وضعیت معادن زغال‌سنگ در جهان و ایران؛ مدیریت سنتی ۹۵درصد معادن زغال‌سنگ کشور

وضعیت معادن زغال‌سنگ در جهان و ایران؛ مدیریت سنتی ۹۵درصد معادن زغال‌سنگ کشور
بر اساس آخرین آماری که در گزارش سیاستی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی درباره معادن وجود دارد، ۱۰۰ معدن زغال‌سنگ در کل کشور فعال هستند که از این تعداد ۹۵ درصد به شکل سنتی اداره می‌شوند.
به گزارش خبرنگار اقتصادی ایرنا، طبق آمار سازمان بین‌المللی کار، مرگ‌ومیر ناشی از بیماری‌ها و حوادث شغلی در جهان حدود ۲ میلیون ۷۸۰ هزار مورد در سال گزارش شده است که نزدیک به ۲ میلیون ۴۰۰ هزار مورد آن ناشی از بیماری‌های شغلی است و حدود ۳۸۰ هزار مورد نیز به دلیل حوادث کاری رخ می‌دهد.
در این میان سهم مرگ‌ومیر ناشی از بیماری‌های شغلی حدود ۶ برابر حوادث مستقیم کاری است و میزان عوارض سربار اقتصادی آن افزون بر چهار درصد تولید ناخالص ملی کشورهای جهان است.
وضعیت معادن زغال‌سنگ در جهان و ایران
زغال‌سنگ ماده معدنی غیرفلزی حاوی انرژی است که‌به طور متوسط بیش از ۳۰ درصد انرژی و ۴۰ درصد برق جهان از آن تولید می‌شود. همچنین یکی از مواد اولیه اصلی در تولید فولاد به روش کوره بلند است که ۷۰ درصد فولاد جهان به میزان ۱.۵ میلیارد تن در سال را تامین می‌کند.
میزان تولید متوسط جهانی زغال‌سنگ در سنوات اخیر حدود هشت میلیارد تن گزارش شده که نیمی از این تولید سهم کشور چین است و هند با تولیدی در حدود ۷۵۰ میلیون، اندونزی ۶۰۰ میلیون، آمریکا ۵۲۰ میلیون و استرالیا ۴۵۰ میلیون تن از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان و از طرفی مصرف‌کنندگان زغال‌سنگ در جهان هستند. بیش از ۷۰ درصد زغال‌سنگ تولیدی در جهان در کشورهای تولیدکننده مصرف می‌شود.
از نظر ذخایر قطعی حدود ۶ هزار معدن در حال بهره‌برداری در کشور وجود دارد که متوسط تعداد شاغلان در این معادن حدود ۱۳۰ هزار نفر است.
در این میان تعداد معادن زغال‌سنگ فعال در کشور به عدد ۱۰۰ می‌رسد که این معادن به طور مستقیم اشتغال ۱۴ هزار نفر را تامین می‌کنند. این رقم به طور تقریبی ۱۱ درصد از سهم اشتغال معادن کشور را شامل می‌شود.
میزان ذخایر قطعی زغال‌سنگ در کشور در حال حاضر حدود ۱.۱۳ میلیارد تن شامل ۸۷۰ میلیون تن «کک شو» و بقیه حرارتی برآورد می‌شود. حدود ۴۰ درصد از تولید زغال‌سنگ کشور محصول شرکت زغال‌سنگ طبس است که به روش مکانیزه تولید می‌شود. لازم به ذکر است که از مجموع ۱۰۰ معدن فعال زغال‌سنگ در ایران بیش از ۹۵ درصد معادن به روش سنتی اداره می‌شوند.
روند فزاینده حوادث در معادن زغال‌سنگ
طی ۳۰ سال گذشته حوادث ناشی از کار به طور خاص در معادن زغال‌سنگ ایران روندی افزایشی نشان می‌دهد. یکی از مهمترین دلایل این روند روبه‌رشد افزایش تدریجی عمق لایه‌های استخراج زغال‌سنگ از سطح زمین به اعماق بیشتر و درعین‌حال استفاده از روش‌های سنتی و تجهیزات غیراستاندارد است که به‌تبع آن محتوای گاز متان در لایه‌های زیرین بیشتر شده و ریسک انفجار خفگی آنی کارگران و فوت آنان افزایش می‌یابد.
مهمترین عوامل موثر در بروز حوادث در معادن زغال‌سنگ
دولت‌ها در جایگاه حاکمیت، وظیفه تدوین ساختار و تعیین الزامات عمومی ایمنی کار و نظارت عالی در سطح ملی را بر عهده دارند.
از میان برخی از مهمترین عوامل موثر در بروز حوادث در معادن زغال‌سنگ می‌توان به تولید گاز زغال (متان) و گرد زغال از لایه‌های زغال‌سنگ در فرایند استخراج و انفجار گازهای متصاعده، ارتباط مستقیم حوادث معدنی با سطح فناوری و تکنولوژی‌های مورد استفاده جهت استخراج زغال‌سنگ مکانیزه نبودن عملیات استخراج، سقوط و لغزش در لایه‌های سست و ماندن زیر آوار، گیر کردن بین ماشین‌آلات یا اجسام سخت و تجهیزات به دلیل محدودیت فضا اشاره کرد.
همچنین خفگی ناشی از انتشار گازهای سمی (منوکسید کربن) به‌منظور به‌حداقل‌رساندن خطرات و کاهش حوادث در معادن زغال‌سنگ باید مجموعه‌ای از الزامات مقرراتی در حوزه ایمنی کار تعیین شده و در دستور کار قرار بگیرند؛ به‌کارگیری کپسول خود نجات در معادن زغال‌سنگ منطبق با ماده ۱۹ آیین‌نامه ایمنی در معادن، داشتن نقشه و محاسبات تهویه به روز منطبق با ماده ۳۶۰ آیین‌نامه ایمنی در معادن، نصب سیستم مانیتورینگ هوای معدن و سنجش خودکار گاز زغال در لایه‌های زغال‌سنگ با گاز خیزی طبقه ۳ و ۴ بیش از ۱۰ مترمکعب، گاز زغال به‌ازای هر تن تولید زغال‌سنگ منطبق با ماده ۳۸۴ آیین‌نامه ایمنی در معادن، ممنوعیت تهویه به روش طبیعی در معادن گاز خیز مستند بر ماده ۳۹۱ آیین‌نامه ایمنی در معادن، به‌کارگیری آتش‌بند به‌منظور خنثی‌کردن گرد زغال مبتنی بر ماده ۴۰۳ آیین‌نامه ایمنی در معادن، گاززدایی در لایه‌های پر گاز مبتنی بر ماده ۳۹۹ آیین‌نامه ایمنی در معادن، حفر چال‌های بلند در مناطق با خطر مواجه با حفره گاز مبتنی بر ماده ۴۰۰ آیین‌نامه ایمنی در معادن دستوراتی که دراین‌خصوص اتخاذ و اعمال شده است.