گزارش «کاغذ وطن» به مناسبت روز جهانی پسته. بازار پسته را به سیاست‌های غلط باختیم

گزارش «کاغذ وطن» به مناسبت روز جهانی پسته. بازار پسته را به سیاست‌های غلط باختیم
گزارش | مرضیه قاضی‌زاده
یک دهه بعد از آنکه آمریکا روز جهانی پسته را از آن خود کرد. وضعیت تولید پسته ایران بدان‌جا رسید که تولیدش به یک‌سوم آمریکا رسیده. آمریکا بالای ۵۰۰ هزار تن تولید پسته دارد و ایران حدوداً ۲۰۰ هزار تن. اینکه ما دوباره به جایگاه اول برسیم یا نه؟ سوالی است که از دید محمد صالحی، رئیس هیئت‌مدیره انجمن پسته ایران معتقد است جوابش هرگز است. آنچه ایران را از تولید پسته باز می‌دارد، آب است.
آمریکا پس از آن که در سال ۱۳۸۷ توانست برای اولین‌بار در صدر تولیدکنندگان پسته جهان بنشیند و محصولی ارزان‌تر از پسته ایران باکیفیت مشابه به بازارهای جهانی عرضه و بخشی از بازارهای هدف ایران را تصاحب کند؛ دومین ضربه خود را به این محصول ارزآور کشور با تعیین روز ملی پسته بدون بردن نامی از ایران به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده و صادرکننده زد.
در نیومکزیکو، مزرعه‌ای وجود دارد که به پسته‌های تازه‌اش معروف است و سبدهای جذابی تهیه می‌کند که در آنها پسته نقش اول را ایفا می‌کند. خیلی‌ها در روز ملی پسته، این سبدها را به‌عنوان هدیه برای دوستانشان انتخاب می‌کنند. در ایران اما حتی از روز جهانی پسته نامی هم برده نمی‌شود و برنامه‌ای دررابطه‌با بزرگ‌ترین محصول ارزآور کشاورزی کشور وجود ندارد.
اولین مشکل پسته ایران از شهریور سال ۱۳۷۶ با ممنوعیت واردات توسط اتحادیه اروپا به دلیل آلودگی این محصول به آفلاتوکسین آغاز شد. اما این ممنوعیت کوتاه‌مدت چهار ماه بعد در پی بازدید هیئتی اروپایی از وضعیت بهداشتی پسته ایران، برداشته شد.
ولی پس از آن اتحادیه اروپا میزان آلودگی به آفلاتوکسین مجاز را 4ppb (پارت در بیلیون) تعیین کرده و تمام محصولات ارسالی ایران را مورد آزمایش قرار می‌دادند. حال آن که میزان آفلاتوکسین مجاز در ایران ۱۵ و در چین، برزیل و کشورهای آسیای میانه 20ppb بود.
براین‌اساس حجم قابل‌توجهی از پسته ایران که هر ساله به اتحادیه اروپا ارسال می‌شد؛ مرجوع و روانه بازارهای آسیای میانه شد. این اتفاق موجب شد بخش عمده‌ای از بازارهای پرتقاضای اروپایی به رقیب ایران یعنی آمریکا سپرده شود.
آمریکا نیز کم‌کم با افزایش تولید خود سعی کرد گوی سبقت را از ایران بگیرد و تولید خود را که در سال ۱۳۸۶ (2007) به ۱۸۵ هزار تن در مقابل ۲۸۰ هزار تن پسته ایران رسانده بود در سال پس از آن یعنی ۱۳۸۷(2008) به بیش از ۲۰۰ هزار تن برساند درحالی‌که ایران در این سال تنها ۹۰ هزار تن پسته تولید کرد. به‌این‌ترتیب برای نخستین‌بار آمریکا در صدر جدول تولیدکنندگان پسته نشست.
چین پسته را به‌عنوان آجیل خندان می‌شناسد، بزرگ‌ترین واردکننده پسته که ما تا دهه ۹۰ بیش از ۵۰ هزار تن پسته به آن کشور صادر می‌کردیم. بااین‌حال آمار سال ۲۰۲۰ نشان می‌دهد با وجود جنگ تجاری میان ایالات متحده و چین میزان صادرات مستقیم پسته آمریکایی به چین سه برابر شده است.
امروز ایران هم درگیر آفلاتوکسین است. هم سیاست‌های کشور در حوزه تعهد ارزی و هم آب. صالحی دراین‌رابطه به «کاغذ وطن» می‌گوید: «آمریکا چه به لحاظ شرایط و آب و چه از نظر مسائل اقتصادی و سیاسی خیالشان راحت است، درصورتی‌که ما در کنار اینکه پایداری آب نداریم، سیاست‌هایمان به‌شدت بر علیه پسته است و مسئولان ما فکر می‌کنند اگر پسته صادر نشود پسته در کشور ارزان می‌شود و ما این حجم از پسته را می‌توانیم صادر کنیم، درصورتی‌که از همان اول پسته در ایران کاشته شد تا صادر شود.»
*آقایی پسته دست آمریکا است
بعد از اینکه منابع آبی در کرمان دار مشکل شد، چشم امید به سمت خراسان و تولید در این خطه بود. صالحی اما می‌گوید شرایط آبی نه‌تنها در کرمان بله در الباقی شهرها مثل خراسان هم پایدار نیست. او معتقد است که باتوجه‌به شرایط آبی کشور ما هیچ‌وقت نمی‌توانیم به جایگاه ابتدایی خود در تولید پسته برسیم و اکنون آمریکا است که آقای پسته است. او با اشاره به محدودیت‌های اعمال شده در آبیاری پسته ادامه می‌دهد: «واقعاً وضعیت آب خراب است، در کنار کیفیت آب که پایین آمده هم اداره آبیاری به هر بهانه‌ای از مجوزهای برداشت آب و پروانه می‌کاهد، به‌طوری‌که اگر فرد یک جابه‌جایی چاه بخواهد داشته باشد ۳۰ درصد از مجوزش کم می‌شود.» به گفته او نه‌تنها کرمان بلکه خراسان هم درگیر کم‌آبی شده و باغات دچار مشکل شدند.