غفلت شهرداری کرمان از بودجه‌ریزی عملیاتی

«کاغذ وطن» لایحه بودجه پیشنهادی شهرداری کرمان را در گفت‌وگو با سعید خضر کارشناس رسمی بودجه بررسی کرد

غفلت شهرداری کرمان از بودجه‌ریزی عملیاتی

شهری مثل نیویورک با حدود ۲هزار نفر نیرو کل شهر را اداره می‌کند اما بزرگترین مصیبت در ایران این است که اقتصاد سیاسی در مورد جذب منابع انسانی خصوصا در بخش عمومی وجود دارد . مسلما  بیش از ۴ هزار نیرو برای شهری با جمعیت حدود ۵۰۰هزار نفر لازم نیست.

گزارش

مرضیه قاضی‌زاده/ کاغذ وطن

بودجه پیشنهادی شهرداری کرمان امسال ۵۵ درصد افزایش یافت و  از هزار ۵۰۰ میلیارد تومان به ۲هزار و ۳۰۰میلیارد تومان رسید  تا خود را هم تراز بودجه شهرهایی چون یزد و همدان و یا حتی بندرعباس قرار دهد. موضوعی که از دید شهردار کرمان می‌تواند فاصله زیاد سطح خدمات کرمان نسبت به سایر شهرها را برطرف کرده و سطح خدمات شهرداری  را به کلانشهرهای بزرگی چون تهران و مشهد نزدیک کند. 

 در یک دید کلی بودجه شهرداری کرمان در سال فعلی حتی یک، بیستم  بودجه تحقق یافته کلان شهری چون تهران هم نیست، اما در نگاهی دیگر که سعید خضر کارشناس بودجه شهرداری تهران روی آن دست می گذارد بودجه سرانه مردم کرمان حتی در سال ۱۴۰۰فاصله چندانی با تهران نداشته است. از بودجه ۳۷هزار میلیارد تومانی تهران در سال گذشته ۳۰هزار میلیارد تومان محقق شده که حتی با احتساب جمعیت ۸میلیون و ۷۰۰هزار نفری تهران در سرشماری سال ۹۵ سهم هر شهروند تهرانی سه میلیون و ۴۴۸هزار تومان است که نسبت به سرانه ۲ میلیون و ۷۹۳هزار تومانی شهروند کرمانی فاصله‌ قابل توجهی ندارد. به عبارت دیگر سهم هر شهروند کرمانی از بودجه تنها ۲۰درصد از شهروندان تهرانی کمتر است. اگر با این دید به بودجه و سطح خدمات شهری نگاه کنیم سطح دریافت خدمات در کرمان حداکثر باید ۲۰درصد با کلان شهری همچون تهران فاصله داشته باشد. 

رعایت نشدن بودجه‌ریزی عملیاتی اصلی‌ترین ایراد بودجه کرمان است

خضر در گفت‌وگو با «کاغذ وطن» معتقد است، اصلی‌ترین ایراد بودجه‌بندی در کرمان نداشتن بودجه‌ریزی عملیاتی و یا همان «کدینگ» است و گفت: «در فایل بودجه پیشنهادی کرمان در بخش مصارف چیزی به عنوان «کدینگ» وجود نداشت؛ این درحالی است که طبق دستورالعمل وزارت کشور که به تمام شهرداری‌ها ابلاغ شده باید این سیستم اجرایی شود.»

داشتن بودجه‌ریزی عملیاتی از این جهت اهمیت دارد که در این سیستم ارتباط بین بودجه و برنامه شکل می‌گیرد. در آن سیستم هر ردیف هزینه‌ای که مصوب می‌شود یک کد دارد و زیر مجموعه‌ای از یک راهبرد است که با آن تمامی برنامه‌های اجرایی شهرداری و بودجه‌ای که گرفتند کاملا مشخص خواهد شد. در این سیستم حتی ریزترین هزینه‌ها مثل بهسازی خیابان‌ها با اسامی‌ آن‌ها خواهد آمد و بودجه گرفته شده نیز مشخص است.

یک نکته دیگر که شهرداری کرمان بر روی لایحه بودجه ارائه شده روی آن دست گذاشته و به عنوان نقطه مثبت از آن یاد کرده کمتر بودن هزینه‌‌های عمومی از درآمدهای عمومی است، موضوعی که از دید این کارشناس بودجه الزاما دستاورد و یا حتی یک نکته مثبت نیست. خضر در این زمینه معتقد است:«به خاطر ماهیت بخش عمومی لزوما اینکه هزینه‌های عمومی از درآمدهای عمومی کمتر باشد دستاورد محسوب نمی‌شود. هدف از تشکیل  بخش عمومی ارائه خدمات رفاهی به جامعه است. البته یک بخشی ارائه خدمات و بخشی دیگر توسعه زیرساخت‌هاست، در نتیجه اینکه درآمدهای عمومی بیشتر از هزینه‌های عمومی است ضرورتا نکته مثبتی نیست و باید جزییات بیشتری در فایل بودجه ارائه می‌شد.»

وابستگی بودجه به فروش اموال 

براساس لایحه بودجه پیشنهادی شهرداری کرمان که در روی سایت شفافیت بارگذاری شده بخش عمده‌ای از منابع تامین بودجه روی عوارض ارزش افزوده سوار است(34%)بعد از آن عوارض ساختمانی و شهرسازی(24%) و البته منابع حاصل از واگذاری دارایی‌های سرمایه‌ای(23%) در مرحله بعدی قرار دارند. در بخش تملک دارایی‌های سرمایه‌ای  نیز می‌توان دید که بخش غالب آن از طریق فروش اموال غیرمنقول شهرداری صورت گرفته؛ به طوری که سهم این بخش از کل منابع بودجه ۱۵درصد است. وابستگی بودجه به فروش اموال اتفاقی صرف شهرداری کرمان نیست، بلکه بررسی لایحه بودجه شهرداری همدان نیز نشان می‌دهد که سهم این بخش برای تامین مالی بودجه ۲هزار و ۱۳۷میلیارد تومانی همدان به ۴۰.۵درصد می‌رسد. 

اینکه فروش اموال شهرداری برای تامین بودجه اتفاقی مثبت است یا منفی، سعید خضر معتقد است، تا وقتی که عملکرد به صورت شفاف ارائه نشود نمی‌توان در خصوص آن اظهار نظر کرد. او در این خصوص به «کاغذ وطن»می‌گوید: «در نظام مولدسازی شهرداری‌های دنیا بدین شکل است که سرجمع خرید و فروش دارایی‌ها باید متناسب باشد. ما براساس نظام مولدسازی این کار را انجام می دهیم اما در شهرهای ایران بدین شکل است که زمانی که دچار کسری بودجه می‌شوند، دارایی را می فروشند تا کسری را جبران کنند.» براساس این تعریف حتی اگر فروش دارایی‌های همدان بیشتر از کرمان باشد، این به معنی عملکرد بهتر شهرداری کرمان نیست چرا که برای هر قیاسی باید داده‌ای از دارایی‌های هر دو شهرداری در اختیار باشد.

شهرداری‌ها فهرست داریی‌های خود را در راستای شفافیت منتشر کنند

به گفته این کارشناس بودجه در اکثر شهرداری‌های ایران ما هیچ اطلاعاتی از دارایی‌های شهرداری‌ها نداریم و به صورت روشن مشخص نیست که شهرداری تهران یا هر شهر دیگری چه دارایی‌هایی دارد و این دارایی‌ها دست چه کسانی است. او همچنین معتقد است گزاره «فروش دارایی‌ها در راستای تملک دارایی‌های سرمایه‌ای بوده و نه هزینه‌ای» به خودی خود نکته مثبتی نیست:«اگر دارایی‌ها را بفروشند و خرج تملک دارایی سرمایه‌ای نکنند و بروند در بخش هزینه‌ای مصرف کنند، خیلی بد است. ولی اینکه صرفا بگویند چون ما می‌خواهیم پروژه سرمایه‌ای ایجاد کنیم پس دارایی‌هایمان را می فروشیم، حرف درستی نیست. چرا که حتی در شهرهای بزرگی مثل تهران بخشی از حقوق و دستمزد کارمندان در ردیف تملک دارایی‌های سرمایه‌‌ای پنهان شده است.»

شهرداری‌ها بودجه‌ریزی افزایشی دارند نه عملیاتی

نکته دیگری که در این گفت‌وگو بر آن تاکید می‌شود رفتن شهرداری کرمان به سمت منابع پایدار درآمدی است. موضوعی که به گفته او در این راستا بایستی یک اصلاح در تنظیم بودجه کرمان صورت گیرد. طبق لایحه بودجه‌ای که شهرداری بر روی سایت بارگذاری کرده است درآمدهای ناشی از عوارض ساختماني و شهرسازي نسبت به وصولي سه ماهه و ۹ ماهه ۴۷ %  رشد داشته. طبق توضیحی که در این فایل آمده است این افزایش ناشي از برآورد طلب شهرداری از دستگاه‌هاي اجرایي است  كه يكي از ماموریت‌هاي حوزه درآمدي، وصول این بخش از درآمدها، به مبلغ يكصد ميليارد تومان است. لحاظ این درآمد در این ردیف از منابع از دید این کارشناس بودجه در بلند مدت منجر به وابستگی بودجه به منابع ناپایدار خواهد شد. خضر در این رابطه توضیح می‌دهد:«با وجودی که بسیاری از شهرداری‌ها ادعای بودجه‌ریزی عملیاتی را دارند اما در نهایت ما شاهد یک بودجه‌ریزی صرفا افزایشی در شهرداری‌ها هستیم. در واقع شهرداری‌ها بودجه سال قبل خود را مبنا قرار می‌دهند و صرفا یک رشد به آن می‌دهند و آن را جایگزین می‌کنند. بنا به همین امر وقتی که شما یک وصول مطالبات در ردیف‌های درآمدی شهرسازی می‌گذارید این انتظار را ایجاد می‌کنید که سال بعد بدون توجه به این امر که این یک وصول مطالبه بوده دوباره افزایش یابد.» به اعتقاد او این وصول مطالبات بایستی در یک ردیف دیگر و یا حتی در سرفصل «سایر» قرار گیرد. تا جلوی وابستگی شهرداری به درآمدهای ناپایدار گرفته شود هرچند که ذاتا جنس این وصول مطالبات از نوع عوارض ساختمانی باشد. 

نیمی از بودجه شهرداری را هزینه‌های جاری گرفته

یک نکته دیگر در قیاس بودجه شهرداری کرمان با شهرهایی چون یزد حجم بالای هزینه‌های جاری در بودجه شهرداری است. بنا به فایلی که شهرداری کرمان منتشر کرده حتی در لایحه بودجه ۱۴۰۱ حدود ۴۸درصد از بودجه صرف هزینه‌های جاری شده است و سهم بخش عمرانی حدود ۵۲ درصد است. نسبتی که در بودجه  ۲هزار و ۲۲۷میلیارد تومانی شهرداری یزد به مراتب کمتر است. در شهرداری یزد سهم بخش هزینه‌های جاری حدود ۳۲ درصد است و مابقی سهم اعتبارات عمرانی است. اینکه بخش هزینه‌ای شهرداری کرمان بالاست موردی که پیش‌تر شهرداری کرمان آن را به ازدیاد نیرو ربط داده بود. طبق این فایل بودجه شهرداری کرمان قریب به ۴هزار و ۶۲۱ نیرو دارد اما باز در همین لایحه هزینه‌ای بالغ بر ۲۴۴میلیارد تومان برای واگذاری خدمات شهری و ۵۰۰میلیون تومان هم برای واگذاری خدمات اداری در نظر گرفته است. این موضوع البته از نگاه خضر در تمامی کلان‌شهرها من جمله تهران ریشه دوانده . او در این رابطه می‌گوید: «بزرگترین چالش شهرداری‌ها همین منابع انسانی است، شهری مثل نیویورک با حدود ۲هزار نفر نیرو کل شهر را اداره می‌کند اما بزرگترین مصیبت در ایران این است که اقتصاد سیاسی در مورد جذب منابع انسانی خصوصا در بخش عمومی وجود دارد . مسلما  بیش از ۴ هزار نیرو برای شهری با جمعیت حدود ۵۰۰هزار نفر لازم نیست. برای همین امر هم در چنین سیستم‌هایی که ازدیاد نیرو دارند بهره‌وری به شدت پایین است و عده‌ زیادی از این نیرو اصلا کاری انجام نمی‌دهند.» به گفته خضر این مشکل در تهران به مراتب بزرگتر است: «در شهرداری تهران هم موضوع منابع انسانی به صورت خیلی جدی به چشم می‌اید . ما در شهرداری تهران ماهی هزار و ۷۰۰ تا ۲هزار میلیارد تومان صرف پرداخت حقوق می‌کنیم و این شهرداری حدود ۶۰ هزار نیرو دارد که پرداخت حقوق این افراد بخش غالبی از بودجه را می‌بلعد.»