مدیرکل منابع‌طبیعی استان کرمان اعلام کرد: تشدید بیابان‌زایی در شرق استان؛ 13 شهرستان کرمان در معرض بیابانی‌شدن هستند

مدیرکل منابع‌طبیعی استان کرمان اعلام کرد: تشدید بیابان‌زایی در شرق استان؛ 13 شهرستان کرمان در معرض بیابانی‌شدن هستند

مهدی رجبی‌زاده مدیرکل منابع‌طبیعی شمال استان کرمان اظهار‌داشت: در شرق استان وضعیت بد است. زیرا این بخش ماه‌هایی از سال تحت تاثیر کانون‌های بیرونی ریزگرد از جمله هامون در سیستان قرار می‌گیرد؛ به همین دلیل شرق استان را بیشتر متاثر از شرایط بیابانی‌شدن مشاهده می‌کنیم تا سایر نقاط استان؛ عوارض بیابان‌زایی نظیر تپه‌های ماسه‌ای و هجوم ماسه‌ها به باغات و اراضی کشاورزی و مسدود شدن راه‌های ارتباطی و همچنین تعداد روزهای غبار‌آلود بیشتر در این منطقه وجود دارد.

او ادامه‌داد: یکی از دلایل اصلی پدیده بیابانی‌شدن در استان کمبود بارندگی است که تقریبا نصف میانگین کشوری به حساب می‌آید. حدودا 130 میلی‌متر بارندگی در کرمان داریم که میانگین کشوری 250 میلی‌متر است. از دیگر دلایل بیابان‌زایی هم‌جواری استان با کویر‌لوت است که حدود 500 کیلومتر مرز مشترک با این کویر داریم همه این موارد دست به دست هم می‌دهند و کرمان را به استانی خشک و نیمه‌خشک تبدیل می‌کنند و مسائل مختلف مرتبط با بیابان‌زایی را در استان بیشتر می‌کند. به‌طور‌کلی می‌توان گفت از ۱۶ شهرستان در شمال استان ۱۳ شهرستان بیابانی یا در معرض بیابانی‌شدن هستند.

28 کانون حساس فرسایش ‌بادی استان کرمان داریم

او عنوان‌کرد: در 13 شهرستان شمال استان فعالیت‌های مختلف مقابله با بیابان‌زایی در‌حال انجام است. بر‌اساس مطالعاتی که در استان انجام شده 28 کانون حساس فرسایش بادی داریم که این 28 کانون یک میلیون و  280 هزار هکتار مساحت را در بر می‌گیرند. منظور از کانون‌های حساس فرسایش بادی مکان‌هایی است که در اثر هجوم شن‌های روان و طوفان‌ها آسیب می‌پذیرند که بیشتر این زیر‌ساخت‌ها و مراکز مهم اقتصادی ما را از جمله باغات، اراضی کشاورزی و راه‌های مواصلاتی‌ را شامل می‌شود.مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری شمال استان کرمان افزود: حتی بعضی از شهرها و روستاهای شمال استان به وسعت یک میلیون و 280 هزار‌هکتار به شکل مستقیم در معرض تهدید فرسایش‌بادی، هجوم شن‌های روان و پدیده گرد‌و‌غبار قرار دارند که لازم است این میزان مساحت را در قالب فعالیت‌های مختلف مدیریت کرد که از این مقدار افزایش پیدا نکند و از هجوم شن‌ها و پیامدهای دیگر محفوظ بمانند.

 پیشینه 60 ساله مقابله با بیابان‌زایی در استان

رجبی‌زاده با بیان اینکه فعالیت‌های مقابله با بیابان‌زایی در استان کرمان تقریبا از دهه چهل آغاز شده، گفت: یعنی این فعالیت یک پیشینه 60 ساله در استان دارد که عمده فعالیت‌هایش جنگل‌های دست کاشت است و تا به امروز بالغ بر 20 هزار‌هکتار جنگل‌های دست کاشت در مناطق بیابانی ایجاد شده است که این اقدامات نقش مهمی در جلوگیری از هجوم شن‌های روان را تا به امروز ایفا کرده‌اند. اما  برای اینکه یک برنامه‌ریزی جامع و کامل در این زمینه داشته باشیم در چند سال گذشته طرح جامع مقابله با فرسایش‌بادی و ریزگردها در استان مورد مطالعه قرار‌گرفت و بر‌اساس این طرح برای اینکه بتوانیم استان را از عوارض منفی بیابان‌زایی محفوظ بداریم باید در سطح 750 هزار‌هکتار عملیات‌های مختلف بیابان‌زایی را انجام دهیم. به دلیل وسعت زیاد بیابان‌زایی در شمال استان مجبوریم برای اجرای پروژه بیابان‌زدایی مناطق را اولویت‌بندی کنیم. 13 شهرستان در معرض بیابانی‌شدن هستند که با توجه به اعتبارات، تمرکزمان بیشتر در شرق استان و شهرستان‌های بم، فهرج،ریگان  و نرماشیر است. 

60 درصد کانون‌های حساس و فرسایش‌بادی در شرق استان قرار دارند او تصریح‌کرد: حدود ۶۰ درصد کانون‌های حساس و فرسایش‌بادی با شدت زیاد در شرق استان قرار دارند. که در چارچوب طرح جامع مقابله با گرد‌و‌غبار  طرح ویژه‌ای در سال 95  برای این مناطق پیش‌بینی شد که در یک محدوده وسیع  300 هزار‌هکتار اقدامات مختلفی از جمله آبخیزداری را انجام دهند که بتوان منطقه را مدیریت کرد. چرا که شرق استان در ماه‌هایی از سال تحت تاثیر کانون‌های بیرونی ریزگرد از جمله هامون در سیستان هم قرار می‌گیرد و به‌همین دلیل شرق استان را بیشتر متاثر از شرایط بیابانی‌شدن مشاهده می‌کنیم تا سایر نقاط استان؛ عوارض بیابان‌زایی نظیر تپه‌های ماسه‌ای و هجوم ماسه‌ها به باغات و اراضی کشاورزی و مسدود‌شده راه‌های ارتباطی و همچنین تعداد روزهای غبار‌آلود بیشتر در این منطقه وجود دارد. در شرق استان حدود 5 هزار هکتار جنگل‌های دست کاشت ایجاد شد مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری شمال استان کرمان بیان‌کرد: طی سه سال گذشته در شرق استان بیش از 300 میلیارد تومان برای مقابله با بیابان‌زایی هزینه شد وحدودا 5 هزار هکتار جنگل‌های دست کاشت ایجاد شد.همچنین حدودا 32 هزار‌هکتار مدیریت روان‌آب در مناطق بیابانی انجام شد و 270 کیلومتر بادشکن‌های‌زنده و عمدتا غیرزنده ایجاد شد. 1500 کیلومتر تله‌های رسوب‌گیر احداث شد  و از همه مهم‌تر تقریبا 7 هزار‌هکتار عملیات مالچ پاشی انجام شده است که یک عملیات بسیار پرهزینه بود ولی در کوتاه‌مدت تاثیراتش برای تثبیت تپه‌های ماسه‌ای  بسیار چشم‌گیر و نتیجه‌بخش بود. در‌حالی‌که در شرق استان با اولویت اول برای مقابله با بیابان‌زایی اقدام می‌شود اما به دلیل کمبود اعتبارات نمی‌توان در سطوح وسیع نسبت به فرایند بیابان‌زایی پیشی گرفت.

 فقر پوشش گیاهی به دلیل مصرف بی رویه آب های زیرزمینی

رجبی‌‌زاده ادامه‌داد: یکی از مشکلات استان فقر پوشش گیاهی به دلیل مصرف بی‌رویه آب‌های زیر‌زمینی است که باعث افت شدید سطح این آب‌ها می‌شود. استان کرمان دچار فقر آبی شدید است و تقریبا 900 میلیون متر‌مکعب بیلان آب سفره‌های زیرزمینی منفی است و دلیل این اتفاق برداشت‌های بی‌رویه در بخش کشاورزی است. 36 هزار حلقه چاه آب استان در بخش کشاورزی فعالیت می‌کنند که این باعث کاهش سطح آب‌های زیر‌زمینی می‌شود. اقدامی که باید برای جلوگیری از بیابان‌زایی انجام شود اجرای طرح‌های آبخیزداری است که ما باید بتوانیم طرح‌های آبخیزداری در این حوزه را انجام دهیم ، آن هم با همین میزان بارندگی که در سطح استان داریم.

 باید باعث نفوذ روان آب‌ها به سفره‌های زیرزمینی شویم

او اضافه‌کرد: سرعت روان‌آب‌هایی را که بعد تبدیل به سیلاب می‌شود را با مدیریت باید کاهش و باعث نفوذ آن به سفره‌های زیرزمینی شویم. تاکنون در شمال استان می‌بایست در سطح ده و نیم میلیون هکتار اقدامات آبخیزداری انجام می‌شد که حدود یک میلیون و 800 هزار هکتار تاکنون انجام شده است. یعنی 20 درصد در این حوزه فعالیت‌های مختلفی از جمله احداث بندهای خاکی، سنگ و ملاتی و خشکه چین‌ها و همچنین فعالیت‌های بیومکانیک و بیولوژیک انجام شده است. مطالعات ما در این زمینه تاکنون حدود 40 درصد بوده و 60 درصد آن را هنوز نه مطالعه و نه اقدامات اجرایی‌شان را انجام داده‌ایم. همان 20 درصدی کاری را هم که انجام داده‌ایم این بوده است که با میانگین بارندگی داریم، تقریبا حدود 170 میلیون متر‌مکعب آب را هر‌ساله به سفره‌های زیرزمینی تزریق و بیلان‌آب این سفره‌ها را افزایش می‌دهیم.رجبی‌زاده گفت: اما به دلیل عدم مدیریت مصرف‌ها در بهره‌برداری از آب‌های زیرزمینی این مقدار آبی که به این سفره‌ها سالانه اضافه می‌شود خیلی به چشم نمی آید. بر‌اساس بررسی‌های علمی که انجام داده‌ایم اگر ما موفق شویم در حوزه آبخیزداری می‌توانیم بین 500 تا 600 میلیون متر‌مکعب آب را به جای اینکه هرسال سیلاب شود و خاک را از بین ببرد پشت بندهایی که ایجاد می‌شود نگهداری و 70 درصد آب را به سفره‌های زیرزمینی هدایت کنیم.مدیرکل منابع‌طبیعی‌و‌آبخیزداری شمال استان کرمان افزود: تنها راه نجات‌مان از بحران بیابان‌زایی تامین آب سفره‌های زیرزمینی و اجرای فعالیت‌های آبخیزداری است که این فعالیت‌ها مکمل فعالیت‌های بیابان در پایین‌دست را با فعالیت‌های آبخیزداری در بالادست انجام دهیم. ولی چون تناسب اعتباراتی وجود ندارد و مردم در پایین‌دست با مشکل پدیده شن‌ها در شهرها و روستاها هستند و این شن‌ها وارد باغات،اراضی کشاورزی و خانه‌هایشان می‌شود. به‌همین دلیل بخشی از فعالیت‌هایمان را مجبوریم  برای مبارزه با بیابان‌زدایی در پایین‌دست انجام دهیم که سریع‌تر بتوانیم محیط پیرامونی این اماکن را ایمن کنیم. ولی لازم است که آبخیزداری را هم در بالادست انجام دهیم که با ذخیره آب سفره‌های زیرزمینی پوشش گیاهی تقویت و احیا شود که با وزش‌باد فرسایش خاک کاهش یابد.او گفت: مجموعه فرسایش خاکی که در جهان داریم چهار میلیون تن در هکتار است که در کشور تقریبا 16 میلیون تن در هکتار و در استان کرمان 30 تن در هکتار است که این عدد در استان بالا است. رجبی‌زاده ادامه‌داد: وقتی در یک اقلیم بیابانی زندگی می‌کنیم باید با آن شرایط اقلیمی سازگار باشیم و نمی‌توانیم ادعا کنیم این شرایط را به‌جایی می‌رسانیم  که مشکل گرد‌و‌غبار و … را به کلی برطرف می‌کنیم. گذشتگان ما نیز در‌همین شرایط اقلیمی زندگی می‌کرده و از ظرفیت همین سرزمین به تناسب قابلیت‌هایش استفاده می‌کردند. یعنی برداشت‌شان از سفره‌های آب زیر‌زمینی، توسعه کشاورزی‌شان به اندازه بوده و خانه‌هایشان را جایی می‌ساختند  که به اصطلاح مورد هجوم شن قرار نگیرد. یعنی همه اینها در معماری و سبک زندگی‌شان وجود داشته است و این تعادل در زندگی امروزی به‌هم‌خورده است.مدیرکل منابع‌طبیعی و آبخیزداری شمال استان کرمان عنوان‌کرد: برای رفع مشکل بیابان‌زایی در شمال استان تاکنون 30 درصد توانسته‌ایم فعالیت نتیجه‌بخش انجام دهیم و از این پدیده جلوگیری کنیم و هنوز 70 درصد این عملیات باید در طرح مناطق بیابان‌زا اجرا شود. البته همین 30 درصد عملیات نیز تاکنون در مناطق بحرانی تاثیر خودش را نشان داده و در شهرستان‌های ریگان و فهرج و همچنین بسیاری از روستاها که خالی از سکنه شده بودند باغاتی که رها شده بودند کاملا احیا شده‌اند.او توضیح‌داد: از سال 60 اولین طرح مبارزه با بیابان‌زایی در روستای گنبکی بخش ریگان آغاز به‌کار کرد  که همچنان این ایستگاه بیابان‌زدایی فعالیت می‌کند. روستای گنبکی خالی از سکنه شده بود و امروز به بخشی تبدیل‌شده که در‌حال توسعه به شهرستان است. جنگل‌کاری که از سوی منابع‌طبیعی ایجاد شده و فعالیت‌هایی که انجام شده توانسته این منطقه را احیا کند و در ظرف ۴۰ سال دارد به شهرستان تبدیل می‌شود و در سایر روستاهایش هم این اتفاق افتاده و روستاهایی که خالی از سکنه شده‌اند کمتر از 10 روستا هستند که اینها به‌دلیل مدفون‌شدن زیر شن خالی از سکنه شده‌اند. عمده روستاهای منطقه هم ‌کنون دارای سکنه و اهالی‌شان به کشاورزی مشغول هستند.