ساخت غیرقانونی ورزشگاه در عرصه تاریخی کنار صندل متوقف شد؛میراث فرهنگی: از مسببان تعرض به کنارصندل شکایت قضایی می‌شود

زکیه سلیمی-گزارش
علی دارابی، معاون میراث فرهنگی کشور و قائم‌مقام وزیر میراث فرهنگی، نسبت به اقدام غیرقانونی در عرصه محوطه باستانی کنارصندل جیرفت واکنش نشان داد و اعلام کرد با ورود سریع یگان حفاظت میراث فرهنگی استان، ادامه عملیات غیرقانونی صورت‌گرفته متوقف و پرونده قضایی علیه مسببان حادثه تشکیل شد. دارابی تاکید کرده است که هرگونه فعالیت عمرانی یا اجرایی در این محوطه ثبت‌ملی‌شده، منوط به دریافت مجوز رسمی از اداره‌کل میراث فرهنگی است و هر گونه بی‌توجهی در این زمینه با واکنش جدی و پیگیری قانونی روبه‌رو خواهد شد.
*ورود قاطع به ماجرای تعرض به میراث ملی/ پیگیری حقوقی و تشکیل پرونده
به گزارش میراث‌آریا و مطابق اطلاعیه رسمی، هرگونه فعالیت در عرصه یا حریم این محوطه‌های باستانی واقع در نزدیکی روستای کنارصندل (تپه‌های کنارصندل شمالی و جنوبی، ثبت‌شده با شماره‌های ۵۰۹ و ۵۱۰) بدون استعلام، ممنوع بوده و دهیاری محل با اقدام غیرقانونی مبادرت به عملیات عمرانی کرده است. دارابی ضمن محکومیت شدید این اقدام، بر پیگیری موضوع تا مجازات قانونی عوامل تاکید ورزیده است. این رویکرد مسئولانه، واکنشی به نگرانی‌های فراگیر جامعه میراث‌دوست کشور بوده و بسیاری از کارشناسان از جایگاه حاکمیتی وزارتخانه در صیانت جدی از آثار ملی ابراز رضایت کرده‌اند.
*گنجینه‌ تاریخی در معرض تهدیدهای مکرر
تپه باستانی کنارصندل، به عنوان یکی از مهم‌ترین سایت‌های تمدنی هزاره سوم پیش از میلاد در جنوب‌شرق ایران، طی سالیان گذشته بارها از سوی حفاران غیرمجاز یا دخالت‌های زیربنایی تهدید شده است. این بار اما، تهدید نه از سوی غارتگران آثار تاریخی، بلکه به واسطه تصمیم عجولانه مسئول محلی (دهیار روستا) برای احداث یک ورزشگاه رخ داد؛ تصمیمی که با اظهارات مسئولان پایگاه میراث فرهنگی جیرفت، بدون اخذ مجوز و تأیید کارشناسی و با نادیده گرفتن ارزش و حساسیت این محوطه ثبت‌ملی اتخاذ شد.
قادر شیروانی، مدیر پایگاه میراث ملی جیرفت، تصریح کرده بود دهیار مربوطه «علی‌رغم هشدارها و تذکرهای مکرر»، عملیات تسطیح و جاده‌سازی را با استناد به یک مصوبه که فاقد امضای نماینده میراث فرهنگی است، پیش برده است. شیروانی گفت: «بارها تأکید شد عرصه کنارصندل مناسب ساخت‌وساز یا ورزشگاه نیست و مصوبات خارج از روال قانونی، فاقد اعتبار است.»
*حفاظت قانونی، شرط بقای آثار ملی
مطابق قوانین جاری کشور، تمام عرصه‌ها و حریم‌های آثار تاریخی ثبت‌شده در فهرست ملی، باید با نظارت و استعلام کارشناسی هرگونه فعالیت را تجربه کنند. در گزارشی که از سوی محسن موحدی، معاون سابق میراث فرهنگی کرمان ارائه شد نیز بیان گردید که «هیچ‌نامه استعلامی برای احداث این ورزشگاه از اداره‌کل میراث فرهنگی کرمان اخذ نشد و اگر کارشناسان مطلع می‌شدند، اجازه‌ی این اقدام داده نمی‌شد یا محل دیگری معرفی می‌کردند.»
موحدی همچنین یادآور شد معرفی و شناساندن ارزش تغییرناپذیر تپه کنارصندل طی دوره‌های مختلف به اندازه‌ای جامع بوده که نمی‌توان پذیرفت مسئولان محلی بی‌اطلاع از اهمیت تاریخی منطقه باشند. او خاطرنشان کرد حریم کامل این محوطه باید حفظ شود و هرگونه فعالیت خارج از چارچوب قانونی با برخورد جدی روبه‌رو خواهد شد.
*پیشینه بی‌توجهی و اجرای ناقص قانون
بررسی مستندات نشان می‌دهد که تخریب محوطه کنارصندل بی‌سابقه نبوده است. سال گذشته نیز بنا به اعلام مسئولان، دهیار روستا با هدف توسعه عمرانی و تسطیح بخشی از تپه باستانی، وارد عمل شد؛ اقدامی که حکم جلب قضائی علیه وی صادر شد، اما به دلایلی از جمله وساطت فرماندار وقت اجرایی نشد و کماکان آسیب به محوطه ادامه یافت. همین تکرار تعرضات بیانگر نیاز به برخورد جدی‌تر و الزام‌آورتر قانونی در سطح ملی است.

*اهمیت محوطه کنارصندل: میراثی با قابلیت ثبت جهانی
کنارصندل شمالی و جنوبی، بنا به پژوهش‌های باستان‌شناسی، بخش مهمی از تمدن کهن جنوب شرق ایران را به نمایش می‌گذارد. اکتشافات صورت‌گرفته شامل بقایای معماری عظیم، ابزارهای کشاورزی و صنعتی و اشیا هنری متعدد است که اثباتگر نقش منطقه در شکل‌گیری مناسبات اقتصادی و فرهنگی دوران باستان بوده است. همین ویژگی‌ها سبب شده تا پرونده ثبت جهانی این محوطه در دستور کار قرار گیرد و حساسیت نسبت به هرگونه تعرض به آن افزایش یابد.
*لزوم تدوین طرح ملی برای مدیریت عرصه‌های تاریخی
دغدغه‌های حاصل از حادثه اخیر، بار دیگر بحث ضرورت تهیه و اجرای طرح جامع حفاظتی برای چنین سایت‌هایی را برجسته ساخته است. به اعتقاد کارشناسان، تدوین این طرح با مشارکت همه دستگاه‌ها و ذی‌نفعان محلی، کلید پیشگیری از تضاد منافع و تعرض‌های احتمالی است. همچنین تاکید شده است دهیاران و مدیران محلی روستاهایی که حاوی آثار تاریخی هستند، باید نسبت به ارزش و اهمیت این مناطق آگاهی کافی داشته و برنامه‌های توسعه‌ای خود را تنها پس از هماهنگی و استعلام از مراجع میراثی دنبال کنند.
*پیامدهای اجتماعی و مدیریتی اقدام اخیر
ماجرای تعرض به کنارصندل، فراتر از یک پروژه عمرانی، گویای خلأهای عمده در نظام اطلاع‌رسانی، نظارت و آموزش مسئولان محلی است. اگرچه سرعت عمل و برخورد قانونی میراث فرهنگی موجب توقف خسارت شد، اما تکرار این موارد، نشان‌دهنده ضرورت اصلاح فرآیندها و گسترش تعامل بین مدیران ملی و محلی است. کارشناسان تاکید می‌کنند میراث ملی افزون بر اصالت تاریخی، پتانسیلی بی‌بدیل برای توسعه پایدار گردشگری به حساب می‌آید. از این رو سرمایه‌گذاری در امنیت و حفاظت چنین سایت‌هایی، عمل به مسئولیتی فراتر از وظایف اداری است؛ اقدام مسؤولانه برای پاسداری از هویت و پیشینه مشترک مردم ایران.
*انتظار عمومی برای برخورد قاطع و پیشگیرانه
جمع‌بندی اتفاقات رخ‌داده در کنارصندل جیرفت، مطالبه‌ای جدی را نزد افکار عمومی ایجاد کرده است: تسریع در تعیین تکلیف پرونده قضایی متخلفان، اعمال مجازات موثر و جلوگیری از تکرار این قبیل اقدامات. افکار عمومی، متخصصان میراث فرهنگی، و فعالان اجتماعی یک صدا خواستار اجرایی شدن قوانین و انتخاب مدیرانی آگاه و متعهد هستند تا ایران بتواند جایگاه شایسته خود در فهرست میراث جهانی را تضمین کند.
*چشم‌انداز آینده: میراث ملی، مسئولیت جمعی
سرنوشت کنارصندل و ده‌ها محوطه بی‌مانند تاریخی ایران، در گرو عزم و تلاش جمعی همه ارکان حکومتی و جامعه است. پایداری میراث کهن و افق ثبت جهانی، نیازمند پایش دائمی، آموزش مسئولان محلی و ضمانت‌های قانونی برای صیانت است. امید می‌رود پیام قاطع معاونت میراث فرهنگی و تعامل دادگستری، نقطه‌عطفی برای صیانت همه‌جانبه از گنجینه‌های تاریخی ایران باشد — میراثی که نه تنها بخشی از گذشته، بلکه چراغ راه آینده توسعه و هویت ملی است.