معدنکاوی قلعه تاریخی عنبرآباد را در معرض خطر نابودی قرار داده است. جدال سنگ و تاریخ در سموران. معاون میراث فرهنگی استان مطرح کرد: سالهای گذشته عرصه قلعه کوچک و اجازه استخراج داده شده، اگرمعدن‌کاوی محدود نشود قلعه کاملا از بین می‌رود

معدنکاوی قلعه تاریخی عنبرآباد را در معرض خطر نابودی قرار داده است. جدال سنگ و تاریخ در سموران. معاون میراث فرهنگی استان مطرح کرد: سالهای گذشته عرصه قلعه کوچک و اجازه استخراج داده شده، اگرمعدن‌کاوی محدود نشود قلعه کاملا از بین می‌رود
کاغذوطن
سمیه خدیشی- قلعه سموران، یادگاری از دوران سلجوقی، بر فراز کوهی صعب‌العبور در روستای رودفرق عنبرآباد واقع شده است. این روزها خاموشی چند ساله قلعه با صدای ماشین‌های معدن‌کاوی شکسته شده است. این موضوع نگرانی دوستداران میراث فرهنگی و تاریخ را به دنبال داشته است.
داستان قلعه و معدن از کجا شروع شد
ماجرا از سال ۹۱ آغاز شد، زمانی که شرکت مجتمع تراورتن رودفرق با دریافت مجوز از نهادهای مربوطه، فعالیت اکتشافی خود را در محلی در نزدیکی قلعه آغاز کرد. اما این فعالیت، آرامش قلعه سموران را بر هم زد. در اواسط سال ۹۳، اداره کل میراث فرهنگی استان کرمان به دلیل ورود معدن‌کاوی به حریم قلعه سموران، فعالیت این شرکت را متوقف کرد.
حبیب‌الله سلطانی، مدیرعامل شرکت مجتمع تراورتن رودفرق، ۲۹ مهر ۹۴ در گفت‌وگو با روزنامه «پیام ما» مدعی شده بود که در سال ۹۱ و قبل از اکتشاف، اداره کل صمت جنوب با ارسال دو نامه به میراث فرهنگی استان خواستار استعلام از این سازمان در خصوص معدن‌کاوی در نزدیکی قطعه سموران شده بود که هر دو نامه از طرف این سازمان بی‌‌پاسخ مانده و طبق قانون اگر شش ماه از زمان یک استعلام، نهاد مربوطه پاسخ ندهد مجوز صادر خواهد شد. بر همین اساس مسئولین صمت پروانه بهره‌برداری را صادر کردند. اما پس از چند سال و پس از صرف میلیاردها تومان هزینه، جلوی کار گرفته شد.
پای میراث فرهنگی به ماجرا باز شد
اداره میراث فرهنگی و گردشگری استان در سال ۹۶، وقتی در آن زمان هم زمزمه‌های خطر معدن‌کاوی در حوالی قلعه سموران بلند شده بود، اطلاعیه‌ای صادر کرد.
کارشناسان میراث فرهنگی در آن اطلاعیه اعلام کرده بودند:
«در چند سال گذشته سرمایه‌گذار در حوزه معدن با توجه به برخورداری مناطق پیرامونی و کوه قلعه سموران از معادن سنگ مرمر، اقدام به فعالیت‌های معدنی با هدف برداشت سنگ کرده بود که تا به امروز هرگونه فعالیت خارج از عرصه قلعه صورت گرفته است. با توجه به درخواست معدن‌کار مبنی بر استخراج سنگ از بستر کوه که قلعه بر فراز آن قرار دارد و اجازه هرگونه فعالیت از ایشان سلب و با توجه به بازدید و کارشناسی کارشناسان بخش‌های مختلف سازمان میراث فرهنگی از قلعه یادشده، در نهایت طی صورت‌جلسه‌ای عرصه قلعه با نقاط GPS در محل مشخص شد. سرمایه‌گذار متعهد شد که ضمن فعالیت معدنی خارج از عرصه تعیین‌شده، از هرگونه صدمه یا آسیب که موجب تزلزل و بنیان قلعه می‌شود، خودداری کند.»
در این اطلاعیه آمده بود که سازمان میراث فرهنگی به‌عنوان متولی مواریث فرهنگی اجازه هیچ‌گونه دخل و تصرف در آثار تاریخی را نمی‌دهد و به قلعه تاریخی سموران نیز هیچ صدمه و آسیبی وارد نشده است.
نگرانی‌ها از نابودی قلعه سموران
حالا پس از گذشت چند سال، دوباره صدای بیل‌های مکانیکی معدن‌‌کاران در دل کوه، لرزه بر برج و باروی قلعه انداخته است. دوستداران و حافظان میراث فرهنگی قلعه سموران را در معرض خطر می‌بینند.
علیرغم اینکه کیومرث بسیح، مسئول نمایندگی اداره میراث فرهنگی و گردشگری عنبرآباد، هفته قبل در گفت‌وگو با خبرنگار ما اعلام کرد که این اثر تاریخی را خطری تهدید نمی‌کند، می‌گوید: «طی بازدید اخیر از محل فعالیت معدن جلوی شروع به کار معدن گرفته شد و فعالیت آن منوط به مراجعه نماینده معدن به اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری در استان شد.»
بسیح با اشاره به اینکه واگذاری معدن در سال ۱۳۹۳ صورت گرفته، زمانی که قلعه سموران هنوز ثبت ملی نشده بود، افزود: «روند ثبت ملی این محوطه تاریخی در سال ۱۳۹۶ انجام گرفت. در این فاصله، روند کار معدن سنگ بر اساس تفاهم‌نامه‌ای بین اداره کل میراث فرهنگی و صاحبان معدن انجام می‌گرفت که از جمله شرایط آن این بود که جاده‌سازی و برداشت سنگ نباید تاج قلعه را تهدید کند.»
او ادامه داد: «در سال ۱۴۰۰، تفاهم‌نامه باطل و منوط به انعقاد تفاهم‌نامه جدیدی شد که پس از آن، نماینده معدن برای این توافق‌نامه مراجعه نکرده است.»
مسئول نمایندگی اداره میراث فرهنگی و گردشگری در عنبرآباد تصریح کرد: «با توجه به انتشار اخباری مبنی بر ادامه فعالیت معدن و احتمال آسیب به این محوطه تاریخی، از قلعه و محوطه اطراف بازدید به عمل آمد و استقرار ماشین‌آلات در محل معدن مشاهده شده، که با هماهنگی نماینده معدن، شروع به کار معدن تا زمان انعقاد تفاهم‌نامه، متوقف شود و نماینده معدن جهت انعقاد تفاهم‌نامه به اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان مراجعه کند.»
توقف فعالیت معدن تا تعیین محدودیت‌ها
معاون میراث فرهنگی، اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان کرمان از اعلام محدودیت‌هایی برای ادامه کار معدن خبر داد و گفت: «هرچند نباید در این نقطه تاریخی مجوز معدن‌کاری صادر می‌شد، اما ما برای فعالیت این معدن محدودیت قائل می‌شویم زیرا قلعه پایداری ندارد و با ادامه استخراج سنگ از کوه، قلعه کاملا از بین می‌رود.»
دستکاری در عرصه و حریم قلعه سموران
محسن موحدی با اشاره به پیوند طبیعی و تاریخی کوه و قلعه سموران ادامه داد: «هرچند تمام مساحت قلعه سموران و کوهی که چون ستون قلعه را استوار نگه داشته تا دامنه پایین کوه عرصه این اثر تاریخی تعیین شده است و طبق قرار بایستی دشت اطراف این کوه تا مسافتی که در آن آثاری یافته شده به‌عنوان حریم درجه یک قلعه اعلام شود اما بعدها عرصه کوچک شد تا معدن‌کار به راحتی فرصت استخراج سنگ را به دست آورد و آنقدر سنگ استخراج کرد که دماغه کوه منظرش را از دست داده است.»
محسن موحدی، معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی استان کرمان گفت: «آنچه مسلم است قلعه سموران را بواسطه وضعیت توپوگرافی این کوه صعب‌العبور آنجا ساخته‌اند و از سنگ و صخره‌های کوه برای استحکام‌بخشی دیواره قلعه استفاده کرده و به آن شکل دادند، پس این کوه و قلعه بهم پیوند خورده‌اند و هویت آن‌ها به هم متصل است.»
استخراج سنگ از دل تاریخ
محسن موحدی معاون میراث فرهنگی استان کرمان که روز یکشنبه هفته جاری از قلعه سموران و فعالیت معدن بازدید داشته، می‌گوید: «بواسطه پیوند طبیعی و تاریخی کوه و قلعه سموران، اصلا نباید کوه دست می‌خورد و متاسفانه در سال‌هایی که من مسئولیتی نداشتم عرصه کوچک و اجازه استخراج از کوه داده شد.»
او عنوان کرد: «هرچند نباید در این نقطه تاریخی مجوز معدن‌کاری صادر می‌شد، اما ما برای فعالیت این معدن محدودیت قائل می‌شویم زیرا قلعه پایداری ندارد و با ادامه استخراج سنگ از کوه، قلعه کاملا از بین می‌رود.»
موحدی از توقف کار معدن سنگ سموران خبر داد و افزود: «قرار است با حکم دادستان تا زمان بازبینی مجدد محوطه قلعه سموران توسط کارشناسان میراث فرهنگی به منظور اعمال محدودیت برای فعالیت معدن جلوی کار گرفته شود.»
او معتقد است: «سنگ استخراج شده از کوه سموران به هر اندازه هم که ارزش اقتصادی داشته باشد هرگز به پای ارزش‌های تاریخی و فرهنگی قلعه ثبت ملی شده سموران نمی‌رسد.»
با این حال، باید منتظر ماند و دید که آیا میراث فرهنگی می‌تواند در این جدال نابرابر، از سموران، این یادگار ارزشمند تاریخ دوره سلجوقی محافظت کند یا زور ماشین‌های معدن‌کاوی بیشتر شده و از روی تاریخ رد می‌شوند.