کاریز را نجات دهید

به بهانه همایش «قنات میراث ماندگار ایرانیان» در کرمان

کاریز را نجات دهید

حال قنات های کشور خوش نیست

 داود رجبی‌بهجت|  ایرنا

 گزارش

هم اندیشی برای احیای قنات یا کاریز در استان کرمان مهمترین موضوع همایشی بود که روز گذشته با حضور برخی متولیان و کارشناسان برگزار شد.

ایران با حدود ۳۵ هزار رشته قنات بیشترین تعداد قنوات را در دنیا به خود اختصاص داده و این در حالی است که کشور عمان با حدود چهار هزار قنات در رتبه دوم قرار دارد؛ همین فاصله زیاد و معنادار نشان دهنده نقش و تاثیر بسیار مهم قنات در زندگی، زیست و معیشت ایرانیان است.

استان کرمان نیز با اقلیم خشک و نیمه خشکی که در بیشتر نقاط این خطه پهناور جریان دارد، با یک هزار و ۹۳۰ رشته قنات دایر جزو استان های پرشمار از حیث قنوات است و تمدن قناتی دیار کریمان قدمتی بس کهن و چند هزار ساله دارد و شاید بتوان گفت قنات در کرمان رگ حیات مردم زحمتکش و صبور این سرزمین در اعصار مختلف بوده است.

قرارگیری سه قنات گوهرریز جوپار، قاسم آباد و اکبرآباد بم در فهرست میراث جهانی موقعیت ممتازی به حوزه قناتی استان کرمان به ویژه در بخش گردشگری داده است و علاوه بر این برخی قنات‌های کرمان جزو طولانی ترین، قدیمی ترین و پرآب ترین قنوات کشور محسوب می شوند.

هرچند حال قنات‌ها در کشور و استان کرمان به دلیل کاهش بارندگی ها، برداشت بی رویه مخازن زیر زمینی و توجه نکردن به این ساخته های گرانسنگ، زیاد خوش نیست اما تلاش هایی در ماه های اخیر توسط مسئولان ذیربط و فعالان حوزه قناتی شکل گرفته تا عصر طلایی این یادگاران نیاکان ما حفظ و دوباره زنده شوند.

از جمله این تلاش‌ها راه اندازی مرکز قنات در استان کرمان بوده؛ همچنین در همین زمینه و به همت اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، مرکز قنات استان، گروه هتل های ایرانگردی و جهانگردی و تعدادی از تشکل‌های مردم نهاد در حوزه آب و قنوات، همایش سه روز قنات میراث ماندگار ایرانیان را از ۱۶ تا ۱۸ آبان به مدت سه روز برنامه ریزی کردند تا کارگاه های تخصصی با موضوعات مختلف برگزار کنند.

برگزاری کارگاه های تخصصی با عنوان قنات و گردشگری پایدار، آشنایی با ابزارآلات و احیای قنات، تکنیک های شناسایی و نقشه کشی قنات توسط اساتید و کارشناسان حوزه قنوات از مهمترین بخش های این همایش سه روزه است که به صورت حضوری و مجازی درحال برگزاری است.

قنات‌ها زندگی در مناطق خشک را معنا دار کرد

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان کرمان در مراسم افتتاحیه همایش قنات میراث ماندگار ایرانیان گفت: وجود قنات ها زندگی را برای مناطق خشک و بیابانی معنادار کرده و باعث بوجود آمدن تمدنی بزرگ، جریان گرفتن زندگی، توسعه و رونق در مناطق مختلف ایران و کرمان شده است.

فریدون فعالی با اشاره به تمدن کهن قناتی در کشور افزود:قنات یا همان کاریز و راه‌آب به عنوان میراث باستانی بشری با قدمتی حدود چهار هزار ساله در ایران آنقدر دارای ارزش و اعتبار است که تعداد ۱۱ قنات ایران در فهرست آثار جهانی به ثبت برسد و استان کرمان با سه قنات گوهرریز جوپار، قاسم آباد و اکبرآباد بم سهم بسیار خوبی در جهانی شدن قنوات کشور دارد.

او تصریح کرد:وجود قنات‌ها فرصت مناسبی برای گردشگری در کنار سایر کاربردهای آن فراهم آورده و گردشگری قنات ظرفیت و فرصت جدیدی برای علاقه مندان فراهم می کند تا فرآیند شکل گیری، هدایت، تشکیل کانون های بشری و غیره را توسط این سازه های شگفت انگیز بشری مشاهده کنند.

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان کرمان خطاب به موسسات و آژانس های گردشگری تاکید کرد: گردشگری باید تخصصی دیده شود و دفاتر خدمات مسافرتی حتما بسته‌های سفر خود را برای بازدید از قنات ها تنظیم کنند.

او اظهار داشت:وظایف و تکالیف دستگاه ها در بخش های مختلف قنات مشخص شده است و میراث فرهنگی وظیفه حفظ، صیانت و رعایت حریم این میراث های بشری را برعهده دارد که سعی می کنیم این مسائل را در چارچوب ها رعایت کنیم.

فعالی ادامه داد: هیات مدیره مرکز قنات استان کرمان شکل گرفته است و برای ساماندهی قنوات استان برنامه ریزی شده تا فعالیت ها در این راستا انجام شود.

برای حمایت از احیای قنوات یارانه بدهیم

محمد علی گلابزاده پژوهشگر و مدیر مرکز کرمان شناسی نیز با بیان اینکه قنات تنها یک سازه نیست گفت: قنات یک فرهنگ و ارزش برای جامعه است و امروز بنا به اظهار تمام کارشناسان بهترین شیوه آبیاری و زندگی در مناطق کویری کرمان که در تابستان گرمای بالای ۴۰ درجه را تجربه می کند، استفاده از همین قنوات است.

او افزود: باید بگوییم چه بزرگ مردمی بودند که آمدند و در یک منطقه خشک کویری بهترین و بایسته ترین شیوه آبیاری را ابداع کردند و توانستند زندگی خود را سامان دهند و برای آیندگان نیز میراث بزرگی به جای بگذارند.

گلاب‌زاده اظهار داشت: اما ما چه فرزندان ناخلفی بودیم و بد کردیم و با حفر چاه عمیق خون زمین را مکیدیم و فکر نکردیم که قنات ها جلو بخار شدن آب را می گیرند و منابع آب زیرزمینی را حفظ می کنند؛ حال ما به این فکر افتاده ایم که با هزینه های زیاد آب را از خلیج فارس و با زحمت زیاد به کرمان بیاوریم، نسل های آینده برای این خطا از ما نخواهند گذشت.

او با اشاره به اهمیت حفظ و احیای قنوات تصریح کرد: احیای قنات و چاه کندن کار بسیار سخت و پر زحمتی آن هم در عمق زمین است و باید ببینیم آیا جوان ما حاضر است در برابر دستمزد یک کارگر ساده قنات حفر کند؟

مدیر مرکز کرمان شناسی تاکید کرد: باید برای احیای قنات یارانه بدهیم و با دستمزد قابل توجه از جوانان در راه حفظ و احیای قنات ها حمایت کنیم.

سامانه منسجم برای گردشگری قنوات وجود ندارد

مدیر مرکز قنات استان کرمان که خود از کارشناسان خبره و باسابقه این حوزه است با اشاره به اهمیت قنوات در گردشگری کرمان گفت: ظرفیت‌های زیادی در حوزه قنات کرمان وجود دارد، اما با وجود سه قنات ثبت جهانی در استان متاسفانه سامانه گردشگری فراگیر و منسجمی برای بهره برداری از این میراث بزرگ نداریم و آنچه وجود دارد بسیار کم است.

محمد برشان تصریح کرد: ایران ۳۵ هزار رشته قنات دارد که در دنیا از این حیث مقام اول را داریم و طول قنات های کشور به سه هزار کیلومتر می رسد که سالانه هشت میلیارد متر مکعب برآورد آبدهی دارند.

او با بیان اینکه یک هزار و ۹۳۰ رشته قنات در استان کرمان داریم ادامه داد: قنات مادین شهداد در استان کرمان بنا به اسناد و شواهد قدیمی ترین قنات ایران است که در بستر رودخانه ای و در زمان حکومت مادها ساخته شده است.

این کارشناس قنات استان کرمان بیان کرد: قنات خلیل آباد سیرجان به طول ۳۶ کیلومتر از طولانی ترین قنات های ایران به شمار می رود که مقدمات ثبت جهانی آن فراهم شده است و همچنین پر آب ترین قنات های ایران نیز در شهرهای بم، سیرجان، اُرزوئیه و رفسنجان قرار دارند.

او اظهار داشت:در حوزه شناسایی و احیای قنوات کارهای خوبی شروع شده است و در کنار قنوات تاسیسات جانبی مانند آسیاب، یخدان و غیره وجود دارد که می تواند به رونق گردشگری کمک کند.

برشان گفت: رخی قنات ها در باور تاریخی تقدس دارند و نیایشگاه ها و پرستشگاه ها نیز در کنار رودخانه ها و قنات ها بوده و مردم آداب و رسوم مذهبی خاصی در جوار این سازه ها برپا می کردند.

مدیر مرکز قنات استان کرمان با بیان اینکه مدیریت قناتی در این استان بی نظیر است تصریح کرد: در طول عبور قنات ها خانه و باغ های زیادی شکل گرفته است که مردم با نگرش خاصی از این آب استفاده می کردند که هنوز هم در برخی نقاط ادامه دارد.

او با اشاره به اینکه تمدن قناتی بم کم نظیر است افزود: در تلاش هستیم این تمدن ثبت جهانی شود و شگفت انگیز است که در سرزمینی بی باران و خشک بعضی از قنات های بم تا ۳۶۰ لیتر بر ثانیه آبدهی دارند.

حوزه فرهنگی قنات بیشتر معرفی شود

مدیر پایگاه میراث جهانی قنات گوهرریز جوپار واقع در بخش ماهان شهرستان کرمان نیز گفت:مهمترین بخش قنوات منظر فرهنگی قنات است که کمتر به آن پرداخته شده است؛ سعی کرده ایمه حوزه فرهنگی قنات را از سازه تا رسیدن آب به زمین، اکوسیستم و آداب و رسوم قنات معرفی کنیم.

امیر ماهانی افزود: حوزه باستان شناسی قنات نیز کمتر مورد توجه قرار گرفته است که در همین زمینه فعالیت هایی در حال انجام است تا زنجیره تاریخی، سابقه و آثار باستانی قنات ها مورد بررسی و شناخت بیشتر قرار گیرد.

او با بیان اینکه برخی آیین ها ریشه در حوضه آبریز قنوات دارد تاکید کرد: در کنار قنات ها ما شاهد زایش های فرهنگی و تمدنی نیز هستیم و اگر قناتی زنده باشد دارای غنای فرهنگی پیرامون خود است.

مدیر پایگاه میراث جهانی قنات گوهرریز جوپار اظهار داشت: خانه ها و بناهایی که در حوزه قنات قرار دارند، واجد شرایط ثبت میراث فرهنگی هستند که شناسایی آنها برای ثبت در حال انجام است.

او ادامه داد: در شهر ماهان طی چند سال گذشته به دلایل مختلف چندین قنات از دست رفته که باعث شده بخشی از تمدن ماهان و کرمان از بین برود.