دکترای باستان‌شناسی در گفتگو با «کاغذوطن» مطرح کرد: مسجد تاریخی جیرفت به فهرست پرونده ثبت جهانی «مساجد ایرانی» اضافه می‌شود

دکترای باستان‌شناسی در گفتگو با «کاغذوطن» مطرح کرد: مسجد تاریخی جیرفت به فهرست پرونده ثبت جهانی «مساجد ایرانی» اضافه می‌شود
گزارش | کاغذوطن
دکتر حمیده چوبک: اقدامات لازم برای قرارگرفتن مسجد تاریخی جیرفت در فهرست پرونده ثبت جهانی «مساجد ایرانی» را انجام می‌دهم که به این پرونده اضافه شود.
سمیه خدیشی – مناسبت روز جهانی مسجد بهانه‌ای بود تا امام‌جمعه شهرستان جیرفت به همراه اعضای شورای فرهنگ عمومی جنوب کرمان از مسجد تاریخی شهر قدیم جیرفت دیدن کنند.
بازدید از این بنا اهمیت تاریخی این مسجد را گوشزد می‌کند، چرا که به‌رغم اینکه مسجد دقیانوس از جمله مساجد کهن جهان به شمار می‌رود، اما از چشم متولیان امر دورافتاده است.
عملیات باستان‌شناسی چند دهه قبل به سرپرستی باستان‌شناس یوسف مجیدزاده در جیرفت مورخان و باستان‌شناسان را متوجه قدمت تمدن جیرفت کرد. اشیای کشف شده وجود زیگورات، تخمین قدمت پنج‌هزارساله آن، این محوطه تاریخی را به همان تمدن گمشده ارت که باستان‌شناسان می‌گفتند نزدیک کرد.
بعد از آن با ادامه کاوش‌ها در محوطه شهر قدیمی جیرفت و پیداشدن آثاری از بقایایی یک مسجد در این محوطه زوایای جدیدی از تاریخ و فرهنگ و تمدن ایران در قرون اولیه اسلامی در این شهر باستانی برای باستان‌شناسان باز شد.
*زوایای از تاریخ دوره اسلامی در جیرفت
سال ۱۳۸۸ بود که دکتر حمیده چوبک بعد از انجام سه فصل کاوش در محوطه تاریخی شهر قدیم جیرفت خبر از کشف سطح وسیعی از محوطه این مسجد را داد.
جیرفت حالا علاوه بر اینکه نگاه باستان‌شناسان را به دلیل قدمت تمدن به خود جلب کرده بود، نگاه مورخان دوره اسلامی را هم‌سوی خودکرده است .
در روزهای اخیر مدیر پرونده ثبت جهانی «مسجد ایرانی» از آغاز کار روی پرونده مساجد ایرانی خبر داد و ابراز امیدواری کرده است که این پرونده تا پایان سال به سرانجام برسد و سال آینده پرونده مساجد را به یونسکو بفرستیم.
*پرونده مساجد ایرانی برای ثبت جهانی
عبدالرسول وطن‌دوست که در ثبت جهانی پرونده‌های «هگمتانه» و «کاروان‌سراهای ایرانی»، هیئت ایران در کمیته‌های میراث جهانی یونسکو را نمایندگی می‌کرد، درباره جزئیات پرونده «مسجد ایرانی» توضیح داده است: این پرونده اگر مهم‌ترین نباشد یکی از مهم‌ترین پرونده‌های ایران در ۵۰ سال گذشته است؛ «مساجد ایرانی» یا «مسجد ایرانی» خیلی موضوع مهمی است.
او خبر داده است که فعلاً حدود ۳۴ مسجد در حدود ۱۲ استان را مطالعه می‌کنیم که این مساجد سیر تحول معماری مسجد در ایران از آغاز دوره اسلامی تا دوران معاصر را نمایندگی می‌کنند. ولی ممکن است در فرایند کار که احتمالاً یکی دو سال آینده زمان ببرد، تعدادی از این مساجد کم شود یا حتی تعدادی مسجد اضافه شود.
*مسجد تاریخی جیرفت در فهرست جهانی
باتوجه‌به اهمیت تاریخی مسجد شهر قدیم جیرفت از سرپرست کاوش عملیات این محوطه تاریخی دکتر حمیده چوبک دررابطه‌با قرارگرفتن این اثر تاریخی در فهرست کاندیداهای جهانی‌شدن جویا شدیم.
دکتر چوبک به «کاغذ وطن» گفت: مسجد جیرفت هم قرار است به فهرست اضافه شود.
این باستان‌شناس معتقد است شاید این مسجد را بتوان به‌عنوان تنها مسجدی که از حفاری‌ها درآمده و دوره‌های مختلف تاریخی را دارد، معرفی کرد.
چوبک توضیح داد: این مسجد جز مساجد اولیه است از طرفی در جنوب شرق ایران چنین مسجدی با این ویژگی‌ها شناخته نشده است و می‌توان این مسجد را به لیست پرونده ثبت جهانی «مسجد ایرانی» افزود.
او می‌گوید: با انجام یک سری اقدامات مسجد جیرفت نیز می‌تواند در فهرست مساجد کاندیداهای ثبت جهانی اضافه شود.
حمیده چوبک امیدوار است که با حمایت مسئولان امر عملیات کاوش این بنای تاریخی به اتمام برسد و مرمت شود و بتوان بخشی از آن را نیز احیا کرد.
*مسجدی از دل تاریخ
چوبک که سرپرست تیم کاوش شهر قدیم است با بیان اینکه این مسجد از لحاظ معماری بسیار ارزنده است، افزود: این مسجد قدیمی‌ترین دوره آن به دوره صفاری یعنی قرن سوم هجری برمی‌گردد و جزو یکی از قدیمی‌ترین مساجد است که دارای طرح و نقشه شبستانی ستون دار است. چند دوره ساختاری دارد که بالاترین دوره آن مربوط به دوره سلجوقی در قرن ششم است که این نشان از آن دارد که سیصد سال در این مسجد کار انجام شده و بزرگ شده و ما تا الان حدود ۵ هزار مترمربع این مسجد را کاوش کردیم درحالی‌که امکان گسترش بالاخص در سمت غربی را دارد و هنوز از این قسمت اطلاعاتی نداریم.
این کارشناس باستان‌شناسی با جالب دانستن اینکه از این مسجد در متون تاریخی نامبرده شده، اظهار کرد: مسجد در دوره صفاری ساخته شده و در متون آمده است که آب از میان آن می‌گذشته و در کاوش‌های انجام‌گرفته جوی آبی که به و وضوخانه وصل می‌شده است را درآوردیم، البته این آب در کل شهر دقیانوس عبور می‌کرده به‌طوری‌که شهر دقیانوس جیرفت از سیستم آبرسانی بسیار پیشرفته‌ای برخوردار بوده است که امیدواریم بتوانیم با همکاری و کمک مسئولان شهر این سیستم را احیا کنیم و از ظرفیت این محوطه تاریخی به شکل یک سایت موزه بهره‌برداری شود.
دکتر چوبک دررابطه‌با معماری این مسجد گفت: طرح مسجد شبستانی ستون دار و مدل آن مانند مساجد اولیه ایران است که دارای محراب گچ‌بری، صحن میانی، چهار رواق از چهار طرف، کنارهای جانبی، راه‌های ورودی، گذرگاه و دو منبع آب برای وضو است.
آجر در پایین بنا قرار گرفته و روی آجر با اندود ساروج است که به طرز ماهرانه‌ای رطوبت ناشی از وجود هلیل‌رود را کنترل و عایق می‌کرده است.
روی بنا تزیینات ارزنده گچ‌بری شامل نقوش و آیات قرانی است. این گچ‌بری‌ها آیات قرآنی مثل کتیبه‌ای با آیه قرآنی “الله به‌کل شی قدیر ” و یا اسم “الله” و حضرت رسول با نقوش زیبا و رنگ‌های آبی و قرمز نقاشی داشته و یکی از مساجد مهم است که اگر بخواهیم این مسجد ثبت جهانی شود لازم است عرصه و حریم آن صدمه نبیند و خوب مدیریت و مرمت شود.
چوبک عنوان کرد: نگاه معماری و تاریخی به مسجد، نشان از وجود جمعیت زیاد مردم در زمان قدیم می‌دهد و شاید این مسجد همان مسجدی باشد که طبق متون تاریخی عمرولیث صفاری در جیرفت ساخته و در دوره‌های مختلف تغییرات و تعمیرات در کف و ستون‌های آن ایجاد شده به‌گونه‌ای که مطمئناً از این مسجد در دوره سلجوقی نیز استفاده شده است. این مسجد حداقل سه دوره دارد که برای اطلاعات دقیق‌تر مشخص‌شدن دقیق دوره‌ها نیاز به کاوش بیشتر است.
در اوایل سال ۸۸ که فصل کاوش مسجد تاریخی جیرفت به پایان رسید مسئولان وقت وعده ایجاد سایبانی بر این محوطه تاریخی را برای دورماندن از آسیب‌های ناشی از رخداد طبیعی مانند بارندگی را دادند که چون دیگر وعده‌ها محقق نشد و از همان زمان عملیات کاوش هم متوقف ماند چیزی که متوقف نشد خطر تخریب این محوطه تاریخی مهم بود.
امام‌جمعه شهرستان جیرفت در بازدید از این بنای تاریخی آن را یکی از ذخایر ملی مذهبی و تمدنی ایران اسلامی عنوان کرد و گفت: وظیفه همه ما تلاش در جهت حفظ این آثار گران‌بها و ارزشمند تاریخی است؛ زیرا این آثار هویت تاریخی مذهبی شهر ما محسوب می‌شوند.
حالا این مسجد تاریخی برای قرارگرفتن در زمره پرونده مساجدی که به یونسکو معرفی می‌شوند نیاز به تلاش و همراهی مسئولان دارد.