قنات اثر جاودان ایرانیان باستان؛ مُقَنی‌گری؛ میراث مغفول

قنات اثر جاودان ایرانیان باستان؛ مُقَنی‌گری؛ میراث مغفول

مُقنی‌گری،میراثی که از ایرانیان باستان برای ما به یادگار مانده و اکنون با گذشت زمان در حال فراموشی است و دیگر کسی رغبتی برای یادگیری و ادامه این شغل نشان نمی‌دهد.

قنات از ابداعات ایرانیان باستان و نشان از نبوغ و هوش اجداد ایرانیان است و به نوعی حاصل دسترنج مقنیان گمنامی است که هیچ نامی از آنان نیست، اما آثار جاودانی از آنها باقی مانده است.

در شهرستان بم افزون بر ۲۵۰ قنات وجود دارد که گواهی فوت اغلب آنها صادر شده است

اکنون دیگر کسی رغبتی به فعالیت در این شغل ندارد و ابداع ماشین آلات جدید و پیشرفته نیز مزید بر علت شده و این شغل را به دست فراموشی سپرده است.

پسرم حاضر است چاه فاضلاب حفر کند اما مُقنی نباشد

حسین کُرکی یکی از مُقنی‌گران که ۶۷ سال سن دارد می‌گوید از ده سالگی به دلیل اینکه خانواده‌ام از لحاظ مالی ضعیف بود مرا به مدرسه نفرستادند و همراه پدرم به کار مُقنی‌گری روی آوردم،ولی الان فرزندان خودم هیچ کدام حاضر نیستند مُقنی‌گری کنند.

او بیان کرد: پسرم حاضر است چاه فاضلاب حفر کند اما همراه من مُقنی‌گری نیاید ما پنج صبح به سر کار می‌رویم و بچه‌های ما این ساعت حاضر نیستند سرکار بروند.

او با اشاره به مشکلاتی که در این شغل با آن‌ها روبرو است ادامه‌داد: یکی از مشکلات ما بیمه است زیرا با توجه به اینکه کار سخت و خطرناکی داریم اما از طرف کارفرمایان بیمه نمی‌شویم و خودمان باید به فکر بیمه آزاد باشیم .

مُقنی‌گری احیا و مرمت قنات است

امیر جلالی دیگر مُقنی شهرستان بم بیان کرد: از زمان زلزله سال ۸۲ به دلیل کمبود نیروی کار وارد این شغل شدم و کارم را با وجود تمام سختی‌هایی که دارد دوست دارم.

جلالی مُقنی‌گری را احیا و مرمت قنات می داند و توضیح می‌دهد: از مشکلات قبلی ما نبود نیروی مکانیکی بود زیرا در زمان های قدیم با چرخ کار می کردند اما امروزه نیروی مکانیکی کمک حال مُقنی آمده است .

او افزود: مهمترین مشکل ما نبود تعرفه مشخص برای قیمت‌گذاری قنوات است زیرا کارشناسی که قیمت‌گذاری قنات‌ها را انجام می دهد با توجه به افزایش هزینه‌ها به این موارد توجه نمی‌کند.

به گفته او کارهایی که سال گذشته به مبلغ یک میلیون انجام می‌دادیم امسال کمتر هم محاسبه شده است و سختی کار ما در نظر گرفته نمی‌شود.

قنات اتاقی تاریک

جلالی تاکیدکرد قنات مانند یک اتاق تاریکی است و تنها این حس مسئولیت است که باعث می‌شود کارمان را انجام دهیم.

دستمزد مقنی کاهش پیدا کرده 

یکی دیگر از م‍ُقنیان بمی گفت: دستمزد ما مُقنی‌ها امسال به جای افزایش، کاهش هم پیدا کرده و برآورد قیمتی که توسط کارشناس انجام می شود ضعیف است.

به گفته او کارشناس یکی از مُقنی‌های باتجربه‌تر است که نسبت به ما بیشتر کار کرده ولی متاسفانه ما از همکار خودمان ضربه می‌خوریم.

او افزود: مُقنی‌گری شغل پردرآمدی نیست زیرا مالکین با کارشناس هماهنگ می‌کنند و قیمت را پایین می زنند و ما به دلیل اینکه تمام اجدادمان مُقنی‌ بوده این کار را ادامه می‌دهیم.

به گفته او زمانی پای من به آب می خورد و وارد قنات می‌شوم احساس آرامش پیدا می‌کنم زیرا ما با کارمان نجات دهنده درخت‌ها و زندگی هستیم.

این مُقنی‌ تصریح کرد: شغل مُقنی‌گری در بین عامه مردم بد جا افتاده و به ما کَه‌کِن می گویند در صورتی که در یزد برای این شغل احترام خاصی قایل هستند.

او تاکید کرد: بیشترین ساعت شبانه روز در آب هستیم اما هیچ گونه مشکل و بیماری مانند روماتیسم برای ما بوجود نیامده است.

او می گوید چاه موتورهای کشاورزی بیشترین ضرر را برای قنوات دارند و باعث می‌شود قنات‌ها خشک شوند.

قنات، دانش نهفته در دل زمین

یک مُقنی‌ ۴۱ ساله بمی هم اظهار داشت: از هفت‌ سالگی با پدرم در قنات بوده ام، به گمانم قنات، دانشی نهفته در دل زمین است 

او  افزود: متاسفانه در این سال‌ها بی‌توجهی زیادی به فرهنگ قنات شده است، تخریب‌هایی از روی ناآگاهی انجام‌شده و قنات‌هایی خشکیده و به کلی از میان رفته و دانش آب‌شناسی ایرانیان باستان از یادها رخت بربسته است.

او گفت: هزاران سال نیاکان ما این میراث را برای ما حفظ کرده‌اند تا افتخاری باشد برای فرهنگ ایرانی، ولی افسوس امروز حتی واژه قنات برای فرزندان‌ ما بیگانه شده است

کارگروه مُقنیان تشکیل شده است

در ادامه مدیر پایگاه جهانی قنوات بم گفت:با توجه به ضرورت حفظ و ترویج سنت قنات‌داری در شهرستان بم، حفاظت و آسیب شناسی سازه قنات و فعالیت‌هایی که در عرصه و حریم مسیر قنوات انجام می شود، اهمیت تشکیل کارگروه مقنیان شهرستان بم دیده شد.

منیره ستارزاده افزود: این کارگروه وظیفه حفاظت و بررسی مشکلات و ارایه راهکارهای حفاظتی-مرمتی ایجاد شده برای قنوات را دارد. 

به گفته او کلاس‌های مُقنی‌گری با دستور کار آموزش و تربیت نیروی جوان نیز در حال راه اندازی و برنامه ریزی توسط پایگاه جهانی قنات است. 

او توضیح داد: درصد زیادی از مُقنی‌گران سالخورده و بازنشسته هستند. افرادی هم که در حال حاضر مشغول و  فعالند به دلیل کمبود نیرو مجبور به کارند.

مُقنی‌‌های فعال همگی سالخورده هستند

او ادامه‌داد: در شرق استان کرمان بالای۶۰ نفر مُقنی وجود دارد اما مقنی‌های فعال ما حدود ۳۰ نفر شامل مُقنیان سالخورده و جوان اند.

ستارزاده اظهارداشت:باید تجربه مُقنی‌های ما به نیروی جوان، یعنی نسل آینده منتقل شود زیرا بسیار اهمیت دارد .

مدیر پایگاه جهانی قنوات بم خاطرنشان کرد: فرزندان مالکین قنوات، نسل آینده حفظ قنوات را برعهده دارند اما متاسفانه این افراد یا آب را می فروشند یا اجاره می دهند یا باغ را خشک می‌کنند به همین دلیل کلاس‌های مُقنی‌گری در جهت ارتقاء و حفاظت قنات‌های شهرستان نیاز است.

او می‌گوید هدف دیگر ما برگزاری کلاس‌های ایمنی قنات با همکاری جمعیت هلال احمر است که مربیان هلال احمر تجربیات مُقنی‌گران را کسب می‌کنند و تبادل تجربه دارند.

به گفته ستارزاده امدادگران هلال احمر نیز درکنار مُقنی وارد قنات می‌شود و با توجه به علم این افراد و تجربه مُقنی‌ها تبادل اطلاعات صورت می‌گیرد.

او تصریح‌کرد امدادگر به این افراد یاد می‌دهد در برابر برخی حوادث چگونه امدادرسانی انجام دهند و شخصی که در قنات گیر کرده را به بیرون هدایت کند.

ستارزاده تاکیدکرد: مُقنی نیز کارت عضویت هلال احمر را بعد از پذیرش در آزمون دریافت خواهد کرد و این افراد از مزایای بیمه نیز استفاده می‌کنند.

سنت مُقنی‌گری در شرق کرمان نهادینه شود

 او با اشاره به نهادینه کردن سنت مقنی‌گری در شرق کرمان،عنوان‌کرد با وجود اینکه فرهنگ این شغل مبنی بر تقدس آن جانیفتاده است باید سنت مُقنی‌گری و قنات‌داری در منطقه ادامه یابد.

او گفت: با تشکیل کارگروه، مُقنیان قنواتی که خشک شده و آسیب پذیر هستند را شناسایی و در جهت احیاء آن‌ها گام‌های برمی‌دارند.

ستارزاده افزود: اگر لازم است در شهرستان قنات جدیدی نیز حفر یا احیا شود این مُقنیان هستند که باید کمک کنند.

 به گفته او این کارگروه زیر نظر پایگاه جهانی قنوات و با همکاری جهاد کشاورزی ،منابع آب و  محیط زیست در راستای پایگاه قنوات تشکیل شده است.

ستارزاده بیان کرد: سندشفاهی مُقنیان جمع آوری شده و همچنان در حال تکمیل است. با مصاحبه هایی که با مُقنیان شهرستان داشتیم و ابراز نگرانی از کمبود نیروی متخصص، متوجه شدیم نیروی جوان مقنی برای آینده قنات‌های بم نیست. او اظهارداشت:از جمله ویژگی مُقنی‌های ما اینکه هر کدام تجربه کار در تعدادی از  قنات‌های شهرستان را دارند و نمی‌توانند روی قنات‌های دیگر اظهارنظر کنند و برای حفظ قنات‌ها همه م‍ُقنیان در کارگروه تجربیات خود را به اشتراک خواهند گذاشت.

به گفته او بانک اطلاعاتی مُقنی‌ها شامل شناسنامه مُقنی و اطلاعات شخصی و سوابق کاری آن‌ها نیز تهیه شده است.

به گزارش کاغذوطن، شبکه قناتی بم از ویژگی‌های خاصی چون وجود بیشترین تعداد قنات‌ها در یک محدوده، پرآب‌ترین قنات‌ها، قنات‌های با تغذیه از گسل‌ها و غیره برخوردار است به طوری که قنات قنبرآباد شیخی بم پرآب ترین قنات دنیا به شمار می رود  شهرستان بم دارای ۴ اثر ثبت جهانی شامل بم و منظر فرهنگی آن ، قنات اکبرآباد، قنات قاسم آباد و کویر لوت است که از جمله مراکز با پتانسیل گردشگری در کشور محسوب می‌شود.  قنات‌های جهانی اکبرآباد و قاسم آباد جزو ۱۱ قنات جهانی کشور ایران در سال ۱۳۹۵ در فهرست میراث جهانی یونسکو با عنوان قنات‌های دو قلو و جوان قرار گرفته اند.

در شرق استان کرمان بیش از ۳۰۰ رشته قنات داریم و در محدوده ثبت جهانی بم ۶۲ قنات بایر و دایر داریم که شامل قنات‌های تاریخی، اسلامی و متاخر می‌شوند.