شهر کرمان را فروچاله‌ها می بلعند

شهر کرمان را فروچاله‌ها می بلعند

کارشناسان معتقدند به استناد نقشه‌های 80 سال قبل قنات‌های شهر باید کارگروهی در شهرداری تشکیل و شبکه کوره قنات‌ها را شناسایی کنند تا اقدامات عمرانی براساس این نقشه صورت گیرد.

سارا سلطانی| کرمان‌نو

گزارش 

کرمان شهر قنات است و توسط قنات‌ها زنده بوده است. اکنون اما قنات‌ها به دلیل حفر چاه‌های عمیق خشکیده شده‌اند. هرچند که قنات‌ها بی‌نفس هستند، اما گالری(دالان) آنها نفس می‌کشد و باتوجه به اینکه دفع فاضلاب جذبی و روان آب‌ها، بارندگی‌ها و … وارد گالری قنات‌ها شده و این می‌تواند خطری جدی برای شهر کرمان که روی این گالری‌ها بدون زیرسازی مناسب، ساخت و ساز کرده‌اند، باشد. در این گزارش با دو تن از کارشناسان حوزه قنات در استان کرمان گفت‌وگو کرده‌ایم تا ابعاد نگرانی بلعیده شدن شهر کرمان توسط فروچاله‌ها روشن شود.

“محمد برشان” رییس هیات مدیره مرکز قنات استان کرمان در گفت‌وگو با خبرنگار «کرمان‌نو» به تبیین تاریخچه قنات در کرمان پرداخت و گفت: در اوایل دوره قاجاریه 72 رشته قنات از زیر شهر کرمان و اطراف آن رد می شدند و پس از حمله محمدخان قاجار، بسیاری از آنها خشک شده و در دهه 30 و 40 نیز مابقی آنها خشک شدند، اما آثار آنها در زیر شهر کرمان باقی است.

او ادامه داد: روان آب‌ها، فاضلاب‌ها و آب‌ها سطحی در درون قنات‌های خشک شده انباشته می‌شوند و شاهد بودیم که در دهه 80 بالا آمدن آب‌های زیرزمینی، مسجد جامع، بافت تاریخی و بازار کرمان را تهدید کرد و این خطر همچنان باقی است.

قنات‌ها کدام نقاط شهر کرمان را تهدید می‌کنند؟

برشان با بیان اینکه بسیاری از قنات‌ها در پیرامون میدان آزادی بوده و از خیابان هزارویکشب عبور می‌کردند گفت: آثار قنات‌ها در زیر زمین وجود دارد.

این پژوهشگر قنات تصریح کرد: اینها در آینده خسارات جبران ناپذیری به شهر وارد می‌کنند و خاک کرمان تحمل ساختمان‌های بلند مرتبه همچون برج اول، پاسارگاد و … را ندارد، زیرا سیستم فاضلاب آنها وارد زمین شده و آب‌ها در زیر زمین ساماندهی نشده است.

برشان افتتاح دفتر قناتی در شهرداری کرمان را الزامی دانست و بیان کرد: باید قبل از هر ساخت و سازی در شهر کرمان از این دفتر مجوز گرفته شود. قبل از هر ساخت و سازی باید بررسی شود که آیا آن ساختمان، روی دالان قنات قرار می‌گیرد و وضعیت آن دالان چگونه است؟ 

وی ادامه داد: قنات های زیادی از زیر خانه‌های شهرک مطهری رد می شده است و همچنین شاهدیم در بلوار امیرکبیر در کوچه باغ بهرامی ساختمانی وجود دارد که 20 سانتیمتر کج شده که دلیل آن عبور قناتی از زیر آن ساختمان است که قبل از احداث این بنا، زیرسازی و بهسازی لازم صورت نگرفته است.

رییس هیات مدیره مرکز قنات استان کرمان با اشاره به وضعیت میدان آزادی، خطاب به مسئولان مربوطه گفت: تا کی می‌خواهید آب‌های زیر‌گذر آزادی را با موتور پمپ تخلیه کنید؟ شما باید قبل از اجرای پروژه برای رفع این مشکل چاره اندیشی می کردید.

او افزود: زیر گذر میدان چون زیرسازی نشده و معبر قنات‌هاست و ممکن بر اثر بارندگی‌ها، آب بیرون بزند، ضمن آنکه آب فاضلاب به دلیل داشتن مواد شیمیایی بتن را تخریب و سازه را ویران می‌کند.

برشان با تاکید برآنکه سطح زیر شهر کرمان انباشته از گالری‌های قناتی است عنوان کرد: اگر گالری این قنات‌ها به بیرون شهر یا جای دیگر هدایت شود به طوری که از طریق این دالان‌ها آب‌های زیرزمینی به خارج از شهر هدایت شود، ما خسارت کمتری خواهیم دید.

او گفت: اگر امروز فکری برای قنات های زیر سطحی شهر کرمان نشود، فرداها، لعنت ابدی نثار ما خواهد شد.

در زیر شهر کرمان بمبی خفته است

“حسن اشرف گنجویی” کارشناس رسمی و محقق تامین آب سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی استان کرمان نیز به «کرمان نو» با ارزیابی شهر کرمان از 80 سال قبل گفت: در ادوار گذشته مظهر رشته قنات‌هایی وارد کرمان می‌شده یا قنات‌های که مادر چاه‌های آنها در شهر بود و آب به روستاهای حوالی فرودگاه و میدان آزادی کنونی کرمان می رساندند.

او با اشاره به اینکه قبل از ابداع پمپاژ آب از زیر زمین، کرمان آب مورد نیازش را از طریق قنات‌ها، تامین می کرد، ادامه داد: در 80 سال قبل در کرمان شبکه قناتی که مادر چاه، چاه میله ای، مظهر قنات و کوره قنات داشته، وجود داشته است بنابراین کل شهر کرمان شبکه ای از کوره های قنات و چاه های میله ای است.

این کارشناس رسمی و محقق تامین آب علت خشکیدگی قنات‌های شهر کرمان را در حفر چاه‌های عمیق و پمپاژ بی رویه آب دانست و بیان کرد: خشک شدن قنات‌ها دلیلی بر از بین رفتن چاه‌های میله‌ای و کوره‌های قنات نیست و آنها همچنان وجود دارند.

او سطح آب‌های زیرزمینی شهر کرمان بیش از 180 متر اعلام کرد و افزود: در گذشته آب سفره‌های زیرزمینی کرمان در عمق ۱۰ الی ۱۵متری از سطح زمین بوده‌اند و متاسفانه آثاری از این آب با کیفیت در این شهر وجود ندارد.

اشرف گنجویی اظهار کرد: در سطح شهر کرمان فاضلاب و آب‌های سطحی و بارندگی‌هایی داشته ایم که نفوذ و پایین می روند و به لایه ای در عمق ۴۰ متری که غیر قابل نفوذ است، می رسند که این لایه غیر قابل نفوذ در سطح شهر کرمان گسترده می باشد و این آب‌ها روی هم انباشته و به سطح زمین می‌آیند. این آب‌های زیرسطحی قابلیت شرب و کشاورزی به دلیل بالا بودن درصد املاح آنها، ندارند.

وی تاکید کرد: وقتی این آب‌های زیرسطحی بالا آمدند، مسئولانی در شهر که این مساله را پیگیری و راه حلی برای رفع و مهار آن اتخاذ کنند، نداشتیم.

این کارشناس رسمی و محقق تامین آب اظهار کرد: آب‌های زیرسطحی همه کوره‌های قنات موجود را پر کردند و با توجه به اینکه کوره‌های قنات یکپارچه نیستند(برخی از آنها تخریب شده) بنابراین با افزایش آب در این کوره‌ها، فرسایش خاک نیز شدت پیدا کرده است و دیواره‌های کوره قنات‌ها ریزیش و این مهم در برخی نقاط زیر زمین شهر به تونل تبدیل شده‌اند و متاسفانه شهرداری هیچ وقت برای این تونل‌ها فکر و برنامه‌ریزی نکرده است.

او با بیان اینکه ریزش‌های دیوارهای قنات‌ها باعث فروچاله می‌شود، ادامه داد: متاسفانه شهرداری اطلاعات اینکه در کدام نقاط شهر احتمال ایجاد فروچاله وجود دارد، جمع آوری نکرده است تا به شهروندان هشدارهای لازم را دهد.

چه باید کرد؟

اشرف گنجویی سرمنشاء فروچاله‌ها را کوره‌های قناتی که توسط فاضلاب پر شده‌اند، می داند و در ادامه به راهکارها اشاره کرد و گفت: به استناد نقشه‌های 80 سال قبل قنات‌های شهر، کارگروهی در شهرداری تشکیل و شبکه کوره قنات‌ها را شناسایی کنند تا اقدامات عمرانی براساس این نقشه صورت گیرد.

او بیان کرد: برای مهار آب زیرگذر میدان آزادی هزینه های زیادی شد و هنوز هم قابل اطمینان نیست زیرا محور استقلال به بهمنیار در زیر‌گذر میدان آزادی کاملا عمود بر جهت کوره‌های قنات(جریان‌های آب‌های زیرسطحی) است و این کوره‌های قنات مانند سدی آب را پشت خودش جمع می کند حال آنکه این سد تا کی دوام بیاورد، مشخص نیست.

این کارشناس رسمی و محقق تامین آب بیان کرد: براساس گزارشات سازمان آب و فاضلاب در هر ثانیه ای نزدیک به 3 هزار لیتر آب به آب های زیرسطحی اضافه می شود و هر چند وقت یکبار شهرداری اعلام می کند که “بمب خفته” و گفتن این بمب خفته کار ساده ای است اما متصدی چه کسی است و ما در شهر کرمان نمی دانیم متولی پیگیری آب های زیرسطحی چه کسی است؟

وی با بیان این مطلب که شدت تخریب این بمب خفته در گرو وضعیت فرسایشی کوره های قنات است، اظهار کرد: سهل انگاری و بی توجهی و بها ندادن به گزارشات مردمی در زمینه بالا آمدن آب های زیرسطحی، برخی نقاط شهر کرمان از جمله مسجد جامع، ساختمان بانک صادارت، بانک مسکن و … در خطر هستند.

اشرف گنجویی بر لزوم مشخص شدن متولی پیگیری آب های زیرسطحی در کرمان تاکید کرد و افزود: متاسفانه دستگاه ها توپ را به زمین یکدیگر می اندازند.