کمتر از ۲۰ سال تا تنش آبی ایران. آب تجدیدپذیر، آب رفت
نمره عملکرد محیطزیستی ایران و مقایسه آن با برخی از کشورهای منطقه و میانگین جهانی براساس شاخصهای بینالمللی بررسیشده، نشان میدهد درمجموع در شاخصهای رقابتپذیری پایدار، سرمایه طبیعی، مدیریت و بهرهوری منابع، عملکرد تغییر اقلیم و شاخص عملکرد محیطزیستی نمره ایران کمتر از میانگین جهانی بوده است.
همزمان با رشد جمعیت و کاهش منابع آب تجدیدپذیر، روند شاخص سرانه منابع آب تجدیدپذیر در دهههای اخیر، نشاندهنده کاهش منظم آن است؛ بهطوریکه از ۶۹۰۰مترمکعب در سال ۱۳۳۵ به ۲۱۶۵مترمکعب در سال ۱۳۷۶، ۱۴۶۲مترمکعب در سال ۱۳۹۰ و ۱۲۹۴مترمکعب در سال ۱۳۹۵رسیده است. همچنین با توجه به جمعیت پیشبینیشده برای کشور در افق سال ۱۴۲۰ (حدود ۱۰۶میلیون نفر- مطالعات بههنگامسازی طرح جامع آب کشور) و با فرض ۱۰۳میلیارد مترمکعب آب تجدیدپذیر درازمدت، میزان سرانه به ۹۷۶مترمکعب در سال خواهد رسید. بهاینترتیب طی حدود ۶۰سال سرانه آب تجدیدپذیر از محدوده نرمال (بدون تنش) به محدوده تنش آبی و سپس بهسمت محدوده کمیابی آب تغییر خواهد کرد. با ادامه روند موجود در سال ۱۴۲۰ به دهک دوم از پایین سقوط خواهیم کرد. در این خصوص ترکیه با سرانه ۲۲۷۲مترمکعب آب تجدیدپذیر بالاترین و مصر با سرانه ۹.۳۱مترمکعب آب تجدیدپذیر پایینترین رتبه را در بین کشورهای مورد بررسی به خود اختصاص دادهاند.
نمره عملکرد محیطزیستی ایران و مقایسه آن با برخی از کشورهای منطقه و میانگین جهانی براساس شاخصهای بینالمللی بررسیشده نشان میدهد درمجموع در شاخصهای رقابتپذیری پایدار، سرمایه طبیعی، مدیریت و بهرهوری منابع، عملکرد تغییر اقلیم و شاخص عملکرد محیطزیستی نمره ایران کمتر از میانگین جهانی بوده؛ اما در شاخصهای سازگاری نوتردام و اهداف توسعه پایدار وضعیت ایران مطلوبتر از میانگین جهانی است. در مقایسه با سه کشور دیگر، ایران بدترین وضعیت را در دو شاخص مدیریت و بهرهوری منابع و عملکرد تغییر اقلیم (بههمراه عربستان) دارد.
بررسی جایگاه محیطزیستی ایران براساس شاخصهای بینالمللی که توسط مرکز پژوهشهای مجلس انجام شدهاست، حاکی از این است که در شاخص عملکرد محیطزیستی در سال ۲۰۲۴، رتبه ایران تاحدی بهبود یافته و از رتبه ۱۳۳ در سال ۲۰۲۲ به رتبه ۱۱۲ ارتقا پیدا کرده است. در بخش سلامت انسانی، ایران در زیرگروههای بهداشت، آب شرب و مدیریت پسماند رتبه نسبتا مطلوبتری را کسب کرده، اما در در فلزات سنگین (سرب) رتبه بسیار نامناسب ۱۵۶ را به دست آورده است. در این بخش، ایران وضعیت بهتری نسبت به کشورهای مصر و عربستان دارد، اما یکرتبه از ترکیه پایینتر است. در بخش سرزندگی بومسازگان، کشور صرفا در زیرگروه شیلات رتبه مناسبی (۶۳) کسب کرده است، اما در زیرگروه کشاورزی و بهویژه نماگر عملکرد نسبی محصول وضعیت مطلوبی ندارد. در این بخش مصر و عربستان بالاتر از ایران هستند، اما ترکیه وضعیت مناسبی ندارد. در بخش خطمشی اقلیمی، ایران بهدلایلی نظیر نرخ رشد بالای انتشار گازهای گلخانهای رتبه نامناسب ۱۳۲ را کسب کرده که در مقایسه با رتبه ایران در دو بخش دیگر بهطور معناداری پایینتر است و همین امر باعث تنزل رتبه ایران در شاخص کل عملکرد محیطزیستی شده است.
ایران در شاخص رقابتپذیری پایدار جهانی ذیل زیرشاخص سرمایه طبیعی، رتبه نامطلوب ۱۴۶ را کسب کرده و مصر پایینتر از ایران قرار گرفته است. در مقابل، عربستان و ترکیه با رتبههای ۹۷ و ۷۳ وضعیت مناسبتری دارند. همچنین، در زیرشاخص مدیریت و بهرهوری منابع نیز ایران با نمره ۱۸.۹ کمترین نمره را در بین کشورهای جهان کسب کرده است؛ هرچند کشورهای عربستان، مصر و ترکیه نیز در این زیرشاخص وضعیت نامطلوبی دارند. این مساله بیانگر بیتوجهی به مدیریت صحیح منابع در کشور ما و برخی دیگر از کشورهای منطقه است.
در شاخص رقابتپذیری پایدار و دو زیرشاخص محیطزیستی، آن یعنی سرمایه طبیعی و مدیریت و بهرهوری منابع، وضعیت کشور طی سالهای اخیر (از سال ۲۰۲۰) نزولی بوده است. هرچند در شاخص عملکرد محیطزیستی ایران در سال ۲۰۲۲ بهطور فاحش تنزل رتبه پیدا کرده، اما این وضعیت را بیشتر باید به تغییر وزندهیهای این شاخص و افزایش وزن خطمشی اقلیمی نسبت داد که ایران در آن نسبت به دو هدف دیگر سلامت انسانی و سرزندگی بومسازگان بهطور محسوسی وضعیت نامناسبتری دارد. البته در سال ۲۰۲۴ این تنزل رتبه تا حدودی جبران شده و شاخص اهداف توسعه پایدار نیز در ۹سال گذشته فراز و نشیبهایی را با دامنه نسبتا محدودی شاهد بوده است. وضعیت شاخص سازگاری با تغییر اقلیم نیز نشاندهنده نوسانات کم کشور طی ۱۵سال اخیر بوده، هرچند از سال ۲۰۱۸ کشور روند نزولی تدریجی را طی کرده است.
بررسی و مقایسه جایگاه جمهوری اسلامی ایران با سایر کشورها در شاخصهای مورد مطالعه در این پژوهش نشانگر پیشرفت نسبی در برخی زمینهها نظیر جمعیت استفادهکننده از آب آشامیدنی و بهداشت، انتشار CO۲ ناشی از احتراق سوخت بهازای کل تولید برق، سهم انرژیهای تجدیدپذیر از کل انرژی کشور، وضعیت ذخایر آبزیان و… است.
به گزارش مرکز پژوهش های مجلس، آگاهی از وضعیت موجود کشور در شاخصهای مرتبط با حوزه محیطزیست و مقایسه آن با نمره و جایگاه کشور در شاخصهای مذکور طی سالهای قبل و همچنین توجه به جایگاه کشور در شاخصهای زیستمحیطی در قیاس با کشورهای دیگر میتواند در زمینه پایش عملکرد و ارزیابی اثربخشی اقدامات و سیاستگذاریهای انجامشده در حوزه محیطزیست موثر باشد. با توجه به آنچه مورد اشاره قرار گرفت، شناخت و انتخاب کشورهای مورد مقایسه در جهت شناسایی چالشها، فرصتها و موانع موجود پیشروی کشور و همچنین سنجش عملکرد و اقدامات انجامگرفته در حوزه محیطزیست از اهمیت ویژهای برخوردار است. در این میان، معیارهایی نظیر قرارگرفتن در موقعیت جغرافیایی نسبتا مشابه، ویژگیهای جمعیتی، مساحت و مذهب رسمی میتواند بهمنظور شناسایی کشورهای مورد بررسی مدنظر قرار گیرد. در پژوهش حاضر به تبعیت از گزارش تهیهشده در سال ۱۴۰۱، کشورهای عربستانسعودی، ترکیه و مصر بهعنوان کشورهای مورد مقایسه در حوزه شاخصهای مرتبط با محیطزیست انتخاب شدهاند.
کمتر از ۲۰ سال تا تنش آبی ایران. آب تجدیدپذیر، آب رفت
منتشر شده در صفحه صفحه نخست | شماره 1802
1804 | ۰۳/۰۸/۰۷
1803 | ۰۳/۰۸/۰۶