بحران خاموش در بم: زنگ خطر افزایش خودکشی و ضرورت مداخله فور. زخم پنهان بم، خودکشی در سایه بحران های اجتماعی

بحران خاموش در بم: زنگ خطر افزایش خودکشی و ضرورت مداخله فور. زخم پنهان بم، خودکشی در سایه بحران های اجتماعی
بم، شهری که روزگاری با زخم‌های زلزله دست و پنجه نرم می‌کرد، امروز با بحرانی خاموش‌تر و پیچیده‌تر روبروست، افزایش نگران‌کننده آمار خودکشی. این بحران، زنگ خطری جدی برای مسئولان و متخصصان حوزه سلامت روان به صدا درآورده و نیازمند مداخله فوری و کارشناسی است.
نگرانی عمیق و درخواست مداخله تخصصی
وحدت عیدی فرماندار بم، در جلسه ویژه پیشگیری از خودکشی، به آمارهای تکان‌دهنده اقدام به خودکشی در شهرستان اشاره کرد: «آمار خودکشی در منطقه به هیچ وجه قابل قبول نیست، خصوصاً هنگامی که آمار اقدام به خودکشی را، که بسیار بالاتر از موارد منجر به فوت است، در نظر بگیریم. این موضوع نشان‌دهنده شرایط بحرانی جامعه است و بسیار نگران‌کننده است.»
او با تأکید بر اهمیت موضوع پیشگیری از خودکشی، افزود: «همان‌طور که برای مدیریت بحران‌هایی نظیر سیل یا دیگر بلایای طبیعی از روزها قبل تمامی نهادهای مسئول را دعوت به همکاری می‌کنیم، در مدیریت مسئله خودکشی نیز باید با دقت و حساسیت مشابه عمل کنیم. موضوع پیشگیری از خودکشی یک اولویت اساسی است و نباید از اهمیت آن غافل شویم.»
عیدی با اشاره به لزوم برگزاری این جلسه، تصریح کرد: « حل این معضل پیچیده تنها از طریق مداخله علمی و کارشناسی امکان‌پذیر است. ما نمی‌توانیم در حوزه‌ای که تخصص و علم کافی نداریم دخالت کنیم؛ بلکه باید از نظر متخصصان حوزه‌های مختلف از جمله علوم رفتاری، بهداشت و درمان، اقتصاد و امور اجتماعی بهره‌مند شویم تا بتوانیم این بحران را به صورت دقیق و علمی مدیریت کنیم.»
فرماندار بم با تأکید بر وظایف دستگاه‌ها و نهادهای متولی، گفت: «دستگاه‌ها و نهادهایی که متولی این امر هستند، باید با نظارت و مشارکت حاکمیت، به وظایف خود عمل کنند. وظیفه حاکمیتی ما حمایت و نظارت بر این فرآیند است. ما نیز تمام توان خود را در این چارچوب به کار خواهیم گرفت تا حمایت لازم، خصوصاً از دستگاه‌های متولی، انجام شود.»
عیدی با اشاره به اینکه خودکشی یک بحران اجتماعی است، اظهار داشت: «واقعیت این است که موضوع خودکشی تنها یک معضل شخصی یا خانوادگی نیست، بلکه یک بحران اجتماعی جدی است که تمام جامعه را تحت تأثیر قرار می‌دهد. همان‌گونه که در سایر نقاط جهان ثابت شده است، بحران‌های طبیعی مانند زلزله یا درگیری با بیماری‌هایی نظیر سرطان و حوادث مشابه، فشارهای روانی و اجتماعی گسترده‌ای به همراه دارند. امروزه، ما نیز با موج ناشی از چنین مسائلی در سطح جامعه مواجه هستیم. بنابراین، لازم است تمامی سازمان‌هایی که مسئولیت دارند، با حساسیت بیشتری به این موضوع بپردازند.»
عیدی با تأکید بر اهمیت حفظ سرمایه انسانی، افزود: «جان نیروی انسانی بالاترین سرمایه جامعه است و از دست دادن نیروی انسانی به دلایل مختلف، از جمله خودکشی، تنها خسارت فردی نیست، بلکه خسارت بزرگی برای کل جامعه به شمار می‌رود. بنابراین، وظیفه همه ما این است که با تصمیمات کارشناسی و علمی، از این سرمایه گران‌بها پاسداری کنیم.»
پیچیدگی مسئله و ضرورت همکاری
دکتر علی صدیقی، رئیس دانشگاه علوم پزشکی بم، با تأکید بر پیچیدگی و چندوجهی بودن پدیده خودکشی، خواستار توجه جدی و اجرای برنامه‌های عملیاتی جامع برای کاهش این معضل اجتماعی شد. او با اشاره به افزایش آمار خودکشی در استان،به‌ویژه در مناطق شرقی، گفت:«این مسئله به حدی بحرانی شده که نیازمند همفکری و همکاری جدی بین مسئولین و نهادهای مؤثر است.» وی دانشگاه علوم پزشکی،وزارت بهداشت، آموزش و پرورش و بهزیستی را ارکان اصلی مقابله با این معضل معرفی کرد و افزود: «پیچیدگی این مسئله ناشی از عوامل متنوع اقتصادی، فرهنگی،اجتماعی،خانوادگی و روان‌پزشکی است که هرکدام به‌نوعی در بروز این پدیده تأثیرگذارند.»
دکتر صدیقی با بیان اینکه عوامل افزایش خودکشی در مناطق مختلف کشور متفاوت است، تصریح‌کرد: «برای مثال در استان‌هایی مانند لرستان که بیکاری و مشکلات اقتصادی بیشتری وجود دارد، آمار خودکشی بالاتر است. از سوی دیگر، در استان سیستان‌وبلوچستان با وجود شرایط سخت و فقر، به دلیل قدرت فرهنگی و مذهبی، پایین‌ترین آمارخودکشی ثبت شده است.»
او با اشاره به اقدامات انجام‌شده برای کاهش این معضل، از اجرای برنامه‌های موفق توسط دانشگاه علوم پزشکی، آموزش و پرورش و بهزیستی درسال گذشته خبر داد.
وی افزود:«تعداد روان‌شناسان و روان‌پزشکان در مراکز جامع سلامت افزایش یافته و خدمات تخصصی درمانی به افراد در معرض آسیب در مناطق روستایی و شهری ارائه شده است.
همچنین تخت‌های روان‌پزشکی در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی توسعه یافته‌اند، هرچند هنوز کمبودهایی وجود دارد.»
با این حال، دکتر صدیقی تأکید کرد که چالش‌هایی همچنان باقی است: «علی‌رغم تلاش‌های صورت‌گرفته، آمار نشان می‌دهد که اقدام به خودکشی هر سال رو به افزایش بوده و این امر ضرورت نظارت دقیق‌تر بر اجرای برنامه‌های عملیاتی را آشکار می‌سازد.»
رئیس دانشگاه علوم پزشکی بم، انگ اجتماعی را یکی از مشکلات رایج در مواجهه با خودکشی دانست و گفت: «خانواده‌هایی که فردی را بر اثر خودکشی از دست داده‌اند، به دلیل قضاوت و سرزنش‌های اجتماعی، منزوی می‌شوند که این مسئله بار روانی زیادی بر جامعه وارد می‌کند. علاوه بر این، خودکشی پدیده سرایت‌پذیری دارد و احتمال تکرار آن در اطرافیان و نزدیکان افزایش می‌یابد.»
وی با مقایسه اثرات اجتماعی خودکشی و تصادفات، اظهار داشت: «هرچند تعداد فوتی‌های ناشی از تصادفات در جامعه چندین برابر خودکشی است، اما خودکشی به دلیل ایجاد موج‌های ناامیدی، اثراتی مخرب‌تر بر سلامت روان جامعه دارد.»
دکتر صدیقی با تأکید بر نقش اقدامات فرهنگی در کاهش انگیزه‌های خودکشی، گفت: «هرچند نتیجه‌گیری از اقدامات فرهنگی زمان‌بر است، اما برای کاهش معضلات اجتماعی از جمله خودکشی، این اقدامات ضروری است.»
برنامه‌های جامع و اقدامات عملی
ابوذری، رئیس اداره بهزیستی بم، از برنامه‌های جامع این سازمان برای پیشگیری از خودکشی در شهرستان خبر داد. او با اشاره به اهمیت موضوع پیشگیری از خودکشی، گفت: «پیشگیری از خودکشی یکی از 60 مأموریت سازمان بهزیستی است و نیازمند یک برنامه چندوجهی با همکاری تمامی نهادها و سازمان‌ها است.»
وی با تأکید بر نقش سازمان بهزیستی در این زمینه، اظهار داشت: «سازمان بهزیستی شهرستان از طریق دفاتر مشاوره، به ویژه دفتر تخصصی پیشگیری از خودکشی، خدمات متعددی را ارائه می‌دهد. یکی از خدمات مهم این دفاتر، اختصاص 10 جلسه رایگان مشاوره تخصصی برای افرادی است که دارای افکار یا اقدام به خودکشی بوده‌اند. همچنین اعضای خانواده این افراد نیز می‌توانند از همین خدمات رایگان بهره‌مند شوند.»
ابوذری با اشاره به برگزاری دوره‌های آموزشی براساس سند تنظیم‌شده توسط علوم پزشکی، تصریح کرد: «چند هفته پیش، جلسه‌ای با حضور دکتر رضایی، مشاوران علوم پزشکی، روان‌شناسان اورژانس اجتماعی، روان‌شناسان آموزش و پرورش و متخصصان مراکز مشاوره شهرستان برگزار شد که به مدت دو روز ادامه داشت. همچنین برنامه‌های مرتبط با پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی نظیر مشارکت اجتماعی نوجوانان و زنان تحت عنوان «طرح مانا»، «طرح سلامت خانواده»، «مصون‌سازی از اعتیاد» و برنامه‌های آگاه‌سازی از آسیب‌های اجتماعی طی سال اجرا می‌شوند.»
رئیس اداره بهزیستی بم، آگاهی عمومی نسبت به منابع اجتماعی را یکی از موضوعات مهم مطرح‌شده دانست و گفت: «مردم باید این منابع را بشناسند و بتوانند از آن‌ها استفاده کنند. برخی از این منابع همچنان ناشناخته مانده‌اند. از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به خط تلفن 123 (اورژانس اجتماعی) اشاره کرد که به صورت 24 ساعته با حضور متخصصان روان‌شناسی و مددکاری خدمات مداخله در بحران‌های اجتماعی و خانوادگی (از جمله خودکشی، همسرآزاری، کودک‌آزاری و اختلافات حاد خانوادگی) ارائه می دهد».
هشدار نسبت به افزایش آمار و ضرورت همکاری بین‌بخشی
دکتر یزدان‌پناه، متخصص اعصاب و روان، در جلسه‌ای با محوریت بررسی وضعیت خودکشی در شهرستان‌های شرقی استان، از افزایش نگران‌کننده آمار خودکشی در کشور خبر داد و خواستار همکاری‌های بین‌بخشی و اقدامات مؤثر برای کاهش این معضل اجتماعی شد.
افزایش آمار خودکشی
او با اشاره به افزایش آمار خودکشی منجر به فوت گفت: « آمارها نشان‌دهنده رشد 18 درصدی در این زمینه است که یک هشدار جدی برای سیاست‌گذاران حوزه سلامت محسوب می‌شود.»
پیچیدگی و چندبعدی بودن خودکشی
او با تأکید بر پیچیدگی و چندبعدی بودن پدیده خودکشی، افزود: «خودکشی اثرات منفی گسترده‌ای در ابعاد مختلف اجتماعی بر جامعه دارد و یکی از چالش‌های مهم نظام سلامت کشور به شمار می‌رود.»
عوامل کلیدی در افزایش خودکشی
او بیشترین گروه سنی در معرض خطر را افراد 15 تا 24 سال معرفی کرد و افزود: «مشکلات اجتماعی، مالی، ناامیدی، عدم وجود مهارت‌های زندگی، تکانشگری، سابقه بیماری روانی، بیکاری و مشاجرات خانوادگی از عوامل کلیدی در افزایش افسردگی و خودکشی هستند.»
اختلالات روان‌پزشکی مرتبط
دکتر یزدان‌پناه، با اشاره به اینکه حدود 95 درصد افرادی که اقدام به خودکشی می‌کنند، به اختلالاتی نظیر افسردگی، اضطراب، سوءمصرف مواد یا اختلالات شخصیت مبتلا هستند، گفت: «افسردگی اساسی یکی از اختلالات روان‌پزشکی شایع مرتبط با خودکشی است.»
راهکارهای مؤثر:
او راه‌اندازی مراکز مشاوره مانند مرکز «سراج» را از اقدامات مؤثر دانشگاه علوم پزشکی در کاهش آمار خودکشی دانست و گفت: «آموزش مهارت‌های زندگی، شناسایی افراد در معرض خطر، و ارجاع به موقع به مراکز درمانی از دیگر راهکارهای مؤثر است.»
ضرورت همکاری بین‌بخشی:
دکتر یزدان‌پناه، بر ضرورت همکاری‌های بین‌بخشی و بین‌ارگانی برای اجرای برنامه‌های مؤثر جهت کاهش موارد خودکشی تأکید کرد.
دکتر یزدان‌پناه: ضمن تأکید بر ضرورت آموزش مهارت‌های زندگی در مدارس و عموم جامعه گفت: «رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی نقش مهمی در ارتقاء آگاهی عمومی در خصوص اختلالات روان‌پزشکی و عوامل خطر خودکشی ایفا می‌کنند. آموزش معلمان و مسئولین مدارس برای شناسایی دانش‌آموزان دارای رفتارهای پرخطر نیز می‌تواند به کاهش آسیب کمک کند.»
کمبود امکانات درمانی
وی با اشاره به کمبود امکانات گفت: «تنها ۲۹ تخت روان‌پزشکی در بیمارستان پاستور موجود است که پاسخگوی نیاز منطقه نیست. برای توسعه بخش‌های درمانی روان‌پزشکی و بهبود خدمات، لازم است مسئولین استانی و کشوری با دانشگاه علوم پزشکی همکاری بیشتری انجام دهند.»
در پایان، دکتر یزدان‌پناه با امید به همکاری بیشتر نهادهای مختلف گفت: «با افزایش آگاهی عمومی، توسعه برنامه‌های پیشگیری و درمان، و ارتقاء همکاری‌های بین‌بخشی، می‌توان گام‌های مؤثری در کنترل و کاهش موارد خودکشی در منطقه و کشور برداشت.»