معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی جنوب کرمان: فرونشست فاریاب، عنبرآباد، کهنوج و جیرفت، بخش کشاورزی و سکونتگاه‌ها را متاثر کرده است. خطر فرونشست در جنوب کرمان بالا گرفته است

معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی جنوب کرمان: فرونشست فاریاب، عنبرآباد، کهنوج و جیرفت، بخش کشاورزی و سکونتگاه‌ها را متاثر کرده است. خطر فرونشست در جنوب کرمان بالا گرفته است
گزارش | کاغذوطن
فرونشست زمین، به‌عنوان یک بحران جدی زیست‌محیطی است. که اگر تدبیر فوری به‌کار نبریم و شاهد وقوع جد‌ی‌­تر این پدیده باشیم، وقوع فرونشست‌­ها به‌عنوان نشانه‌ای از ناتوانی در مدیریت منابع طبیعی و درک ناکافی از چالش‌های زیست‌محیطی تلقی خواهد شد.
اگر این ریسک فرونشست زمین به فراموشی سپرده شود، ایران با عواقب وخیمی مواجه خواهد شد که نه‌تنها زندگی روزمره شهروندان را تهدید می‌کند، بلکه امنیت ملی کشور را نیز به چالش می‌کشد. همچنان که فرونشست زمین در برخی دیگر از کشورها، ابعاد اجتماعی و امنیتی وخیمی پیدا کرده­ است.
* سوابق کشورها در فرونشست
به‌عنوان مثال، در مکزیک فرونشست زمین در مناطق حوالی شهر مکزیکوسیتی به‌دلیل استخراج آب زیرزمینی و عدم مدیریت صحیح منابع آبی، به بحران جدی تبدیل شده ­است. این پدیده که رکورد سالیانه ۵۰ سانتی‌­متر را از سر گذرانده ­است، نه‌تنها به تخریب زیرساخت‌ها و بناهای تاریخی منجر شده، بلکه نارضایتی عمومی و تنش‌های اجتماعی را نیز به‌دنبال داشته است.
در اندونزی نیز فرونشست زمین به‌دلیل کاهش سطح آب زیرزمینی به بحران جدی بدل شده و این امر به جابه‌جایی جمعیت و تنش‌های اجتماعی منجر شده­ است. در جاکارتا، یکی از شهرهای در حال فرونشست، مردم به‌شدت با مشکلات معیشتی و آسیب به زیرساخت‌ها روبه‌رو هستند. این مثال‌ها نشان می‌دهند فرونشست زمین می‌تواند به نارضایتی عمومی و افزایش تنش‌های اجتماعی منجر شود، به‌طوری‌که برخی از مناطق به‌شدت تحت‌فشار قرار می‌گیرند و برخی دیگر شاهد افزایش مهاجرت‌ها هستند.
*بیش از نصف ایران درگیر فرونشست
نتایج یک مطالعۀ منتشرشده در نشریۀ علمی «ساینس ادونسز» (Science Advances) درخصوص فرونشست و کاهش آب‌های زیرزمینی در ایران نشان داد که پمپاژ فزایندۀ آب از سفره‌های آب زیرزمینی که عمدتاً برای مصارف کشاورزی انجام می‌شود، سبب تخریب این سفره‌ها و فرونشست زمین در ایران شده است. کاهش سالانه ۱.۷ میلیارد مترمکعب از آب‌های زیرزمینی ایران باعث شده است که بیش‌از سه‌هزار کیلومترمربع از مساحت این سرزمین با فرونشست شدید مواجه شود. این مطالعه نشان داد که علاوه‌بر جمعیت ۲۵۶ شهر و زیرساخت‌هایی مثل مترو که از فرونشست اثر می‌پذیرند، یک هزار و ۳۸۰ کیلومتر از خطوط راه‌آهن بین‌شهری و هشت فرودگاه ایران نیز در معرض آسیب از این معضل قرار دارند.
براساس این پژوهش که از داده‌های ماهواره‌ای طی سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۰ برای ارزیابی پیامدهای برداشت آب‌های زیرزمینی در ایران بهره برده است، درحال‌حاضر ۲۵۶ شهر از ۴۲۹ شهر ایران درگیر مسئلۀ فرونشست هستند. دراین‌میان، هشت شهرستان شامل کرمان، رفسنجان و سیرجان در استان کرمان، مرودشت در استان فارس، نیشابور در استان خراسان رضوی، بوئین‌زهرا در استان قزوین و گنبدکاووس و آق‌‌قلا در استان گلستان، فرونشستی به‌وسعت بیش‌از یک‌هزار کیلومترمربع را تجربه می‌کنند. وضعیت استان کرمان و به‌خصوص شهرستان رفسنجان، با ۳۷ سانتی‌متر فرونشست در سال، هشداردهنده برآورد می‌شود.
*کرمان درگیر فرونشست
عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی گفت: استان کرمان ۲۵ شهرستان دارد که بیشترین آن‌ها برای شرب و کشاورزی از چاه‌ها و سفره‌های زیرزمینی استفاده می‌کنند. بیشتر دشت‌های استان کرمان ممنوعه هستند و ورودی آب به سفره‌های زیرزمینی آن‌ها کمتر از خروجی آن‌هاست. به همین دلیل پدیده فرونشست رخ می‌دهد.
نتایج حاصل یک تحقیق دانشگاهی نشان‌دهندۀ آن بود که نرخ فرونشست در دشت جیرفت به‌طور فزاینده‌ای در حال افزایش است. به‌طوری که از 11 سانتی‌متر در سال 2014 به 13 سانتی‌متر در سال 2022 رسیده است. علاوه بر آن طی این مدت بر وسعت این مناطق افزوده شده و روند گسترش به‌سمت مناطق شمالی دشت در حرکت است.
*چهار شهرستان بحرانی جنوب کرمان
حالا در تازه ترین خبر در این رابطه به نقل از ایرنا معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری جنوب کرمان گفت: فرونشست در چهار شهرستان این منطقه شامل فاریاب، عنبرآباد، کهنوج و جیرفت، بخش کشاورزی و سکونتگاه‌ها را متاثر کرده است.
محمدرضا شاهرخی معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری جنوب کرمان بیان کرد: گلاشکرد یا فاربما در فاریاب، دوساری در عنبرآباد، زه در کهنوج و اسماعیلیه در جیرفت نقاطی هستند که درگیر فرونشست و آبکندی (گالی) شده‌اند.
او با بیان اینکه دستکم هفت روستا فقط در فاریاب درگیر این موضوع هستند، ادامه داد: برخی واحدهای مسکونی از وسط ترک خورده‌اند، گویی زلزله‌ای رخ‌داده باشد که دلیل اصلی فرونشست‌ها برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی است.
شاهرخی با اشاره به معنای گالی اضافه کرد: بعد از فرونشست در زمانی که بارش‌ها رخ می‌دهد ساختار خاک به شکلی است که آب‌شستگی رخ می‌دهد و کم‌کم دره‌های عمیق حتی تا ۳۰ و عرض ۵۰ متر شکل‌گرفته و در حال پیشروی است.
او تأکید کرد: طول گالی‌ها زیاد است و در مواردی تا ۲۰ کیلومتر هم می‌رسد.
معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری جنوب کرمان تصریح کرد: در دوساری عنبرآباد به دلیل اینکه آب لازم برای کشاورزی نمانده، کشاورزان ۱۰۰ هکتار زمین در بالادست را رها کرده و در ۲۰۰ هکتار پایین‌دست در حال کشاورزی هستند و چاه‌های جدید زده شده که به طور حتم پنج سال دیگر در این نقطه هم همان مشکل کمبود آب اتفاق می‌افتد.
او با بیان اینکه باید راهکاری برای کشاورزان دیده شود تأکید کرد: به‌ناچار باید شیوه‌های کاهش مصرف آب موردتوجه قرار گیرد یا اشتغال جدید برای آنها ایجاد شود.
دشت‌های ممنوعه‌ای که آب برداشت می‌شود
شاهرخی با بیان اینکه همه دشت‌های جنوب کرمان از نظر برداشت آب ممنوعه و بیلان آب منفی است تصریح کرد: اما به دلیل مجوزهایی که قبلاً داده شده است و برخی هم بدون مجوز به برداشت آب از آب‌های زیرزمینی می‌پردازند که شرکت آب منطقه‌ای باید مانع شود.

او با اشاره به اینکه فرونشست زمین یکی از مهم‌ترین بحران‌های محیط زیستی در عصر حاضر است گفت: فرونشست زمین و فرسایش آبکندی (گالی) عواقب جبران‌ناپذیری از جمله تخریب زیرساخت‌ها، کاهش کیفیت آب‌های زیرزمینی، تغییر شکل زمین و در نهایت ازبین‌رفتن اراضی کشاورزی را به همراه دارد.
شاهرخی افزود: این پدیده نه‌تنها اقتصاد منطقه را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد بلکه می‌تواند به یک بحران اجتماعی نیز تبدیل شود.
او برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی، کاهش بارندگی‌ها، خشکسالی‌های پی‌درپی و مدیریت نادرست منابع آب را برخی از علل فرسایش‌های خندقی و فرونشست زمین دانست و افزود: بندهای خاکی و پروژه‌های آبخیزداری ضمن حفظ منابع آب زیرزمینی می‌تواند مانع خسارت روان‌آب‌ها، کنترل فرسایش خاک و ضرر به زیرساخت‌ها، تأسیسات مناطق شهری، بیابانی و کشاورزی شود و بستر مناسبی برای هدایت سیلاب به خارج از مناطق مسکونی فراهم کند.
شاهرخی آبخیزداری را بهترین نسخه برای درمان فرسایش آبکندی (گالی) و فرونشست زمین دانست و اضافه کرد: سازه‌هایی برای کنترل رسوب‌گری و پیشروی ساخته می‌شود.
چالش‌های پیش روی آبخیزداری
معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری جنوب کرمان با اشاره به چالش‌های پیش روی اجرای طرح‌های آبخیزداری گفت: کمبود اعتبار و تغییر اقلیم از جمله مهم‌ترین چالش‌هایی هستند که اجرای طرح‌های آبخیزداری را با مشکل مواجه می‌کنند.
او درعین‌حال گفت: با برنامه‌ریزی دقیق و استفاده از ظرفیت‌های بخش خصوصی می‌توان بر این چالش‌ها غلبه کرد.
شاهرخی، بر لزوم توجه ویژه به آبخیزداری در برنامه‌ریزی‌های کلان کشور نیز تأکید کرد و افزود: آبخیزداری نه‌تنها برای مقابله با فرسایش آبکندی (گالی) و فرونشست زمین، بلکه برای حفظ منابع آب‌وخاک و توسعه پایدار نیز ضروری است، بنابراین باید با نگاه بلندمدت و استفاده از تمامی ظرفیت‌های موجود، به اجرای طرح‌های آبخیزداری در سطح کشور پرداخت.
معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی جنوب کرمان بر لزوم همکاری همه دستگاه‌های اجرایی، بخش خصوصی و مردم برای مقابله با پدیده فرونشست زمین تأکید کرد و از همه خواست تا با مشارکت در طرح‌های آبخیزداری، به حفظ این میراث ارزشمند برای نسل‌های آینده کمک کنند.