باغات منظر جهانی بم، قربانی ساخت‌وساز نمی‌شوند

تشدید نظارت بر حفظ منظر فرهنگی بم پس از انتشار شایعات درباره خشکاندن باغات؛
سرپرست اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان بم، با رد شایعات مربوط به خشکاندن عمدی نخل‌ها به‌منظور تغییر کاربری باغات و ساخت‌وساز، تاکید کرد که قوانین و مقررات ویژه‌ای برای حفظ منظر ثبت جهانی بم وجود دارد و امکان سواستفاده و تخریب عمدی باغات عملا وجود ندارد. او ضمن تشریح عوامل اصلی خشکیدگی باغات، نقش چندگانگی مالکیت و کم‌توجهی وارثان را مهم دانست و بر لزوم احیای باغات آسیب‌دیده تاکید کرد.
قمری تاکید کرد با توجه به ضوابط مشخص و مقررات محکمی که برای حفاظت از منظر فرهنگی بم به دلیل ثبت جهانی بودن در یونسکو تدوین شده است، خشکاندن عمدی باغات یا نخلستان‌ها برای ساخت‌وساز نه تنها امکان‌پذیر نیست بلکه با ابزارهای نظارتی و قانونی متعددی مواجه است که هرگونه اقدام در این زمینه را بازدارنده و پرهزینه می‌سازد.
مقررات سختگیرانه، مهمترین عامل بازدارنده ساخت‌وساز غیرمجاز
سرپرست میراث فرهنگی بم در خصوص فرایند قانونی صدور مجوز ساخت‌وساز توضیح داد: «در صورتی که فردی بخواهد عمداً باغ خود را خشک کند تا برای دریافت پروانه ساخت و ساز اقدام نماید، شهرداری و اداره میراث فرهنگی بر اساس تصاویر ماهواره‌ای، عکس‌های هوایی و سوابق مستند موجود، روند تغییر پوشش گیاهی را بررسی می‌کنند و چنین درخواستی را باطل و رد خواهند کرد.»
او افزود: «به دلیل اهمیت منظر فرهنگی بم که هم‌اینک به‌عنوان یک منظر ثبت جهانی مورد توجه جامعه جهانی است، هیچ مجوزی برای ساخت‌وساز در این چشم‌انداز بدون رعایت کامل موازین و استعلامات صادر نمی‌شود و بدین ترتیب امکان سودجویی و تخریب عمدی باغات وجود ندارد.»
*دلایل اصلی خشکیدگی باغات؛ میراثی از ساختار مالکیت
محسن قمری به عامل دیگری که زمینه‌ساز خشکیدگی برخی باغات در شهر بم شده است اشاره کرد و توضیح داد: «در برخی موارد، پس از درگذشت مالک اصلی، باغات بین وارثان تقسیم می‌شود و وجود چند مالک برای یک عرصه اغلب موجب عدم هماهنگی و کم‌توجهی به آبیاری و نگهداری صحیح باغ می‌شود؛ در نتیجه، بخشی از نخل‌ها به تدریج خشک می‌شوند. با این حال، این موارد محدود است و به صورت فراگیر، هیچگونه خشکیدگی گسترده‌ای در منظر فرهنگی بم نداریم.»
او افزود: نمونه‌هایی وجود داشته که طی فرآیندهای رسمی و با اطلاع‌رسانی به دستگاه‌های مسئول، باغات آسیب‌دیده مورد پیگیری و حمایت واقع شده‌اند تا مجدداً احیا شوند.
*واکنش مقام‌های قضایی به تخریب عمدی باغات
بر اساس اخبار پیشین، برخی منابع محلی و حتی مقام‌های دولتی اعلام کرده بودند که حدود ۶۰۰ هکتار از نخلستان‌های شهر بم پس از ثبت منظر فرهنگی این شهر در فهرست میراث جهانی یونسکو به دلایل مختلف – از جمله عوامل طبیعی و احتمالا برخی اقدامات عمدی – از بین رفته است. این در حالی است که کارشناسان با بررسی دقیق‌تر، عمدی بودن بخش قابل توجهی از خشکیدگی‌ها را رد کرده‌اند.
همچنین دادستان شهرستان بم، پیش‌تر هشدار داده بود که خشکاندن تعمدی درختان عملی مجرمانه محسوب می‌شود و متخلفان براساس قانون با مجازات روبرو خواهند شد.
*هزینه و صرفه اقتصادی تخریب باغ؛ عامل دیگر بازدارنده
سرپرست اداره میراث فرهنگی و صنایع‌دستی شهرستان بم مقرون به صرفه نبودن تخریب تعمدی باغات برای تغییر کاربری را عامل دیگری عنوان کرد که مانع از وقوع این رویداد می‌شود. قمری تاکید کرد: «علاوه بر هزینه‌های بالای خشکاندن عمدی نخل‌ها، تبعات و مخاطرات حقوقی و اجتماعی ناشی از این اقدام باعث می‌شود این فرآیند صرفه اقتصادی نداشته باشد. از سوی دیگر، تمام باغاتی که به هر علت از جمله حادثه یا کم‌توجهی خشک شده‌اند، باید لزوماً احیا شده و به وضعیت ابتدایی خود بازگردند.»
*پیامد زلزله ۸۲ و مدیریت نقشه‌های هوایی
قمری با اشاره به رخداد زلزله سال ۱۳۸۲ در بم و تاثیر آن بر باغات اطراف شهر گفت: «زلزله معروف بم که یکی از مخرب‌ترین بلایای طبیعی در تاریخ معاصر منطقه بود به برخی باغ‌ها و مسیرهای آبیاری آسیب‌های جدی وارد کرد و بخشی از خشکیدگی نخل‌ها به همین موضوع طبیعی مرتبط است.»
در پاسخ به پرسش خبرنگار ایرنا درباره وضعیت نقشه‌های هوایی و سامانه نظارت، سرپرست میراث فرهنگی بم تصریح کرد: «تصاویر و نقشه‌های هوایی از منظر فرهنگی بم در سنوات مختلف توسط کارشناسان تهیه و به‌روزرسانی شده است و هم‌اکنون نظارت
دقیقی بر هر گونه تغییر پوشش گیاهی و وضعیت باغات وجود دارد. اگرچه نمی‌توان احتمال وقوع برخی تخلفات کوچک و موردی را منتفی دانست، اما ارائه مدیریت و کنترل موثر بر باغات مانع از گسترش این تخلفات شده است.»
*اقدامات حمایتی؛ از توزیع نهال تا پایش مستمر باغات
قمری همچنین با تاکید بر اقداماتی که برای احیا و بازگرداندن باغات آسیب‌دیده انجام شده تصریح کرد: «در سال‌های گذشته با همکاری جهاد کشاورزی، برنامه توزیع نهال رایگان میان باغداران و مالکان در دستور کار بوده و این همکاری همچنان ادامه دارد. خوشبختانه تجربه موفقی در زمینه بازگرداندن باغات آسیب‌دیده داریم و استقبال خوب از این طرح، مانع از جزیره‌ای شدن خشکیدگی باغ‌ها در منطقه منظر فرهنگی بم شده است.»
سرپرست میراث فرهنگی بم تاکید کرد: «گزارش‌ها حاکی است که نه‌تنها خشکیدگی فراگیر وجود ندارد، بلکه شناسایی و پیگیری دقیق باغ‌های آسیب‌دیده به بهبود شاخص‌های منظر فرهنگی انجامیده است.»
*نقش شهرداری و مشارکت نهادهای مرتبط در صدور مجوزها
او در توضیح رویه صدور مجوزها و هماهنگی میان دستگاه‌ها بیان کرد: «برای هرگونه ساخت‌وساز تجاری یا مسکونی در حریم منظر فرهنگی بم، اخذ استعلام از اداره میراث فرهنگی و پایگاه جهانی الزامی است. شهرداری قبل از صدور هر پروانه ساخت، گزارش‌ها و وضعیت باغ و زمین را از این دستگاه‌ها دریافت می‌کند و بر اساس بررسی‌های کارشناسی، مجوز یا عدم مجوز اعلام می‌شود.»
قمری افزود: «این نظارت مشدد نه‌تنها مانع رشد ساخت‌وساز غیر مجاز است بلکه حتی احیای اراضی خشک شده را در اولویت برنامه دستگاه‌ها قرار داده و مانع تبدیل باغات ارزشمند به کاربری‌های دیگر می‌شود.»
*خطری برای ثبت جهانی شدن بم وجود ندارد، اما هوشیاری لازم است
سرپرست میراث فرهنگی بم در بخش دیگری از اظهارات خود ضمن اشاره به ضوابط حاکم بر محدوده ثبت جهانی بم به خبرنگار ایرنا گفت: «برای تمامی بخش‌های شهر بم که جزو محدوده ثبت شده به عنوان منظر فرهنگی ارگ تاریخی و اطراف آن هستند، محدودیت‌های ساخت و ساز شدید اعمال شده و هیچ بنایی بیش از ۱۰ متر ارتفاع نخواهد داشت. اگر تخلفی هم صورت گیرد، با توجه به سیستم‌های نظارتی سختگیرانه به صورت فوری پیگیری و اصلاح خواهد شد.»
قمری تاکید کرد: «در حال حاضر خطری بابت خارج شدن ارگ بم و منظر فرهنگی آن از فهرست میراث جهانی شهر را تهدید نمی‌کند. هرچند اگر کوچک‌ترین سهل‌انگاری در این روند صورت گیرد، می‌تواند در آینده برای ثبت جهانی شهر خطر آفرین باشد. ما با دقت روند امور را زیر نظر داریم و تخلفات گسترده در محدوده ثبتی قطعا رخ نداده و نخواهد داد.»