حاشیه‌های مسکن ملی در جیرفت ادامه دارد؛ میراث یا مسکن؛ مسئله این است

حاشیه‌های مسکن ملی در جیرفت ادامه دارد؛ میراث یا مسکن؛ مسئله این است
گزارش | کاغذوطن
سمیه خدیشی – دهمین نشست شورای توسعه و برنامه‌ریزی استان کرمان، با موضوع اصلی مسکن ملی و چالش این طرح در جیرفت برگزار شد. موضوعی که دو مسئله مهم را در خود دارد یکی نگهداشت و حفظ میراثی که در اعماق تاریخ ریشه دارد و دیگری برطرف‌کردن نیاز امروز مردم؛ یعنی مسکن.
موضوع، ساخت‌وساز ۴۰۷۶ واحد مسکونی در قالب طرح نهضت ملی مسکن در جیرفت است، پروژه‌ای که به دلیل قرار گرفتن در حریم محوطه باستانی دقیانوس، موسوم به شهر قدیم، با مخالفت جدی سازمان میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی مواجه شده است. این مناقشه، نه‌تنها چالشی برای مسئولان استانی، بلکه آزمونی برای سنجش میزان تعهد ما به حفظ میراث گران‌بهای تاریخی و فرهنگی کشور است.
دقیانوس، گنجینه‌ای در دل تاریخ
دقیانوس، یا همان شهر قدیم جیرفت، نه یک محوطه معمولی، بلکه تاریخی است که قدمت آن به دوران پیش از اسلام، به‌ویژه دوران ساسانی، می‌رسد. این شهر باستانی که در سال ۱۳۴۵ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده، آثاری ارزشمند از معماری دوران اسلامی را نیز در خود جای‌داده است. هر گوشه از این محوطه، داستانی از تمدن‌های کهن را روایت می‌کند و هر خشت آن، گواهی بر تاریخ پرفرازونشیب این سرزمین است.
مسجد تاریخی که در این محوطه قرار دارد در زمره کاندیداهای ثبت جهانی مساجد کاوش شده است که پرونده این مسجد برای ثبت جهانی پیشنهاد می‌شود.
مسکن ملی، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر
در سوی دیگر این مناقشه، نیاز مبرم مردم جیرفت به مسکن قرار دارد. انتخابی که در ادوار گذشته برای جانمایی محل ساخت طرح مسکن ملی انجام‌گرفته است بدون بررسی‌های لازم صورت‌گرفته است و کارشناسان وقت بدون اینکه عرصه و حریم این شهر تاریخی مشخص و تعیین شود توافق‌هایی برای اجرای عملیات شهرسازی داشته‌اند. مدیر سابق اداره کل راه و شهرسازی هم در اقدامی شتاب‌زده درحالی‌که میراث‌فرهنگی مخالفت خود را بارها اعلام کرده بود در یک مراسم قرعه‌کشی واگذاری این واحدها را انجام داد. حدود ۷۰۰ سند صادر شده و امید خانه‌دارشدن در دل هزاران نفر زنده شده است. بی‌شک، تامین مسکن مناسب برای مردم، از وظایف اصلی دولت است و نباید از این امر غافل شد؛ اما باید دید این اقدام راهی بود برای باز کردن گره مشکل خانه‌دارشدن مردم یا گره‌زدن در کار.
*تناقض منافع، چالشی برای تصمیم‌گیری
حال، سوال اینجاست که چگونه می‌توان بین این دو ضرورت، یعنی حفظ میراث‌فرهنگی و تأمین مسکن، تعادل برقرار کرد؟ آیا می‌توان با چشم‌پوشی از ارزش‌های تاریخی، به نیازهای امروز پاسخ داد؟ یا باید با نادیده‌گرفتن نیازهای مردم، از میراث گذشتگان حراست کرد؟
استاندار کرمان در نشست توسعه و برنامه‌ریزی استان، با تأکید بر ضرورت خانه‌دارشدن مردم، دستور بررسی ویژه و تعیین تکلیف فوری این پروژه را صادر کرده است.
محمدعلی طالبی وظیفه تعیین و تکلیف این طرح را بر عهده معاون هماهنگی امور عمرانی خود قرارداد.
پیش از سخنان استاندار، معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار کرمان دراین‌خصوص گفت: این محدوده را با کسب استعلام از مجموعه میراث‌فرهنگی استان طی ۲ نوبت، پاسخ مثبت دریافت شد و سپس ایرادهایی گرفتند که به سایت رفتیم و از آنجا با حضور راه و شهرسازی و میراث‌فرهنگی بازدید کردیم؛ آنجا در محدوده‌ای به توافق و جمع‌بندی رسیدیم و در فرمانداری نشست شورای مسکن برگزار و صورت‌جلسه‌ای تنظیم، امضا و مقرر شد که یک محدوده به‌عنوان نهضت ملی الحاق شود و عملیات الحاق این پروژه در جلسات کارگروه مربوطه بررسی و مصوب شد.
به گفته سید مصطفی آیت‌اللهی موسوی، شورای برنامه‌ریزی و توسعه نیز این موضوع را مصوب کرد و پرونده به شورای‌عالی رفت؛ اما نماینده میراث‌فرهنگی در این شورا، بنا بر اعلامی که شده بود، مانع تصویب این طرح شد و اعلام کرد اینجا محدوده باستانی است.
آیت الهی گفت: کار به شورای تأمین کشیده و مقرر شد ۲ کارشناس باستان‌شناسی این محدوده را بررسی کنند و آنان نیز اعلام کردند که محدوده مشکلی ندارد، کار اجرایی انجام شود و در صورت کشف آثار باستانی، کار متوقف و نتیجه به میراث‌فرهنگی اعلام شود؛ باز هم جلو کار گرفته شد و ابلاغیه‌ای از وزارت میراث‌فرهنگی رسید که استان آن را باتوجه‌به مستندات خود نپذیرفت و اعلام کرد که با مدارک موجود باید محدوده اصلاح شود و وزارتخانه هم پذیرفت و کار را نگه داشت و دوباره موضوع متوقف ماند؛ این موضوع در شوراهای دستگاه‌های نظارتی مطرح و مصوبه لازم برای انجام کار در سایت داده شده است.
معاون استاندار کرمان افزود: شهر قدیم جیرفت آنجاست و روزی مردم در آنجا زندگی می‌کردند؛ اما میراث‌فرهنگی با دلایل یاد شده مانع کار شده است، درصورتی‌که نظر کارشناس دادگستری تأیید نمی‌شود، با حضور مدیرکل جدید میراث‌فرهنگی و راه و شهرسازی، این موضوع بررسی خواهد شد.
استانداری معتقد است که باتوجه‌به نظرات کارشناسان، محل ساخت مسکن با سایت باستانی فاصله دارد و هیچ آسیبی به آثار تاریخی وارد نخواهد شد. اما آیا می‌توان با اتکا به نظرات چند کارشناس، از ارزش‌های تاریخی این محوطه چشم‌پوشی کرد؟
زمانی که اداره کل راه و شهرسازی تصمیم خود را برای ساخت‌وساز بر این محوطه تاریخ گرفته بود هنوز عرصه و حریم این منطقه تاریخی تعیین و مصوب نشده بود. اما در تیرماه امسال مدیرکل میراث‌فرهنگی وقت استان از تصویب نقشه و ضوابط عرصه و حریم شهر قدیم جیرفت (شهر دقیانوس) در شورای حرایم وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خبر داد.
سازمان میراث‌فرهنگی، با استناد به ثبت ملی محوطه دقیانوس و وجود آثار تاریخی متعدد، هرگونه ساخت‌وساز در این محدوده را مغایر با قوانین و مقررات میراث‌فرهنگی می‌داند. این سازمان معتقد است که ساخت‌وساز در این منطقه، نه‌تنها به آثار تاریخی آسیب می‌رساند، بلکه منظر فرهنگی این محوطه را نیز مخدوش می‌کند.
مردم جیرفت که در انتظار خانه‌دارشدن هستند، از طولانی‌شدن روند تعیین تکلیف این پروژه گلایه دارند. آنها معتقدند که باتوجه‌به نیاز مبرم به مسکن، باید راه‌حلی برای این مشکل پیدا شود. اما نمی‌توان برای برطرف‌کردن نیاز امروز ارزش‌های تاریخی را نادیده گرفت.
طرح مسکن ملی جیرفت در دوراهی سخت تاریخ و شهرسازی مانده است و انتخاب راه درست با نظرسنجی از متخصصان میراث‌فرهنگی و شهرسازی و بررسی دقیق و همه‌جانبه این موضوع با نگاه به مطالعات باستان‌شناسی و نقشه‌برداری دقیق از محوطه و بررسی راهکارهای جایگزین برای تأمین مسکن انجام‌پذیر است.
مناقشه دقیانوس، نه یک مسئله ساده، بلکه آزمونی برای سنجش میزان تعهد به حفظ میراث گران‌بهای تاریخی و فرهنگی است. در زیر سایه شعار وفاق با همدلی و هم‌فکری، به دنبال راه‌حلی باشیم که هم‌نیازهای امروز مردم را تأمین کند و هم میراثی ارزشمند برای آیندگان به یادگار بگذارد.