خشکی تالاب‌ها نفس مردم را گرفت

خشکی تالاب‌ها نفس مردم را گرفت
در کنار گرمای جهانی و کاهش بارش‌ها تخصیص نیافتن حقابه توسط وزارت نیرو، تالاب‌ها به کانون گردوغبار تبدیل شدند
گزارش | کاغذوطن
افزایش غلظت غبار و پیش‌بینی خیزش گردو خاک را به دفعات به نقل از کارشناس هواشناسی می‌شنویم. دیر زمانی است که دیگر شنیدن این خبر تازگی ندارد. جدای از تغییر اقلیم که همه محاسبات زیست محیطی را بهم زده است مسئله مهم در تولید ریزگرد، خشک شدن تالاب هاست.
کرمان نیزبا داشتن پهنه کویری قابل توجه و قرار گرفتن بخش زیادی از تالاب جازموریان در این استان سهم زیادی از گردو غبار را به دوش می‌کشد.
چرا که تالاب جازموریان به عنوان بزرگ‌ترین حوضه آبریز این استان که از ۲ رود بزرگ هلیل‌رود در این استان و بمپور در سیستان بلوچستان تغذیه میشد سالهاست که از این رودها آبی به سمت این تالاب نمی‌رود و گلوی آن خشک شده است.
خشک‌شدن تالاب‌ها یکی از چالش‌های زیست‌محیطی مهمی است که در سال‌های اخیر تاثیرات مخرب زیادی بر اکوسیستم‌های طبیعی و زندگی جوامع محلی داشته است. از دست دادن تالاب‌ها به معنای از بین رفتن منابع آبی حیاتی و کاهشی در تنوع زیستی است، اما یکی از پیامدهای کمتر مورد توجه قرار گرفته، افزایش قابل توجه طوفان‌های گرد و غبار است. این پدیده به‌ویژه در مناطقی که تالاب‌های آن‌ها خشک شده یا در معرض خشکی قرار دارند، به وضوح مشاهده می‌شود.
آنطور که در”تسنیم” نقل شده، تالاب‌ها، که به عنوان سیستم‌های طبیعی کنترل‌کننده خاک و رطوبت عمل می‌کنند، در تثبیت خاک‌های اطراف نقش مهمی دارند. رطوبت موجود در این مناطق مانع از بلند شدن ذرات ریز خاک و انتشار آن‌ها به هوا می‌شود اما وقتی تالاب‌ها خشک می‌شوند، این پوشش محافظتی از بین رفته و خاک‌های خشک و بی‌ثبات به راحتی تحت تاثیر باد قرار گرفته و به شکل گرد و غبار به هوا بلند می‌شوند. نتیجه این فرایند، افزایش طوفان‌های گرد و غبار در مناطق اطراف تالاب‌ها و حتی در فواصل دورتر است.
خشک‌شدن تالاب‌ها عمدتاً به دلیل تغییرات اقلیمی، کاهش بارندگی، مدیریت نادرست منابع آب، و استخراج بی‌رویه آب‌های زیرزمینی رخ می‌دهد. به عنوان مثال، در کشور ما، تالاب‌هایی مانند هورالعظیم و گاوخونی که زمانی زیستگاه گونه‌های متعدد گیاهی و جانوری بودند، اکنون به منابع عمده گرد و غبار تبدیل شده‌اند.
مطالعات نشان می‌دهد که با کاهش میزان آب در این تالاب‌ها، میزان گرد و غبار و ذرات معلق در هوا به طرز چشم‌گیری افزایش یافته است.
*گرد و غبار با سلامت مردم چه می‌کند؟
افزایش طوفان‌های گرد و غبار نه‌تنها بر محیط زیست تاثیر منفی دارد، بلکه بهداشت عمومی را نیز به خطر می‌اندازد. این ذرات ریز که اغلب حاوی مواد شیمیایی و آلاینده‌های صنعتی هستند، هنگام تنفس به سیستم تنفسی انسان‌ها وارد می‌شوند و باعث افزایش بیماری‌های تنفسی، آلرژی‌ها و مشکلات قلبی ـ عروقی می‌شوند.
یکی از اصلی‌ترین تأثیرات گردوغبار بر سلامت انسان، ایجاد و تشدید بیماری‌های تنفسی است. ذرات ریز گردوغبار (PM2.5 و PM10) به دلیل اندازه بسیار کوچک خود، به راحتی وارد ریه‌ها شده و در سیستم تنفسی نفوذ می‌کنند. این ذرات می‌توانند منجر به التهاب راه‌های هوایی، ایجاد آسم، برونشیت و تشدید مشکلات تنفسی موجود شوند، به‌ویژه افرادی که از قبل دچار مشکلات ریوی هستند، در مواجهه با گردوغبار، با تشدید علائم بیماری‌های خود مواجه خواهند شد.
تحقیقات نشان داده‌اند که مواجهه طولانی‌مدت با ذرات معلق موجود در گردوغبار می‌تواند خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی ـ عروقی را افزایش دهد. این ذرات باعث افزایش فشار خون، افزایش احتمال سکته قلبی و تشدید بیماری‌های قلبی موجود می‌شوند. به دلیل تحریک سیستم عصبی سمپاتیک، مواجهه با گردوغبار می‌تواند باعث افزایش تعداد ضربان قلب و مشکلات ریتم قلبی نیز شود.
گردوغبار می‌تواند آلرژی‌ها و عفونت‌های مختلفی را نیز تشدید کند. افرادی که مستعد واکنش‌های آلرژیک هستند، در هوای آلوده به گردوغبار با افزایش علائمی مانند عطسه، آبریزش بینی، خارش چشم و سرفه مواجه می‌شوند. علاوه بر این، گردوغبار می‌تواند باکتری‌ها و ویروس‌های موجود در هوا را منتقل کرده و احتمال ابتلا به عفونت‌های ویروسی و باکتریایی را افزایش دهد.
گروه‌های آسیب‌پذیر مانند کودکان، سالمندان، زنان باردار و افرادی که دارای بیماری‌های مزمن مانند دیابت یا بیماری‌های ریوی و قلبی هستند، بیشتر در معرض خطرات ناشی از گردوغبار قرار دارند. برای این افراد، حتی مواجهه کوتاه‌مدت با گردوغبار می‌تواند عواقب جدی‌تری به همراه داشته باشد، از جمله افزایش نیاز به مراجعه به مراکز درمانی، بستری شدن در بیمارستان و حتی مرگ زودرس در موارد شدید.
*تبدیل۴۷ درصد تالاب‌های کشور به کانون گردوغبار
در سال‌های اخیر تخصیص حقابه محیط زیست به کشاورزی در حالی در قوانین کشور ما آمده است که اولویت تخصیص آب پس از شرب به محیط زیست است، باعث شده تا به گفته معاون محیط زیست دریایی سازمان حفاظت محیط زیست، حدود۴۷ درصد از پهنه‌های تالابی کشور تبدیل به مراکز گردوغبار شود.
گردوغبار ناشی از خشکی تالاب‌های داخلی به ویژه در مساحت اطراف تالاب منجر به تهدید سلامت شهروندان شده که نمونه آن را در سیستان و خشکی هامون و خوزستان و خشکی هورالعظیم دیده‌ایم. اگرچه که کاهش بارش‌ها نیز نقش به‌سزایی در خشکی تالاب‌های کشور دارد اما به نظر می‌رسد که در چنین شرایطی پرداخت حقابه تالاب‌های کشور حتی در کمترین حالت به اندازه‌ای که تالاب به بستر گرد و غبار تبدیل نشود، ضروری است.
*پیگیری حقابه تالاب‌ها
با توجه به شرایط فعلی کشوراین توقع وجود دارد که در دولت چهاردهم موضوع پرداخت حقابه تالاب‌ها توسط سازمان حفاظت محیط زیست به جد پیگیری شود. البته این موضوع در همین دوره کوتاه ریاست شینا انصاری بر سازمان حفاظت محیط زیست بارها مطرح شده و معاون رییس جمهور در آخرین اظهار خود نیز تأکید کرده بود که تبدیل شدن تالاب‌های کشور به کانون‌های گردوغبار نباید بیش از این ادامه داشته باشد.
همچنین احمدرضا لاهیجان‌زاده؛ سرپرست جدید معاون محیط زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست نیز در مراسم معارفه خود پیگیری حقابه تالاب‌ها را جزو اولویت‌های اصلی این معاونت عنوان کرد.
بدون شک بازگرداندن آب به تالاب‌ها و احیای آن‌ها به عنوان راهکاری برای کاهش گرد و غبار و جلوگیری از تشدید بحران‌های زیست‌محیطی و بهداشتی ضروری به نظر می‌رسد و باید ببینیم که عزم سازمان حفاظت محیط زیست در دولت چهاردهم برای تخصیص حقابه تالاب‌ها در وزارت نیرو نیز وجود دارد یا خیر؟
جلوگیری از خشکی تالاب‌ها نیازمند همکاری‌های گسترده ملی و بین‌المللی، تدوین سیاست‌های پایدار در مدیریت منابع آب و جلوگیری از استخراج بی‌رویه است. راهکارهای طبیعی مانند حفظ و احیای پوشش گیاهی نیز می‌توانند به تثبیت خاک و کاهش گرد و غبار کمک کنند. در غیر این صورت، خشک شدن تالاب‌ها به یکی از عوامل اصلی تشدید طوفان‌های گرد و غبار و تخریب محیط زیست تبدیل خواهد شد.