تلاش برای حفظ مقام جهانی پسته

تلاش برای حفظ مقام جهانی پسته

 گزارش | اطلاعات

 دبیر کل انجمن پسته ایران خبرداد: باغ‌ریزی پسته در سراسر کشور به جز در سواحل دریای خزر و خلیج‌فارس در حال انجام است

آینده صنعت چندهزار ساله پسته ایران در ابهام قرار دارد. در حالی که پیشتر، تولید این محصول بیش‌تر در استان کرمان انجام می‌شد و صنعت پسته با سابقه چند صد ساله نام آن با استان کرمان گره خورده است، اکنون به گفته دبیر کل انجمن پسته ایران، باغ‌ریزی به جز در سواحل دریای خزر و خلیج‌فارس، در سرتاسر کشور در حال انجام است. به گفته برخی از کارشناسان، افزایش تولید، راه دوام پسته ایران در رقابتی است که در دنیا در زمینه تولید و عرضه این خوردنی خوشمزه و پرطرفدار شکل گرفته است.

در استان کرمان، در حال حاضر حدود ۲۰۰ هزار هکتار باغ وجود دارد که سالانه به طور میانگین ۱۰۰ هزار تن برداشت از آن ها انجام می‌شود و معیشت تعداد زیادی از ساکنان این استان به ویژه در شهرستان‌های رفسنجان، سیرجان، زرند و راور به این محصول گره خورده است.

در کشور نیز، پسته یکی از مهم‌ترین محصولات باغی است و آن را اولین محصول استراتژیک صادرات غیرنفتی کشور می‌دانند و در زمره ۱۰ کالای اول صادراتی کشور قرار دارد.

بالاترین میزان تولید پسته در ایران مربوط به سال ۱۳۸۶ است که  ۲۰۰ هزار تن پسته در کشور تولید شد. پسته اگرچه می‌تواند در شرایط سخت رشد کند و محصول بدهد و با کیفیت پایین آب و حتی آب‌های شور هم زنده بماند، اما طی سال‌های اخیر، شدت گرفتن کم‌آبی در کرمان ـ به عنوان قطب اصلی تولید این محصول در کشورـ و بروز پدیده سرمازدگی به خصوص در بهار امسال، تولید را کاهش داده است؛ آن‌چنان که آخرین آمار منتشر شده از سوی سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) نشان داد که ایران در سال ۲۰۲۰ با تولید ۱۹۰ هزار تن پسته، پس از آمریکا و ترکیه در رتبه سوم قرار گرفت؛ در حالی که ایران پیش از این در رتبه اول یا دوم تولید پسته جهان قرار داشت.

کاهش ۳۰ درصدی تولید

براساس جمع‌‌‌‌‌‌‌‌‌بندی آمار و اطلاعات دریافت‌‌‌‌‌‌‌‌‌شده از باغداران و‌ ترمینال‌‌‌‌‌‌‌‌‌های فعال ضبط پسته در مناطق پسته‌‌‌‌‌‌‌‌‌خیز کشور، میزان محصول تولیدی امسال در ایران ۱۰۶ ‌هزار تن پسته ‌خشک تخمین زده شده است.

به گزارش کمیته باغبانی انجمن پسته ایران، این آمار طی مصاحبه دبیرخانه انجمن با تعداد بیش از ۷۰۰ نفر از باغداران و مراکز فرآوری پسته در مناطق پسته‌‌‌‌‌‌‌‌‌خیز ایران جمع‌‌‌‌‌‌‌‌‌آوری شده ‌است.

بر اساس جمع‌‌‌‌‌‌‌‌‌بندی این کمیته، میزان تولید پسته خشک در سال‌۱۴۰۱ در مقایسه با تولید سال‌گذشته ۳۰ ‌درصد کاهش داشته است.

تنش‌های محیطی ناشی از تغییرات اقلیم اعم از سرمازدگی، سیل و گرمازدگی منجر به خسارت‌دیدن میزان زیادی از پسته استان‌های کرمان، یزد و فارس شد‌‌‌‌‌‌‌؛ به‌طوری‌که محصول این مناطق را با کاهش ۷۵ تا ۸۵‌ درصدی نسبت به سال‌۱۴۰۰ مواجه کرد.

کم‌آبی، خشکسالی و تغییر اقلیم و همزمان توسعه کشت در آمریکا ـ  جدی‌ترین رقیب پسته ایران در بازارهای جهانی  ـ و همچنین سایر کشورها، این پرسش را در اذهان بسیاری زنده کرده است که سرانجام پسته ایران چه می‌شود؟ در گزارشی که در ادامه می‌خوانید، چهار تن از فعالان باسابقه این صنعت در این‌باره اظهارنظر می‌کنند.

باغ‌ریزی در اوج

حسین رضایی، دبیر کل انجمن پسته ایران، با بیان این که هم‌اکنون توسعه باغات پسته در داخل و خارج کشور در نقطه عطف خود قرار دارد، می‌گوید: «از سال ۱۳۹۷ که به دلایل گوناگون، قیمت پسته جذاب و شگفت‌انگیز شد، توسعه باغات هم گسترش زیادی پیدا کرده است؛ به گونه‌ای که سالانه حدود ۱۰ تا ۱۱ هزار هکتار به سطح باغات کشور افزوده شد.»

او با بیان این که روند افزایش سطح زیرکشت با سرعت ادامه دارد و در ۲۸ استان کشور کشت پسته در حال انجام است، ادامه می‌دهد: «با تنوع ژنتیکی عظیم و ۴۵ رقم پسته که در کشور داریم، رقمی پیدا شده که در هرجای کشور امکان کشت آن وجود دارد و در حال حاضر، به جز سواحل خلیج فارس و دریای خزر تقریبا نقطه‌ای در کشور نیست که پسته کشت نشده باشد.»

 ظرفیت باغ‌ریزی در کرمان تکمیل است

رضایی با بیان این که در شهرستان‌های سیرجان و رفسنجان در استان کرمان بیش از ۴۰ هزار هکتار باغ‌ریزی انجام شده است، اظهار می‌کند: «ظرفیت کرمان برای باغ‌ریزی پسته تکمیل است.»

وی می‌افزاید: «تنها در شهرستان شهربابک در استان کرمان مقداری کشت دارد انجام می‌شود. در شهر رایِن در شهرستان کرمان هم به دلیل کیفیت آب، پسته‌کاری توسعه پیدا کرده اما در مجموع، می‌توان گفت که پرونده توسعه پسته در استان کرمان تقریبا بسته شده است.»

پیش‌بینی رکوردشکنی

دبیر کل انجمن پسته ایران می‌گوید: «درختان پسته این مناطق اکنون چهار، پنج ساله است. تاکنون مجموع تولید ما در رکورد ۲۵۰ هزار تن بوده و به نظرمی‌رسد با اضافه شدن تولیدات جدید، در پنج یا ۱۰ سال آینده به تولید ۳۵۰ هزار تن خواهیم رسید.»

سطح باغات قدیمی به ویژه برای ارقام فندقی و کله‌قوچی در مناطقی از جمله یزد و فارس و کرمان دچار افت تولید شده‌ است. رضایی با اشاره به این مطلب می‌گوید: «سیستان‌وبلوچستان منطقه‌ای بکر است که کشت پسته در این منطقه دارد رونق می گیرد. در غرب کشور، در آذربایجان غربی و شرقی و در خوی و مرند چون کیفیت آب خوب است، باغ‌ریزی افزایش یافته است. حتی در کشورهایی مثل گرجستان و ارمنستان نیز باغات پسته در حال توسعه است.»

بازار رقابت کامل

اگرچه توسعه باغات پسته در کشور ، نویدبخش استمرار حیات این محصول ارزآور است اما افزایش تولید ختم ماجرا نیست و به گفته سیدمحمد ابطحی، فعال با سابقه صنعت پسته و رئیس هیات امنای انجمن پسته، این شرایط اقتصادی کشور است که سرنوشت صنعت پسته را روشن می‌کند.

او  در پنجمین گردهمایی فعالان صنعت پسته ایران در کرمان، برای تشریح دیدگاه خود به ویژگی‌های بازار پسته و خود این محصول پرداخته و می‌گوید: «از ویژگی‌های بازار پسته این است که هر مقدار از آن را که بخواهید به هر قیمت عرضه کنید، می‌توانید.

به عنوان خریدار هم، هر مقدار و به هر مبلغی می‌توانید بخرید. کسی مانع نیست و نمی‌گوید با چه قیمتی بفروش یا بخر. از دیگر ویژگی‌های بازار این است که در بازار پسته، خریدار و فروشنده همیشه و به راحتی در دسترس یکدیگر هستند. علاوه بر این، تعداد زیادی خریدار و فروشنده و خرده مالک داریم. بنابراین در این بازار هیچ‌کس نیست که وضعیت خاصی داشته باشد و مثلا بگوید نمی‌فروشم یا بگوید نمی‌خرم. همدل بودن در بازار پسته نیز از دیگر ویژگی‌های آن است.»

او با بیان این که در اقتصاد، به چنین شرایطی، بازار رقابت کامل می‌گوییم، ادامه می‌دهد: «در این بازار، کسی قیمت را تعیین نمی‌کند بلکه قیمت براساس عرضه و تقاضا تعیین می‌شود.»

بهروز آگاه، سفیر شورای جهانی خشکبار در ایران و از باغداران بزرگ پسته در استان کرمان نیز معتقد است درباره آینده صنعت پسته ایران همه چیز به سیاست‌های ارزی دولت بستگی دارد.

معیشت ۵۰ میلیون نفر

آگاه می‌گوید: «اما در این بازار، چیزی که پسته ایران را از پسته دیگر کشورهای دنیا متمایز می‌کند، مزه آن است و کشاورز و تولیدکننده ایرانی می‌تواند اولین نفری باشد که پسته را در بازارهای جهانی عرضه می‌کند؛ البته یک شرط دارد و آن اینکه سیاست‌های ارزی نادرست نداشته باشیم.»

او با انتقاد از سیاست‌های ارزی دولت ادامه می‌دهد: «در سال گذشته، ۴۸ میلیارد دلار صادرات غیرنفتی داشتیم و کمتر از هفت درصد آن، سهم کشاورزی بوده که حدود سه میلیارد دلارمی‌شود.»

آگاه با بیان این که ۲۰ درصد جمعیت ایران به‌طور مستقیم و ۴۰ درصد به‌طور غیرمستقیم با این سه میلیارد دلار زندگی می‌کنند که معیشت حدود ۵۰ میلیون نفر می‌شود، می‌افزاید: «هر عقل سلیمی که بود می‌گفت این سه میلیارد را هرطور می‌خواهید ببرید و بیاورید، چون ۵۰ میلیون نفر مستقیم و غیرمستقیم از آن استفاده می‌کنند اما متاسفانه همان‌طور که با پتروشیمی‌های رانتی، فولاد و… برخورد می‌شود، با صنعت پسته نیز برخورد می‌شود.»

او با انتقاد از چنین سیاست‌هایی معتقد است این صنعت دستخوش تحولات جوّی و دولت‌زدگی شده است و به همین دلیل، نمی‌توانیم چندان نسبت به آینده آن خوش‌بین باشیم.

این فعال صنعت پسته در عین حال تاکید می‌کند: «تنها راه نجات صنعت پسته این است که نرخ ارز با نرخ تورم با هم فیکس شود.»

او توضیح می‌دهد: «درست است که تولید در حال افزایش است اما این شیوه فعلی، چندان فایده‌ای ندارد. باید حساب کنیم تا ۱۰ سال دیگر می‌خواهیم به تولید چند میلیون تن پسته برسیم و براساس همان هدف‌گذاری، اقدام کنیم. ایران در افزایش تولید پسته خیلی کند پیش می‌رود؛ سالانه حدود ۲۰ درصد افزایش داریم اما در حدود همین میزان هم باغات، از رده تولید خارج می‌شود. به عنوان مثال، استان کرمان کم‌آب است و باغات در حال خشک شدن است یا قابل توسعه نیست.» او می‌گوید: «این در حالی است که سود پسته به گران فروختن نیست بلکه به حجم زیاد فروختن است و امیدوارم تولید افزایش پیدا کند.»