بحران آب شرب در کرمان، زرند و رفسنجان

بحران آب شرب در کرمان، زرند و رفسنجان

سال 60 در دشت کرمان، زمانی چاه حفاری می‌کردیم با 100 متر عمق، به آب می‌رسیدیم، اما اکنون این عمق، به 300 متر رسیده است! از طرفی، دِبی آب این چاه‌ها هم از 50 لیتر بر ثانیه بسیار کمتر شده و به‌ 15 لیتر بر ثانیه رسیده است.

 اسما پورزنگی‌آبادی

گزارش | فردای کرمان

 

*آقای دکتر، هواشناسی اعلام کرده کم‌بارشی در سال زراعی جاری، در نیم قرن اخیر بی‌سابقه بوده است. از کم‌آبی در استان هم زیاد گفته می‌شود. لطفا شما تصویری از این کم‌آبی را ارائه بفرمایید که بدانیم وضعیت چگونه است؟

متاسفانه امسال، استان کرمان از نظر بارندگی از شرایط خوبی برخوردار نبوده و به‌ویژه در مناطق کوهستانی، هم در بخش شهری و هم روستایی با بحران جدی آب مواجهیم. توان تولید آب در استان حدود 7800 لیتر بر ثانیه در مناطق شهری و 1100 لیتر بر ثانیه در مناطق روستایی است که در مجموع، 9 مترمکعب بر ثانیه می‌شود. با توجه به کاهش شدید بارندگی، هرچه به فصل گرما نزدیکتر شویم، کاهش تولید چشمگیرتر و از طرفی، برداشت آب بیش‌تر می‌شود. نیاز آبی استان در بخش شرب، 11 هزار لیتر بر ثانیه یا به عبارتی 11 مترمکعب بر ثانیه است و در مجموع، حدود 2400 لیتر بر ثانیه در بخش شهری و 600 لیتر بر ثانیه در بخش روستایی، در پیک مصرف، کسری تامین آب داریم. شرایط شهرهای مختلف متفاوت است. بحرانی‌ترین شهرهای استان در تابستان امسال، پیش‌بینی می‌شود شامل کرمان، زرند و رفسنجان باشد. در شهر کرمان، حدود 1100 لیتر بر ثانیه و زرند حدود 100 لیتر بر ثانیه کسری تامین آب داریم. این سه شهر، با وضعیت فعلی، در تابستان قطعا بیش‌ترین تنش آبی را تجربه خواهند کرد. دیگر شهرهای استان هم مشکل دارند اما می‌توان آن مناطق را کنترل کرد ولی در این سه شهر مردم قطعا با مشکل مواجه خواهند شد. علاوه بر این، تعداد زیادی از مناطق روستایی ما نیز با مشکل تامین آب مواجهند که بیش‌تر، روستاهای کوهستانی هستند که منابع تامین آب‌شان از چشمه و قنات بوده است.

*روستاهای کدام مناطق استان مشکلات بیش‌تری دارند؟

روستاهای کوهستانی استان، عمدتا رابر، جیرفت، ارزوئیه، بافت، راور و تا حدودی روستاهای اطراف شهر کرمان مشکل جدی در تامین آب دارند و حتما باید آبرسانی سیار داشته باشیم. در شهر کرمان هم، سال گذشته در ایام پیک مصرف که حدود 60 روز بود، بسیاری از مناطق شهر از جمله بلوار جمهوری، بلوار فارابی و حاشیه‌ی شهر را با تانکر آبرسانی می‌کردیم.

*امسال هم آبرسانی سیار در شهر کرمان نیاز می‌شود؟

قطعا تابستان امسال هم با مشکل برخورد خواهیم کرد. البته اقداماتی انجام شده یا در دست انجام است که تا حدودی از بار بحران کاسته شود، با این حال، در تدارک تهیه‌ی تانکرهای سیار هستیم تا در مناطقی که مردم با مشکل مواجه می‌شوند، آبرسانی سیار انجام شود. از مردم و رسانه‌ها می‌خواهیم به ما کمک کنند تا با کم‌ترین مشکل بحران را پشت سر بگذاریم.

*احتمال جیره‌بندی آب هم وجود دارد؟

از نظر کارشناسی، ما با جیره‌بندی موافق نیستیم چرا که باعث افزایش مصرف آب می‌شود. مردم آب را ذخیره می‌کنند و چون روش نگهداری آن مناسب نیست، مجبور می‌شوند آب را بیرون بریزند و همین، باعث افزایش مصرف و بدتر شدن شرایط می‌شود. دنبال جیره‌بندی نیستیم اما مدیریت مصرف را به این صورت انجام می‌دهیم که؛ در ساعاتی مصرف آب کمتر است مثلا پایان شب؛ فشار آب را کاهش داده و آب را ذخیره می‌کنیم تا در ساعات پیک مورد استفاده قرار گیرد. پیک مصرف، عمدتا ساعات عصر است که مردم اغلب در خانه هستند و سیستم‌های سرمایشی فعال است. در این مواقع، از ذخیره‌ی ساعات کم‌مصرف استفاده می‌کنیم تا مشکل کاهش یابد.

*چرا شهرهای کرمان، زرند و رفسنجان وضعیت بدتری نسبت به دیگر شهرهای استان پیدا کرده‌اند؟

چون سفره‌های زیرزمینی، در دشت‌هایی که برای این سه شهر آب استحصال می‌کنیم بیش‌ترین افت را داشته‌اند و چاه‌های کشاورزی بسیار زیادی نیز طی سالیان متمادی، در این دشت‌ها حفر شده و هم‌اکنون نیز، بدون حساب و کتاب در حال برداشت آب هستند. به‌دلیل برداشت بی‌رویه، سطح آب زیرزمینی این دشت‌ها پایین رفته است به گونه‌ای که مثلا در سال 60 در دشت کرمان، زمانی چاه حفاری می‌کردیم با 100 متر عمق، به آب می‌رسیدیم، اما اکنون این عمق، به 300 متر رسیده است! از طرفی، دِبی آب این چاه‌ها هم از 50 لیتر بر ثانیه بسیار کمتر شده و به‌ 15 لیتر بر ثانیه رسیده است. به این وضعیت اضافه کنید که اطراف این سه شهر، هیج منبع آب دیگری وجود ندارد که بتوانیم از طریق آن، کمبودها را جبران کنیم. همچنین، توسعه‌ی این سه شهر و افزایش جمعیت، نیاز آبی را بیش‌تر کرده است. البته، تامین آب این شهرها جزو اولویت‌های وزارت نیرو قرار دارد و طرح‌های میان‌مدت و بلندمدت انتقال آب برایشان تعریف شده است. پروژه‌ی صفارود برای تامین آب شهر کرمان در میان‌مدت و بهشت‌آباد برای هر سه شهر در بلندمدت دیده شده ولی این طرح‌ها، با مشکلات حقوقی و تامین اعتبار مواجهند و ممکن است تا چهار، پنج سال آینده آب آن به کرمان و زرند و رفسنجان نرسد. بنابراین،  باید ضمن پیگیری برای اجرای این پروژه‌ها در حداقل زمان ممکن که مجری آن شرکت آب منطقه‌ای است، فعلا از همین منابع آب زیرزمینی استفاده و آن را مدیریت کنیم؛ برای کاهش مشکلات مردم، مدیریت مصرف و کنترل فشار را داریم، در کنار آن، نظارت بر انشعابات غیرمجاز را تشدید کرده‌ایم، مصارف فضای سبز شهرداری‌ها را به حداقل رسانده‌ایم و از همکاران خواستیم تا در زمان پیک، مصرف در ادارات را محدودتر کرده و آب شرب را برای فضای سبز استفاده نکنند، مباحث آموزشی و فرهنگ‌سازی هم از طریق روابط عمومی انجام می‌شود تا مردم کمک کنند و بتوانیم با حداقل مشکلات، کم‌آبی را مدیریت کنیم.

*اشاره کردید که با تغییر فشار آب، قصد مدیریت شرایط را در تابستان دارید. خودِ این نوسانات، باعث آسیب و خسارت به تاسیسات آبی نمی‌شود؟

روشی که ما استفاده می‌کنیم علمی و حساب‌شده و توسط افراد متخصص و با برنامه صورت می‌گیرد. ما فشار را پایین می‌آوریم تا شبکه هیچ‌گاه خالی از آب نباشد. اگر شبکه خالی باشد، صحبتی که شما می‌فرمایید درست است که ما به این شکل عمل نمی‌کنیم.

*در مورد شهر کرمان، ممکن است بفرمایید کدام مناطق وضعیت بدتری دارند؟

سال گذشته، چند نقطه‌ی بحرانی در شهر کرمان داشتیم. روستای سیدی یکی از نقاط خیلی بحرانی بود، بعد از آن، شهرک صنعتی در جنوب شهر و سپس، بلوار جمهوری، 20 متری نادر، بلوار فارابی، خیابان هزارویکشب و شهرک مطهری از جمله مناطقی بودند که بیش‌ترین مشکل را داشتند.

*چرا؟

علاوه بر اینکه آب کم داشتیم، با توجه به افزایش ساخت‌وسازها در این مناطق، با مشکل شبکه نیز روبه‌رو بودیم. از شهریورماه سال گذشته، تیم‌های مطالعاتی فعال شده و این مناطق را بررسی کردند. اصلاح شبکه از همان زمان آغاز شد و همچنان ادامه دارد. به‌عنوان مثال، در بلوار جمهوری، از چهارراه فرهنگیان به سمت شفا، همکاران ما در ساعات شب فعالیت می‌کنند یا در خیابان فردوسی هم همین‌طور؛ خط تغذیه تا چهارراه خواجو در حال اصلاح است.

*یعنی در حال توسعه‌ی شبکه‌ی آبرسانی هستید؟

در واقع بازسازی شبکه دارد صورت می‌گیرد و لوله‌هایی که قطر کمتری داشتند با لوله‌های بزرگ‌تر جایگزین می‌شود. علاوه بر بلوار جمهوری و فردوسی، در شهرک مطهری نیز چند نقطه به همین شکل اصلاح شد. یک خط انتقال 11 کیلومتری با قطر هزار میلیمتر، برای حل مشکل مناطق سیدی و غرب شهر ایجاد شد که از سه‌راه جوپاری تا روبه‌روی پارک مادر ادامه دارد و 20 روزی می‌شود که وارد مدار شده است. در مجموع، در پنج، شش نقطه از شهر؛ که در پیک مصرف و زمانی آب وجود دارد هم ممکن بود مردم با مشکل مواجه باشند، شبکه را اصلاح کردیم و تا 10 روز آینده، برنامه این است کل نقاطی که شبکه مشکل دارد اصلاح شود. ولی به هر حال، شبکه‌ی آب، اتصالات مکانیکی دارد و ممکن است مجدد در تابستان مشکلاتی فنی ایجاد شود که با تعمیراتی در کوتاه‌مدت حل خواهد شد. به‌طور کلی باید بگویم که اصلاح شبکه که سال گذشته مشکل‌زا شده بود را انجام داده‌ایم.

*فقط آبِ کافی نیست که در این شبکه جریان یابد. درست است؟

واقعیت این است که آب در همین وضعیت هم، به اندازه‌ی شرب داریم ولی مشکل این است که سیستم سرمایشی در شهر کرمان و دیگر شهرهای کویری با آب کار می‌کند. در واقع، مصرف کولرهای آبی عدد قابل توجهی است که باعث می‌شود در پیک مصرف، منابع آبی پاسخگوی نیاز نباشد. به طور متوسط، هر کولر آبی در هر ساعت 20 لیتر آب مصرف دارد؛ تا دمای 37 درجه در کرمان مشکلی نداریم اما وقتی دما از این میزان بیش‌تر می‌شود، تعداد ساعات روشن بودن کولرها هم افزایش می‌یابد و مصرف بالا می‌رود. به این وضعیت، آبیاری باغچه‌ها و فضای سبز منازل را نیز اضافه کنید که متاسفانه هنوز شهروندان درختان و سبزی‌کاری‌ دارند و با آب شرب آن را آبیاری می‌کنند. این موارد، در زمان‌های پیک مصرف، باعث کسری آب می‌شود وگرنه به اندازه‌ی شرب در این مناطق آب وجود دارد. اما به هر حال، سیستم سرمایشی هم نیاز مردم است. تامین آب ما ولی جوابگوی آب کولرها در تابستان و در دمای بالای 37 درجه نیست.

*به اصلاح شبکه اشاره کردید. علاوه بر این، سال گذشته صحبت از حفر و یا خرید چاه‌های جدید مخصوصا برای تامین آب شرب شهر کرمان نیز بود. ممکن است بفرمایید این اقدام به کجا رسیده است؟

حدود 107 حلقه چاه برای شهر کرمان حفر شده که در حال حاضر، در حال استحصال است. هر سال اما، به‌دلیل قدمت چاه و عمق حفاری یا بافت زمین، برخی چاه‌ها مشکلاتی پیدا می‌کنند؛ برخی دلایل فنی است مثل نقص در پمپ آب و … که بلافاصله اقدام و آن را رفع می‌کنیم. در برخی از موارد اما به‌دلیل نشت زمین و قطع شدن جریان آب در مسیر چاه، مجبوریم چاه را جابه‌جا کنیم. از شهریورماه تا پایان اسفندماه 13 حلقه‌ی چاه را با مجوز آب منطقه‌ای جابه‌جا کرده‌ایم.

*هزینه‌ی هر جابه‌جایی چه‌قدر است؟

جابه‌جایی هر حلقه چاه، حدود یک میلیارد تومان هزینه می‌برد. عمده‌ی چاه‌هایی که جابه‌جا شد، وارد مدار شده است و تعدادی مانده که تا پایان همین ماه فعال می‌شود. در کنار این، سال گذشته، مشاور گرفتیم و زون آبی جدیدی تعریف کردند و مجوز هفت حلقه چاه را هم در این زون گرفتیم. شش چاه آن حفاری شده و خرید لوله و تامین برق نیز در حال انجام است. این چاه‌ها هم قرار است در پیک مصرف وارد مدار شود.

*این چاه‌ها چه حجم آبی به شهر اضافه می‌کنند؟

 در حالت خوش‌بینانه با این چاه‌ها، حدود 300 لیتر به ظرفیت تامین آب شهر اضافه می‌شود ولی همچنان، 800 لیتر کمبود داریم. این را هم باید مدنظر داشته باشیم که وقتی چاه‌های جدید وارد مدار می‌شوند، برخی چاه‌ها که الان فعال هستند متاسفانه از مدار خارج می‌شوند و در نتیجه، 30 درصد کسری در پیک مصرف پابرجاست.

*به طرح‌های انتقال آب اشاره کردید. در یکی، دو سال اخیر، این موضوع هم مطرح شده که مازاد آب خلیج‌فارس از سرچشمه به شهر کرمان منتقل شود. به‌عنوان یک کارشناس، این ایده چه‌قدر امکان تحقق دارد؟

سرمایه‌گذاران پروژه‌ی خلیج‌فارس شرکت‌های گل‌گهر و مس و چادرملو هستند، تخصیص آبی که گرفته‌اند مخصوص صنعت است و به گفته‌ی خود دست‌اندرکاران پروژه، قیمت تمام شده‌ی هر مترمکعب این آب، بین 60 تا 70 هزار تومان می‌شود. این آب را اگر بخواهیم برای شرب بیاوریم؛ آیا در توان مردم هست که هزینه‌اش را بپردازند؟ خیر. پس دولت باید پرداخت کند که عدد قابل‌توجهی می‌شود و برای اینکه در بودجه دیده شود، باید از طریق نمایندگان و وزارت‌خانه پیگیری و نهایی شود. تاکنون اما هنوز قراردادی برای این پروژه، بسته نشده و تصمیم اجرایی برای آن گرفته نشده اگرچه نمایندگان محترم مجلس و خود ما درخواست‌هایی داشتیم تا از این آب به شهر کرمان هم بدهند. علاوه بر قیمت این آب، اجرای خط انتقال از سرچشمه تا کرمان هم هزینه‌ای دارد. اینکه دولت آب را از سرمایه‌گذار بخرد، خط انتقال را اجرا کند و آب به کرمان که رسید، چه‌طور پول آن از مردم گرفته شود؛ هنوز نامعلوم است و تصمیمی برای آن گرفته نشده است.

*طرح‌های انتقال آب بلندمدت هستند و اگر تامین مالی آن به موقع صورت گیرد، به این زودی به کرمان نمی‌رسند، با کم‌بارشی هم مواجهیم و در مدیریت مصرف نیز ضعف‌های جدی داریم. سالیان زیادی از کم‌آبی در استان گفته می‌شود ولی اتفاق خاصی برای رفع آن نمی‌افتد. به‌عنوان یک کارشناس، چه پیشنهاد مشخصی دارید تا استان، به سمت بهبود شرایط قدم بردارد؟

پیشنهاد ما این است که طرح‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت را در اولویت قرار دهیم. برای بلندمدت چاره‌ای نیست جز اینکه آب از سرشاخه‌های کارون بیاوریم که بخش زیادی از کارهای قانونی آن انجام شده ولی همچنان معطل است و همچنین، از آب‌های آزاد خلیج‌فارس و دریای عمان برای شرب، شیرین‌سازی و به استان منتقل شود. در کوتاه‌مدت اما، چاره‌ای نداریم جز اینکه مصارف کشاورزی محدود و به آب شرب اضافه شود. مشکلی که الان داریم این است که مردم حاضر نیستند چاه‌شان را بفروشند. چندین سال پیگیر خرید تعدادی چاه کشاورزی در دشت حسین‌آباد هستیم ولی کسی حاضر به فروش یا اجاره نیست. دولت باید تصمیم بگیرد این چاه‌ها را محدود کند، ظرفیتی که دارند را کاهش دهد و آن را به شرب اختصاص دهد. غیر از این، راهی نداریم که کشاورزی محدود و آب مازاد به شرب اضافه شود.