30 درصد شهرهای استان کرمان در معرض فرونشست

بعد از سی سال از مرحله تشکیل جلسه برای فرونشست جلوتر نرفته‌ایم

30 درصد شهرهای استان کرمان در معرض فرونشست

دبیر کارگروه ملی مخاطرات طبیعی: اتخاذ سیاست‌ برای مقابله با فرونشست در کشور ما آغاز نشده

مرضیه قاضی‌زاده|کاغذ وطن 

گزارش

   موضوع فرونشست بارها روی میز مسئولین آمده و برگشته؛از دهه 70 که هشدار فرونشست زمین داده شد تا به الان 25 شهر استان کرمان در معرض فرو نشستند. 30 درصد از کل شهرهای استانی که بعد از خراسان رضوی، اصفهان و تهران در رتبه چهارم فرونشست قرار گرفته. وضعیتی که این  استان را در لیست شرایط بسیار خطرناک قرارداده و با این حال به گفته  دبیر کارگروه ملی مخاطرات طبیعی، هنوز مسئولان این زنگ خطر را نشنیده‌اند:« متاسفانه اتخاذ سیاست‌هایی برای مقابله با فرونشست در کشور ما آغاز نشده و اقدام خاص و قابل لمسی صورت نگرفته است. بر همین اساس با ادامه‌ی روند خشکسالی، کمبود نزولات جوی، نیاز آبی اراضی کشاورزی و سیستم‌های غلط آبیاری که موجب هدر رفت زیاد آب می‌شود، فشار روی سفره‌های آب زیرزمینی بیشتر شده است.»

 آخرین آمار کارگروه ملی مخاطرات طبیعی حاکی از این است که بیش از 30 درصد جمعیت شهری در زون‌های فرونشستی قرار دارند. به گفته دبیر کارگروه ملی مخاطرات طبیعی حدود ۲۰ میلیون نفر از جمعیت شهری در زون‌های فرونشستی با نرخ‌های متفاوت واقع شدند. علی بیت‌الهی گفته: «بررسی‌هایی که به صورت کشوری انجام شده، نشان داده که از ۳۱ استان، در ۱۸ استان شاهد رخداد فرونشست هستیم». از این 18استان 4 استان که یکی از ان‌ها کرمان است در وضعیت فوق بحرانی‌اند:«زمین‌های ۳۱ شهر از استان اصفهان، ۳۰ شهر از تهران، ۲۵ شهر از استان کرمان و ۲۴ شهر از استان خراسان رضوی دچار فرونشست شدند.»

هنوز به مرحله سیاستگذاری نرسیدیم

مخاطرات پدیده  فرونشست از دهه 70 مطرح شد و حالا به گفته عین الهی بعد از 30 سال هنوز از مرحله جلسه جلوتر نرفته‌ایم به مرحله سیاستگذاری نرسیدیم:«به فرونشست زمین در بازه‌ی زمانی اواخر دهه‌ی ۷۰ تا به حال که نگاه می‌کنیم تفاوتی در زمینه‌ی آشنایی افراد با آن احساس می‌شود. حالا موضوع فرونشست زمین به دفعات مطرح می‌شود و روی میز مسئولین آمده است؛ در حالی که پیش از این به این طریق نبود. البته از این نظر که آیا اقدامی برای کاهش این پدیده صورت گرفته یا خیر؟ باید گفت که این شرایط تفاوتی با بیست و چند سال قبل ندارد و اقدام چشمگیر یا قابل ملاحظه‌ای در این خصوص انجام نشده است».به گفته عبن اللهی هنوز مقابله با فرونشست مرحله سیاستگذاری نرسیده است: «متاسفانه اتخاذ سیاست‌هایی برای مقابله با فرونشست در کشور ما آغاز نشده و اقدام خاص و قابل لمسی صورت نگرفته است. بر همین اساس با ادامه‌ی روند خشکسالی، کمبود نزولات جوی، نیاز آبی اراضی کشاورزی و سیستم‌های غلط آبیاری که موجب هدر رفت زیاد آب می‌شود، فشار روی سفره‌های آب زیرزمینی بیشتر شده است. این فشار به این معنی است که آب زیادی از آب‌های زیرزمینی که محدود هم هستند برداشته می‌شود و سطح آب زیرزمینی بیش‌تر از پیش پایین می‌آید. این‌گونه، فرونشست زمین توسعه‌ی بیشتری پیدا کرده و این پدیده اخیرا به بروز و ظهور عوارض خطرناک خود نیز نزدیک شده است.»منظور از عوارض خطرناک وجود چاله‌ها و شکاف‌هایی است که به صورت ناگهانی در امتداد جاده‌ها، محدوده‌ی شهرها، در مراکز زیرساختی و مهم ایجاد می‌شود؛تبعاتی که در اصفهان به عنوان دومین استان حاد از نظر پدیده فرونشست بروز کرده است.

گزارش اینتل لب از بمب ساعتی بی‌صدا

تیر ماه امسال گزارش مربوط به موسسه تحقیقاتی «اینتل لب» گفته بود که فرونشست  13 میلیون جمعیت ساکن در حاشیه تهران را تهدید می‌کند.

 گزارش موسسه اینتل‌لب، نخستین گزارش هشدارآمیز درباره فرونشست در تهران نبود. سال 97 هم مجله «نیچر» از فرونشست سالانه 25 سانتی‌متر در بخش‌هایی از پایتخت خبر داده بود. رئیس سازمان زمین شناسی هم یک سال پیش از این اعدادی بزرگ‌تر از آمار موسسه‌های بین‌المللی عنوان کرده و گفته بود نرخ فرونشست تهران سالانه 36 سانتی‌متر است. با وجود این بعد از حتی هشدار سازمان‌ها بین المللی هیچ اقدامی برای پیشگیری از وقوع فاجعه؛نه در تهران و نه در کرمان و اصفهان و خراسان جنوبی و خراسان‌رضوی انجام نشد.

فرونشست در ایران جدی گرفته نمی‌شود

علی مریدی، مدیر‌کل دفتر آب و خاک سازمان محیط زیست تیر ماه امسال گفته بود  که نخستین گزارش‌ها درباره فرونشست دشت تهران از سال ۸۶ منتشر شده؛ یعنی زمانی که ماجرا هنوز برای بسیاری ناشناخته بود. او مدعی شده بود که همچنان فرونشست در ایران جدی گرفته نمی شود: «واقعیت این است که فرونشست در ایران آنچنان جدی، مخرب و پرمشکل است که باید آن را به عنوان خطری نزدیک در نظر گرفت. تلاش‌های ما برای نشان دادن عمق فاجعه در نهایت عاملی شد تا کارگروهی در شورای امنیت ملی تشکیل شود و حداقل توانستیم این شورا را قانع کنیم تا برای تعادل بخشی آب‌های زیرزمینی سندی تهیه و تکلیف دستگاه‌ها در آن مشخص شود. تمام این کارها در مرحله ابتدایی است و همین هم نگرانی‌ها را بیشتر کرده است.»

 اولین آثار فرونشست از کجا شروع شد

به گفته او فرونشست ابتدا در دشت کبودرآهنگ همدان و بعد کرمان و رفسنجان شروع شد و کم‌کم یک سوم دشت‌های کشور پتانسیل فرونشست پیدا کردند و در این میان هم نبود برنامه‌ریزی برای حوزه آب‌های زیرزمینی و نبود آگاهی‌بخشی به مردم کار را به مرحله سخت و پرتنش کشاند. «قبلا آب مصرفی به صورت فاضلاب وارد زمین می‌شد و به آب‌های زیرزمینی تبدیل میشد. هر چند این آب از نظر کیفیت مشکلات فراوانی داشت اما از نظر کمیت مشکل آبخوان‌ها را حل می‌کرد. بعد از آنکه طرح تصفیه فاضلاب‌ها مطرح شد این هشدار را دادیم که نباید به فاضلاب به عنوان منبع آب جدید نگاه شود و آب منطقه‌ای و وزارت نیرو از آن کسب درآمد کنند. بلکه باید مقدار بسیاری از آن به آب‌های زیرزمینی برمی‌گشت که این اتفاق نیفتاد.»

حالا به گفته دبیر کارگروه ملی مخاطرات طبیعی بیش از ۶۰۰ دشت در گستره‌ی کشور فرونشست زمین در حال رخ دادن است و شرایط تعدادی از آن‌ها به یک حالت فوق بحرانی رسیده است:« در بعضی از این مناطق ممنوعیت حفر چاه اعمال شده و در برخی از دشت‌ها هم فقط برای تأمین آب شرب مجوز حفر داده می‌شود.» بیشتر شهرستان های استان کرمان در این لیست قرار رگفتند. استانی که جز رتبه های اول تولید محصولات کشاورزی است و حالا مردمش حتی در تامین آب شرب‌اش هم مانده‌اند.

سال ۹۹حدود ۱۶شهر کرمان درگیر تنش آبی بودند. اسفند همان سال معاون توسعه و بهره‌برداری شرکت آب و فاضلاب استان کرمان در این باره گفته بود:« ۱۶ شهر این استان با یک میلیون و ۴۴۵ هزار و ۹۱۷ نفر جمعیت با توجه به کاهش شدید بارش‌ها طی پاییز و زمستان سال جاری در معرض تنش آبی قرار دارد» بیشترین تنش در خود شهر کرمان است و برای تامین آب باز هم دست به دامان حفر چاه‌های عمیق تر شدند . موضوعی که به قطعیت وضعیت فرونشست زمین را بدتر می‌کند. علی زینی وند، استاندار کرمان 19 تیر ماه درمراسم بهره‌برداری پروژه اضطراری تأمین آب شرب شهر کرمان گفته بود:عمق تشنگی کرمان به ۴۰۰ متر  رسیده است. سفره های زیرزمینی دیگر ظرفیت استحصال ندارند و باید به آنها آب تزریق کرد.»

94 درصد آب استان کرمان از طریق چاه تامین می شود و به گفته معاون توسعه و بهره‌برداری شرکت آب و فاضلاب استان کرمان گفت بیش از 16 شهر این استان در وضعیت تنش آب شرب قرار دارند، وضعیتی که بیش از پیش در کنار بار کشاورزی میزان برداشت آب از سفره های زیر زمین را بیشتر کرده و حالا می رود تا استان را درگیر تبعات این فرونشت کند. حالا آنکه زنگ هشدار بروز ظاهری فرونشست سه سال قبل در کرمان به صدا درآمده بود. چنانچه آبان 97 مسئولان سازمان نقشه‌برداری ایران خطر فروچاله و فرونشست زمین در فرودگاه‌های اصفهان و کرمان گفته بودند.

رییس اداره مخاطرات زمین‌شناختی اداره کل زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی استان همان تاریخ اعلام کرده بود که فرونشست کرمان پیشرونده است و به جیرفت هم رسیده است. او گفته بود:«در استان کرمان کانون‌های فرونشست زیادی داریم، دشت باغین هم که تقریبا به فرودگاه کرمان نزدیک است فرونشست داشته است که تاثیر این فرونشست را بر فرودگاه کرمان نمی توان نادیده گرفت. هر چه از سمت کرمان هم به سمت رفسنجان می‌رویم این فرونشست بیشتر می‌شود. شواهد فرونشست را می‌توان طی سالیان اخیر در اطراف شهر کرمان از جمله دولین ریزشی (فروچاله) اختیارآباد را در دهه ۷۰ مشاهده کرد که اولین زنگ هشدارهای این پدیده بوده است.»