۴۰ درصد بیکارها تحصیلات دانشگاهی دارند

درحالی‌که مدرک دانشگاهی برای بسیاری نماد موفقیت و آینده روشن است، آمارها نشان می‌دهند روزبه‌روز تعداد فارغ‌التحصیلانی که در جست‌وجوی شغل مناسب هستند، افزایش می‌یابد. نرخ بیکاری در میان فارغ‌التحصیلان دانشگاهی به نقطه‌ای نگران‌کننده رسیده و کارشناسان هشدار می‌دهند که ترکیبی از مشکلات اقتصادی و ضعف در آموزش مهارتی دانشگاه‌ها، این روند را تشدید کرده است.
از یک‌سو، دانشگاه‌ها هنوز بیشتر بر آموزش تئوریک تمرکز دارند و بسیاری از فارغ‌التحصیلان بدون تجربه عملی یا مهارت‌های کاربردی وارد بازار کار می‌شوند و از سوی دیگر، رکود اقتصادی و محدودیت فرصت‌های شغلی، شرایط را برای ورود جوانان تحصیل‌کرده به بازار کار دشوارتر کرده است.
کارشناسان معتقدند افزایش تعداد دانشگاه‌ها و رشته‌های غیرکاربردی نیز به مشکل دامن زده و بازار را با نیروی انسانی مازاد مواجه کرده است. مرکز آمار ایران روز گذشته اعلام کرد در تابستان ۱۴۰۴ نرخ بیکاری جمعیت ۱۵ ساله و بیشتر 7.4 درصد و نرخ مشارکت اقتصادی 40.8 درصد بوده است. بررسی روند تغییرات نرخ بیکاری حاکی از آن است که این شاخص، نسبت به فصل مشابه در سال قبل (تابستان 1403) چیزی حدود 0.1 درصد کاهش یافته است.
بازار کار ایران طی دو دهه گذشته چهره‌ای تازه به خود گرفته است. تعداد شاغلان دارای مدرک دانشگاهی چهار برابر شده، اما سهم بیکاران تحصیل‌کرده نیز دو برابر افزایش یافته است. از طرفی دیدگاهی میان برخی مردم وجود دارد که دانشگاه رفتن دیگر تضمینی برای یافتن شغل نیست. اما آیا آمار جدید اشتغال در ایران می‌تواند بر این دیدگاه صحه بگذارد؟
کاهش جزئی تعداد شاغلان در تابستان
مرکز آمار ایران می‌گوید در تابستان 1404، حدوداً 40.8 درصد از جمعیت 15 ساله به بالا از نظر اقتصادی فعال بوده‌اند، یعنی در گروه شاغلان یا بیکاران قرار گرفته‌اند. بررسی تغییرات نرخ مشارکت اقتصادی حاکی از آن است که این نرخ نسبت به فصل مشابه در سال قبل (تابستان 1403)‌، 0.9 درصد کاهش یافته است. جمعیت شاغلان 15 ساله و بیشتر در تابستان امسال 24 میلیون و 958 هزار نفر بوده که نسبت به فصل مشابه سال قبل تقریباً 171 هزار نفر کاهش داشته است.
همچنین جمعیت غیرفعال از نظر اقتصادی (اعم از افراد محصل، خانه‌دار، دارای درآمد بدون کار مانند بازنشستگان و…) 39 میلیون و 108 هزار نفر بوده که نسبت به فصل مشابه سال قبل تقریباً یک میلیون و 42 هزار نفر افزایش داشته است. بررسی اشتغال در بخش‌های عمده اقتصادی نشان می‌دهد که در تابستان 1404، بخش خدمات با 53.1 درصد بیشترین سهم اشتغال را به خود اختصاص داده است. در مراتب بعدی بخش‌های صنعت با 32.6 درصد و کشاورزی با 14.2 درصد قرار دارند. نرخ بیکاری جوانان 15 تا 24 ساله حاکی از آن است که 19 درصد از فعالان این گروه سنی در تابستان 1404 بیکار بوده‌اند.
بررسی تغییرات فصلی نرخ بیکاری این افراد نشان می‌دهد، این نرخ نسبت به فصل مشابه در سال قبل (تابستان 1403) 0.4 درصد کاهش یافته است. بررسی نرخ بیکاری گروه سنی 18 تا 35 ساله نیز نشان می‌دهد در تابستان 1404، 14.4 درصد از جمعیت فعال این گروه سنی بیکار بوده‌اند. این در حالی است که تغییرات فصلی نرخ بیکاری این افراد نشان می‌دهد این نرخ نسبت به تابستان 1403، به میزان 0.4 درصد کاهش یافته است. بررسی سهم دارای اشتغال ناقص جمعیت 15 ساله و بیش‌تر نشان می‌دهد که در تابستان 1404، 7.6 درصد جمعیت شاغل،‌ به دلایل اقتصادی (فصل غیرکاری، رکود کاری، پیدا نکردن کار با ساعت بیش‌تر و…) کم‌تر از 44 ساعت در هفته کار کرده و آماده برای انجام
کار اضافی بوده‌اند. این در حالی است که 38.5 درصد از شاغلان 15 ساله و بیش‌تر، بیش از 49 ساعت در هفته کار کرده‌اند.
تنها 27 درصد از شاغلان ایران دارای تحصیلات دانشگاهی هستند
بررسی «فرهیختگان» از داده‌های مرکز آمار ایران نشان می‌دهد، طی دو دهه اخیر، از سال‌های ۱۳۸۴ تا تابستان ۱۴۰۴، سهم فارغ‌التحصیلان دانشگاهی از کل شاغلان کشور حدود 35 درصد افزایش یافته و از 12.6 درصد در سال ۱۳۸۴ به ۲۷ درصد در تابستان ۱۴۰۴ رسیده است. به بیان دیگر، در کمتر از ۲۰ سال، سهم نیروی کار دارای تحصیلات دانشگاهی تقریباً چهار برابر شده است. درمقابل، سهم فارغ‌التحصیلان از کل بیکاران نیز از 15.8 به 40.3 درصد افزایش یافته است.
لیسانسه‌ها و فوق لیسانسه‌ها؛ گریبان‌گیر بیکاری
آخرین آمار رسمی وزارت کار از میزان بیکاران بر اساس تحصیلات حاکی از آن است که بیشترین سهم بیکاران در طول این سال‌ها مربوط به گروه «فوق دیپلم و لیسانس» است. این گروه تقریباً بین 34.9 تا 36.8 درصد از کل بیکاران را تشکیل می‌دهد. شاید بتوان گفت که داشتن تحصیلات دانشگاهی متوسط، به تنهایی تضمین‌کننده اشتغال نیست و افراد دارای مدرک لیسانس یا فوق دیپلم در معرض بیکاری بالایی قرار دارند. روند تغییرات این گروه نسبتاً پایدار بوده و تغییرات آن در حد کمتر از دو درصد نوسان داشته است که نشان‌ می‌دهد این مشکل همچنان ادامه دارد. بخش دیگری از این آمار می‌گوید گروه «دیپلم و پیش‌دانشگاهی» نیز بخش قابل توجهی از بیکاران را تشکیل می‌دهد و درصد آن در طول سال‌ها از حدود 24.4 تا 26.7 درصد متغیر بوده است. این گروه همواره دومین سهم بزرگ از بیکاران را به خود اختصاص داده و روند افزایشی جزئی در سال‌های اخیر داشته است. برخی معتقدند این امر نمایانگر عدم تناسب بازار کار با سطح تحصیلات فارغ‌التحصیلان دبیرستانی است.