ضعف نظارت و هماهنگی بین نهادها زمینه‌ساز سرقت از یک بنای مهم ملی شد؛سرقت نسخ خطی قرآن و سکه‌های تاریخی از موزه شاه نعمت‌الله ولی ماهان

در سایه‌ی دیوارهای آجری و میان باغی تماشایی در شهر ماهان، آرامگاه شاعر و عارف مشهور قرن نهم هجری، شاه نعمت‌الله ولی، نه تنها به‌عنوان یک بنای تاریخی ارزشمند، بلکه با موزه‌ای بسیار نفیس و آثار منحصر به‌فرد خود، همواره مقصد علاقه‌مندان تاریخ، فرهنگ و معنویت بوده است؛ اما در روزهای پایانی اردیبهشت ماه امسال، رخدادی به‌وقوع پیوست که بار دیگر اهمیت هم‌افزایی نهادهای متولی حفاظت از میراث ملی را به رخ کشید: سرقت چند نسخه خطی قدیمی قرآن و سکه تاریخی از این مجموعه.بنا بر اعلام دادستان عمومی و انقلاب شهر ماهان، روز پنجشنبه ۲۵ اردیبهشت ۱۴۰۳، سارقان توانستند از موانع حفاظتی عبور کرده و به شماری از باارزش‌ترین اقلام موزه آرامگاه شاه نعمت‌الله ولی دستبرد بزنند. سینا بنی اسد، دادستان ماهان، ضمن تأیید این رخداد به خبرنگاران گفت: «این سرقت منجر به تشکیل پرونده ویژه قضایی شده و موضوع با اولویت در حال پیگیری از سوی قوه قضاییه و مراجع انتظامی و اطلاعاتی است.» به‌گفته‌ی او، تاکنون سه نفر به‌عنوان مظنون – شامل مدیر مجموعه و دو نگهبان – بازداشت شده‌اند و بررسی فیلم‌های دوربین‌های مداربسته، چهره عامل اصلی سرقت را آشکار کرده اما تا زمان تنظیم این گزارش، هویت و محل اختفای وی مشخص نشده است.
*ابهام درباره اقلام سرقت‌شده و ارزش تاریخی آن‌ها
یک وجه مهم اما مبهم، عدم شفافیت درباره تعداد و قدمت قرآن‌های سرقت شده است. کاغذوطن به‌دنبال شفاف‌سازی ابعاد واقعه، با تلاش فراوان نیز نتوانستند از متولیان امر – چه اداره میراث فرهنگی و چه اداره کل اوقاف استان کرمان – پاسخی روشن درباره فهرست دقیق نسخ یا سکه‌ها دریافت کنند. میراث فرهنگی اعلام کرده که مسئولیت رسمی موزه، با اوقاف بوده و اوقاف نیز، از ارائه اطلاعات سر باز زده‌ است. طبق اطلاعات اولیه، ۲۰ نسخه خطی قرآن در این موزه نگهداری می‌شده که ۴ نسخه از آن‌ها به‌طور خاص ارزش فوق‌العاده‌ای داشته‌اند.
*نقص تجهیزات حفاظتی؛ زنگ خطری هشداردهنده
سینا بنی اسد، دادستان ماهان، درباره چگونگی وقوع سرقت، یکی از عوامل اصلی حادثه را نبود یا نقص عملکردی تجهیزات نظارتی و کنترلی مجموعه عنوان کرد. او تأکید کرد هرگونه قصور یا کوتاهی از سوی سازمان‌های متولی در زمینه حفظ و حراست این مکان، می‌تواند به اعلام جرم و پیگرد قانونی بینجامد: «امنیت موزه‌ها باید در سطحی کاملاً استاندارد تامین شود و در این رابطه، مسئولان مربوطه نیز پاسخگو هستند.» از طرف دیگر، محسن موحدی، معاون میراث فرهنگی استان کرمان، با اشاره غیرمستقیم به چالش موجود، تاکید دارد بر اینکه نهادهای مختلف، پیش از راه‌اندازی موزه، نیازمند تعامل مستمر و دریافت مشورت‌های تخصصی از میراث ‌فرهنگی هستند: «موزه‌ها باید از نظر ایمنی فیزیکی، شیمیایی و زیستی، در بالاترین سطح استانداردها قرار گیرند و همکاری با کارشناسان ما امری حیاتی است.»
*واکنش نهادها؛ انگشت اتهام به طرف دیگر
پیچیدگی حقوقی و مدیریتی یکی دیگر از زوایای این واقعه است. معاون میراث فرهنگی استان کرمان با تأکید بر اینکه اشیای مسروقه تحت مالکیت سازمان میراث فرهنگی نبوده و اوقاف متولی اداره این موزه بوده است، بیان کرد: «ما در جریان کامل سرقت هستیم و از ارزش تاریخی و فرهنگی اقلام آگاهیم. قطعاً پیگیری‌های لازم و همکاری با سایر مراجع ذی‌ربط برای بازگرداندن این اشیا انجام خواهد شد.» این موضع اما با سکوت اداره اوقاف همراه بود؛ نهادی که بر اساس قانون، مدیریت رسمی این مکان و حفاظت از آثارش را بر عهده دارد. این موضوع بار دیگر توجه افکار عمومی و رسانه‌ها را به خلاهای قانونی و اجرایی در زمینه مدیریت مشترک اما مغشوش اماکن و اشیای با ارزش تاریخی جلب کرد.
*آرامگاه شاه نعمت‌الله ولی؛ نگین درخشان میراث فرهنگی کرمان
یادمان آرامگاه شاه نعمت‌الله ولی، شاعر و عارف بنام ایرانی که در سال ۸۳۲ هجری قمری (یا به‌روایت‌هایی، ۸۳۴) درگذشت و در شهر ماهان به خاک سپرده شد، نه تنها از حیث هویت مذهبی و تاریخی، بلکه به‌واسطه معماری چشمگیر و موقعیت ممتاز جغرافیایی، جایگاه ویژه‌ای دارد. این بقعه در تاریخ ۱۵ دی ماه ۱۳۱۰ خورشیدی و با شماره ثبت ۱۳۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و معماری آن، حاصل دوره‌های پی‌ در پی توسعه از گنبدخانه اولیه در دوران شاهرخ تیموری (۸۴۰ هجری قمری) تا آخرین افزوده‌های آن در سال ۱۳۸۴ هجری قمری است. مجموعه‌ای با مساحت بالغ بر ۳۵ هزار مترمربع که همواره پذیرای زائران، گردشگران و علاقه‌مندان فرهنگ ایرانی اسلامی بوده است.
*لزوم اصلاح سازکارهای حفاظت و تعامل دستگاه‌ها
این رخداد، اهمیت رعایت استانداردهای حفاظتی و سازوکارهای نظارتی کارآمدتر را برجسته ساخت. به باور کارشناسان، موزه‌ها از امن‌ترین اماکن برای نگهداری اشیای تاریخی محسوب می‌شوند اما این امنیت زمانی کارآمد و قابل اتکا خواهد بود که استانداردهای لازم در سطح مدیریتی، تجهیزاتی و حتی نیروی انسانی رعایت گردد. توصیه مسئولان میراث فرهنگی به هر نهاد و سازمانی که در پی راه‌اندازی یا توسعه موزه هستند، دریافت مشاوره و همکاری نزدیک با مجموعه متخصصان این حوزه است؛ چرا که یک خطای کوچک، می‌تواند منجر به از دست رفتن میراثی شود که ارزش آن، تنها مادی نیست بلکه جان بخشی به هویت تاریخی و فرهنگی شهر و کشور است.
*گام‌های بعدی و امید به احیای آثار
با وجود نگرانی‌ها و انتقادات، مقامات قضایی و انتظامی ماهان ابراز امیدواری کرده‌اند که با بهره‌گیری از داده‌های فنی دوربین‌های حفاظت و هم‌افزایی هرچه بیشتر نهادهای ذی‌ربط، سارق یا سارقان هرچه زودتر شناسایی شده و اشیای تاریخی به جایگاه اصلی خود بازگردند. اما این که آیا این آثار گران‌بها بی‌کم و کاست به موزه باز خواهد گشت یا سرنوشتی مشابه بسیاری دیگر از میراث سرقت‌شده ایران پیدا خواهند کرد، پرسشی است که پاسخ آن را باید در روزها و ماه‌های آینده جست‌وجو کرد.
سرقت نسخ خطی قرآن و سکه‌های تاریخی از موزه آرامگاه شاه نعمت‌الله ولی ماهان، نه فقط خسارتی برای دوست‌داران فرهنگ و تاریخ ایران بلکه هشداری است برای تجدید نظر جدی در سیاست‌گذاری‌ها و سازوکارهای مدیریتی اماکن تاریخی و به‌ویژه موزه‌ها. امید آن‌که این رویداد تلخ، سرآغاز حرکتی جدید در جهت هماهنگی، شفافیت و ارتقای حفاظت از میراث مشترک ایرانیان باشد؛ میراثی که حفظ آن، نه فقط تکلیف سازمان‌های مسئول، که وظیفه‌ای ملی است.