کرمانی‌ها ایستاده در غبارخیزترین استان‌کشور؛ ۶ کانون اصلی ریزگرد با شدت زیاد و خیلی‌زیاد در استان کرمان وجود دارد

کرمانی‌ها ایستاده در غبارخیزترین استان‌کشور؛ ۶ کانون اصلی ریزگرد با شدت زیاد و خیلی‌زیاد در استان کرمان وجود دارد

پدیده توفان‌های ریزگرد و گردوغبار که در سال‌های اخیر به چالشی مهم تبدیل شده و اغلب استان‌ها را درگیر کرده، دارای دو منشاء داخلی و خارجی است و بررسی‌ها نشان می‌دهد به دلیل خشکسالی، کانون‌های داخلی تولید ریزگرد در حال گسترش بوده و حیات در استان‌های مختلف را تهدید می‌کنند.

پدیده توفان‌های ریزگرد و گرد‌و‌غبار در سال های اخیر به چالشی مهم برای کشور تبدیل شده به طوری که ۲۶ استان را درگیر کرده است.

در سال‌های دور، پدیده گرد‌و‌غبار مهاجر از کشورهای همسایه،برای مدتی محدود، چند استان مرزی را با چالش مواجه می‌کرد، اما اکنون، به مدت چند ماه در فصول مختلف سال، استان‌های مختلف را در بر می‌گیرد.

در واقع، اکنون کشور با بحران گرد‌و‌غبار با دو منشاء خارجی و داخلی مواجه است که تشدید خشکسالی به ابعاد آن افزوده است.

با وجود اینکه براساس گزارش‌ها، ۷۰ درصد ریزگردهای کشور دارای منشاء خارجی در کشورهای اطراف به ویژه عراق،سوریه و عربستان است،اما وضعیت کانون‌های داخلی تولید ریزگرد رو به وخامت است و در سایه خشکسالی، این کانون‌ها در حال گسترش هستند.

رییس سازمان حفاظت محیط زیست کشور در این باره می‌گوید: ۲۷۰ میلیون هکتار کانون گرد‌و‌غبار در اطراف ایران وجود دارد که ۱۲۷ میلیون تن گرد‌و‌غبار در این کانون‌ها تولید می‌شود.

علی سلاجقه با بیان اینکه ۲۶ استان کشور درگیر پدیده گرد‌‌و‌غبار است، تاکید دارد که«حتی اگر بارش‌ها نرمال باشد،مناطقی از مرکز، جنوب شرق، یا شمال شرق و جنوب غرب مستعد پدیده گرد و غبار است.»

سلاجقه با خاطرنشان کردن اینکه در داخل کشور هم ۳۵ کانون اصلی گرد و غبار شناسایی شده است، اظهار داشت: با تغییر اقلیم و کاهش بارش‌ها و از بین رفتن حقابه تالاب‌ها، این کانون ها افزایش خواهد یافت.

او با اشاره به تولید چهار میلیون تن گرد و غبار در داخل کشور،تصریح کرد:کاهش بارش‌ها،سوء مدیریت در مصرف آب و وضعیت کشورهای همسایه موجب شده است، موضوع ریزگردها و آلودگی هوا به یک مسئله ملی تبدیل شود.

به اعتقاد کارشناسان، تغییرات اقلیم، خشکسالی در سراسر جهان، تغییر پوشش زمین و پدیده بیابان‌زایی، در ارتباط با عوامل دیگری مانند قرا‌رگرفتن ایران در کمربند خشک و نیمه خشک جهان، کمبود بارش سالیانه و افزایش پدیده گرد و خاک، استان‌های مختلف را به شدت تحت تاثیر قرار داده است.

خشک‌شدن رودخانه‌ها و تالاب‌ها یکی از بزرگ‌ترین تهدیدها برای ایران است، هم‌اکنون وسعت کانون‌های داخلی گردوغبار به ۳۴.۶ میلیون هکتار می رسد.

رئیس مرکز پژوهش‌های کاربردی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور نیز می‌گوید:مطابق مطالعات انجام شده، اکنون ۳۵ هزار کیلومتر مربع از پهنه‌های داخلی واقع در ۱۷ استان مرکزی،شرقی و همچنین جنوب خوزستان مستعد تولید گرد و غبار است.

«مرتضی شیخ»بر این باور است که ایران در کمربند خشکی کره‌زمین قرار‌گرفته و با توجه به موقعیت جغرافیایی کشورمان،تغییرات اقلیمی و خشکی را شدیدتر و محسوس‌تر نشان می‌دهد.

در ادامه نگاهی به آخرین وضعیت کانون‌های تولید ریزگرد در استان‌ کرمان و استان های مجاور پرداخته و طرح‌های در دست اجرا برای مهار آنها را بررسی می‌کنیم.

وجود ۶ کانون اصلی ریزگرد در استان کرمان

در استان کرمان ۶ کانون اصلی ریزگرد با شدت زیاد و خیلی زیاد وجود دارد. کانون‌های شرق استان کرمان دارای بیشترین وسعت هستند که در فصل های تابستان و بهار و زمستان فعال بوده و استان‌های کرمان، سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی را تحت تاثیر قرار می دهند.

کانون‌های جنوب استان که در شهرهای قلعه گنج،رودبار جنوب و منوجان قرار دارند، استان‌های کرمان، سیستان و بلوچستان و هرمزگان را تحت تاثیر قرار می دهند.

کانون‌های شمال غرب استان در شهرستان‌های رفسنجان و زرند واقع شده است و استان‌های کرمان، یزد، فارس و هرمزگان تحت تاثیر این کانون قرار می‌گیرند. کانون دیگر شمال‌غرب استان در شهرستان زرند و کوهبنان واقع شده که فعالیت این کانون سه استان کرمان، یزد و فارس را متاثر می سازد.

کانون مرکز استان در غرب شهرستان‌کرمان واقع شده است و استان‌های کرمان یزد و هرمزگان را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

طرح مطالعات جامع کاهش و کنترل آلودگی هوا در شهر کرمان با همکاری دانشگاه فردوسی مشهد تدوین شده و همچنین کانون‌های داخلی منشا گرد‌و‌غبار نیز مطالعه و شناسایی شده است. به همین منظور طرح احیای مناطق در راستای مقابله با فرسایش و به منظور کاهش کانون‌های ریزگرد داخلی در حال انجام است.

هر چند که نمی‌توان برای کل مساحت کانون‌های داخلی استان یک راهکار را مورد استفاده قرار داد، اما عملیات تثبیت شن‌های روان و مهار کانون‌های بحرانی فرسایش بادی،از طریق نهال‌کاری، بذر‌کاری، مدیریت هرزآب‌ها، تله‌های رسوبگیر، مدیریت منابع جنگلی و ساماندهی چرای دام و بازنگری و تهیه طرح‌های مطالعاتی و اجرای عملیات آبخیزداری و آبخوان داری از طریق ادارات منابع‌طبیعی راهگشا خواهد بود.

*معضل روان ماسه‌ها در سیستان و بلوچستان

استان سیستان و بلوچستان به دلیل شرایط خاص آب و هوایی با مشکل حرکت ماسه‌های روان مواجه است که چالشی عمیق‌تر در مقایسه با ریزگردهاست.استان سیستان‌و‌بلوچستان به دلیل شرایط خاص آب و هوایی با مشکل حرکت ماسه‌های روان مواجه است که چالشی عمیق‌تر در مقایسه با ریزگردهاست.

بررسی‌ها نشان می دهد که ۳۰  تا ۴۰ درصد حرکت ماسه بادی‌ها و توفان‌های گردوخاک در منطقه سیستان برای اراضی کشاورزی است که به دلیل خشکسالی رها شده‌اند.

یکی از مهم‌ترین علت‌های ایجاد این کانون‌ها،‌ خشکسالی است، زمانی که دریاچه‌ هامون خالی از آب باشد به جای اینکه قطرات آب را حرکت دهد ماسه بادی‌های کف دریاچه را حرکت می‌دهد.

دریافت نشدن حقابه هیرمند یکی دیگر از عوامل ایجاد کانون‌های حرکت ماسه بادی در استان و به ویژه منطقه سیستان است.

برنامه‌های پیش‌بینی شده برای مهار کانون ریزگرد در استان سیستان‌و‌بلوچستان، تداوم دیپلماسی جدی برای تامین حقابه‌ها از هیرمند و تمرکز بر رونق کشاورزی در منطقه سیستان است، راهکار کوتاه مدت دیگر این است که به کشاورزان در مدیریت آب و بهبود استفاده از‌شرایط کشاورزی و روش‌های پیشرفته کمک شود.

علاوه بر شرایط آب و هوایی و خشکسالی، عامل انسانی نیز در تشدید پدیده  بیابان‌زایی مقصر است.‌فعالیت‌های انسانی شامل بهره‌برداری غیر‌اصولی از آب‌های سطحی و زیرزمینی، بهره‌برداری غیر‌اصولی از معادن،چرای مفرط مراتع خارج از ظرفیت،توسعه بی‌رویه کشاورزی و توجه نکردن به دانش نوین در کشاورزی و عدم بهره‌وری مناسب از آب نیز در در ایجاد مناطق بحرانی ریزگرد تاثیرگذار است.

وجود ۱.۵ میلیون هکتار زمین غبار خیز در هرمزگان

بر‌اساس نقشه کانون‌های گرد‌و‌غبار داخلی استان،اگرچه کانون‌های گردوغبار در سطح این استان پراکنده است، اما قوی‌ترین کانون‌های شناسایی شده در سطح این استان در مناطقی از شهرستان‌های جاسک،خمیر، بندر‌لنگه و همچنین بخش کوچکی از شهرستان بندرعباس مستقر هستند.

سطح کانون‌های گردوغبار استان برابر حدود ۱.۵ میلیون هکتار و با شدت‌های غبار خیزی کم، متوسط، زیاد و خیلی زیاد برآورد شده است.

به طور کلی کمبود بارش و سست‌بودن خاک و وزش بادهای شدید از دلایل اصلی ایجاد کانون‌های گردو‌غباری است که عوامل‌محیطی مختلف بر شدت و گسترش آن اضافه می کند.

یزد در محاصره کانون‌های داخلی تولید گرد و غبار کشور

متوسط سالانه بارندگی در استان یزد به عنوان کم‌بارش‌ترین استان کشور کمتر از ۱۰۰میلیمتر است و این استان در کنار مهمترین کانون‌های گرد و غبار داخلی کشور قرار دارد.

استان یزد به سبب موقعیت خاص جغرافیایی،مجاورت با بزرگترین کویرهای ایران و واقع شدن روی کمربند بیابانی جهان دارای ویژگی‌های خاص آب و‌هوایی است که بارش کم، بالا بودن دما و نوسانات شدید آن و تبخیر بالا و رطوبت اندک از جمله آنهاست.این خصوصیات سبب‌شده تا این استان به شدت از شرایط بیابانی و کویری متأثر شده و با توجه به سطح خشک و بیابانی آن،زمینه تولید گرد و خاک را دارا باشد.

مدیرکل هواشناسی استان یزد پیش از این پیرامون منشاء گرد و خاک در استان گفته بود: امسال تعداد روزهای همراه با پدیده وزش باد و گردوخاک در استان در مقایسه با شرایط مشابه سال گذشته تقریبا دو تا سه برابر شده است.