فرونشست زمین در کرمان؛زنگ خطر بحران آب در قلب کویر ایران

استان کرمان با ثبت بیشترین میزان فرونشست زمین در کشور، به نماد هشداردهنده بحران آب و مدیریت نادرست منابع زیرزمینی تبدیل شده است. سخنگوی سازمان مدیریت بحران کشور با اشاره به ابعاد گسترده این پدیده، خواستار تغییر فوری در حکمرانی آب و اصلاح الگوی کشت شد.
پدیده فرونشست زمین که از اوایل دهه ۱۳۵۰ در ایران آغاز شده، اکنون به یکی از جدی‌ترین تهدیدهای زیست‌محیطی و زیرساختی کشور تبدیل شده است. حسین ظفری، سخنگوی سازمان مدیریت بحران کشور، در تازه‌ترین اظهارات خود از گسترش نگران‌کننده این پدیده در ۲۵۴ پهنه و دشت ایران خبر داد و استان کرمان را در صدر مناطق آسیب‌دیده معرفی کرد.
*کرمان؛ پیشتاز فرونشست در ایران
بر اساس گزارش‌های رسمی، استان کرمان با بیشترین میزان فرونشست زمین، اکنون در معرض تهدید جدی زیرساختی و زیست‌محیطی قرار دارد. ظفری اعلام کرد که میزان فرونشست در نقاط مختلف کشور بین ۲ تا ۱۸ سانتی‌متر متغیر است و کرمان در این میان رکورددار است. این وضعیت نه‌تنها حیات کشاورزی و منابع طبیعی استان را تهدید می‌کند، بلکه امنیت سازه‌های حیاتی و سکونت‌گاه‌های انسانی را نیز با خطر مواجه ساخته است.
* دلایل تشدید فرونشست؛ از خشکسالی تا برداشت بی‌رویه
ظفری با اشاره به عوامل تشدید کننده فرونشست، تمرکز جمعیت در شهرها، تغییرات اقلیمی، کم‌بارشی، خشکسالی‌های مکرر و برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی را از مهم‌ترین دلایل این بحران دانست. او تاکید کرد که در قانون مدیریت بحران کشور، فرونشست به‌عنوان پیامد مستقیم سوء مصرف آب شناخته شده و نیاز به تغییر فوری در حکمرانی آب وجود دارد.
* وظایف دستگاه‌ها؛ از وزارت نیرو تا راه و شهرسازی
در برنامه ملی کاهش خطرات مصوب سال ۱۴۰۰، وظایف مشخصی برای دستگاه‌های مختلف در زمینه مقابله با فرونشست تعیین شده است. به گفته ظفری، وزارت نیرو مسئول مدیریت منابع آبی، وزارت جهاد کشاورزی موظف به اصلاح الگوی کشت، و وزارت راه و شهرسازی مکلف به تدوین مقررات ساخت‌وساز برای سازه‌های حیاتی در مناطق درگیر است. همچنین مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی نقش کلیدی در پایش و ارزیابی مستمر این پدیده دارد.
* تهران در معرض خطر؛ جنوب پایتخت در وضعیت قرمز
هرچند کرمان در صدر مناطق آسیب‌دیده قرار دارد، اما تهران نیز از خطر فرونشست در امان نیست. ظفری هشدار داد که مناطق
جنوب، جنوب‌غرب و جنوب‌شرق تهران و همچنین بخش‌های جنوبی استان تهران در معرض بیشترین خطر قرار دارند. این موضوع در جلسات ستاد ملی مدیریت بحران و شورای عالی نقشه‌برداری کشور با حضور رئیس‌جمهور نیز مطرح شده و بودجه و اعتبارات لازم برای مقابله با آن تعیین شده است.
*اقدامات عملیاتی؛ از پیشگیری تا اصلاح قوانین
سازمان مدیریت بحران کشور برنامه‌های عملیاتی متعددی برای مقابله با فرونشست زمین در دستور کار دارد. این اقدامات شامل
پیشگیری از مصرف بی‌رویه آب، مدیریت منابع، اصلاح قوانین و مقررات ساخت‌وساز، و نگهداری سازه‌ها و تأسیسات حیاتی در
مناطق درگیر است. ظفری تأکید کرد که مأموریت اصلی این سازمان، نظارت، پیگیری و مطالبه‌گری از دستگاه‌های مسئول است تا از گسترش بیشتر این بحران جلوگیری شود.
* فرونشست و تهدید امنیت غذایی در مناطق خشک
فرونشست زمین تنها یک تهدید زیرساختی نیست، بلکه مستقیماً امنیت غذایی کشور را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. در استان‌هایی مانند کرمان که کشاورزی وابسته به منابع آب زیرزمینی است، افت سطح زمین می‌تواند منجر به نابودی اراضی حاصل‌خیز، ترک‌خوردگی خاک، و کاهش شدید بهره‌وری شود. این پدیده همچنین موجب آسیب به قنوات، چاه‌ها و شبکه‌های آبیاری سنتی می‌شود که نقش حیاتی در تأمین آب کشاورزی دارند. با ادامه روند فعلی، خطر مهاجرت‌های اقلیمی، بیکاری کشاورزان و افزایش وابستگی به واردات محصولات غذایی دور از انتظار نیست. کارشناسان تأکید دارند که اصلاح الگوی کشت، توسعه فناوری‌های نوین آبیاری و بازنگری در سیاست‌های توسعه کشاورزی در مناطق خشک باید به‌عنوان اولویت‌های ملی در نظر گرفته شوند تا از تشدید بحران جلوگیری شود.
فرونشست زمین در کرمان، زنگ خطری است که باید جدی گرفته شود. این پدیده نه‌تنها نتیجه سال‌ها سوءمدیریت منابع آبی است، بلکه نشانه‌ای از نیاز فوری به اصلاحات ساختاری در حکمرانی آب، کشاورزی و توسعه شهری است. اگر اقدامات مؤثر و هماهنگ صورت نگیرد، کرمان و سایر استان‌های درگیر ممکن است با بحران‌های غیرقابل بازگشت مواجه شوند.