چشم ایران به افغانستان و پاکستان

دیوار تجارت خارجی ایران  به دور کشورهای همسایه

چشم ایران به افغانستان و پاکستان

براساس آمارهای گمرکی در۶ماه نخست امسال ۷۸ درصد کل صادرات ایران راهی ۵کشور چین، عراق، ترکیه امارات و افغانستان شد

از پنج سال قبل تا به الان ایران سعی کرده بازار صادراتیش را بیشتر معطوف به کشورهای همسایه کند. سیاستی که کره جنوبی را  از جایگاه پنجم  خریداران کنار زده  و به جایش افغانستان را نشانده. روز گذشته اما تصمیمی جدید در مبادلات تجاری کشور گرفته شد. تصمیمی که اولین بار  مشاور نخست وزیر پاکستان در امور بازرگانی، تولید و سرمایه‌گذاری از آن رونمایی کرد و گفت که  خواهان پیشرفت و گسترش روابط تجاری بین ایران و افغانستان است. این سیاست اگرچه روز گذشته در اجلاس کمیته مشترک تجاری ایران  و پاکستان بیان شده اما زمزمه‌های این مراودات تجاری  سال‌ها قبل به میان آمده و جایگاه پاکستان را لیست شرکای تجاری ایران بالا کشیده؛ تا جایی که کشوری که تا سال 95سهمی در تراز تجاری ایران نداشت در۵ ماه نخست سال 1400 سهمش را به 2.4درصد رساند و به پنجمین شریک تجاری در بین کشورهای همسایه تبدیل شد.

 رقم تجارت خارجی ایران در سال 95 بالغ بر 87 میلیارد و 614 میلیون دلار بود که از این مبلغ 43میلیارد و 930 میلیون دلار آن مربوط به صادرات غیرنفتی است. عمده ترین خریداران کالاهای ایرانی در سال 1395 به ترتیب شامل چین به ارزش 8 میلیارد و 377 میلیون دلار،امارات متحده عربی با 7 میلیارد و 436 میلیون دلار،عراق با 6 میلیارد و 111 میلیون دلار،ترکیه با 3 میلیارد و 244 میلیون دلار و جمهوری کره با 2 میلیارد و 877 میلیون دلار بود. در سال 1395 صادرات غیر نفتی ایران به چین 9 درصد امارات متحده عربی 3 درصد عراق 2درصد ترکیه 3/5 درصد و جمهوری کره 230 درصد افزایش داشته است.

۷۸درصد صادرات ایران راهی ۵کشور

طی این 5 سال شرکای تجاری ایران محدودتر شده و نقش کشورهای همسایه به ویژه افغانستان نیز در تراز تجاری ایران پررنگ تر. حال آنکه بر اساس آمارهای گمرکی در۶ماه نخست امسال، ۳۰ درصد از کل صادرات غیرنفتی ایران راهی چین شده و این کشور سهمی بالای ۲۱ درصدی در صادرات کالا به ایران داشته است. بعد از ان عراق سهمی ۱۷ درصدی، ترکیه ۱۱ درصد، امارات و افغانستان هر کدام سهمی ۱۰ درصدی در صادرات ایران داشته‌اند.

بدین ترتیب ۷۸ درصد از کل صادرات کشور راهی تنها پنج کشور شده است.

بار افزایش صادرات بر پایه ارزش یافتن نفت

آمارهای گمرکی نشان می‌دهد گاز طبیعی مایع شده، متانول، پلی‌اتیلن، محصولات نیمه تمام آهنی، شمش آهن، پروپان، اوره، بنزین، میله‌های آهنی و کاتد از مهمترین اقلام صادراتی کشور در شش ماه ابتدایی امسال بوده است.

جزئیات آمارهای سازمان توسعه تجارت نشان می‌دهد در حالی که طی ۵ ماه ابتدایی ۱۴۰۰ حجم صادرات محصولات نفتی و پتروشیمی تنها هفت درصد رشد داشته، ارزش این محصولات رشدی ۱۱۷ درصدی را تجربه کرده است. همچنین صادرات محصولات معدنی از لحاظ حجم تنها ۱۵ درصد رشد داشته، اما از لحاظ ارزش رشدی ۱۲۴ درصدی داشته است.

قیمت نفت خام در بازارهای جهانی در شش ماهه ابتدایی سال جاری بیش از دو برابر دوره مشابه پارسال شده و به تبع آن قیمت محصولات نفتی، پتروشیمی، گاز و مواد معدنی نیز اوج گرفته است.

آنچه مسلم است طی این 5سال لیست شرکای تجاری ایران تغییرات محسوسی داشته. به طوریکه افغانستان به پنجمین شریک تجاری ایران بدل شده و عراق تا مرز دومین شریک پیش‌رفته و جایگاه امارات را از آن خود کرده است.

 *تمرکز روی کشورهای همسایه

در نیمه نخست امسال تجارت ایران با ۱۵ کشور همسایه ۴۷ میلیون و ۲۲۲ هزار و ۷۶۸ تن کالا به ارزش ۲۲ میلیارد و ۵۸۸ میلیون و ۱۱ هزار و ۵۳ دلار بوده است. این رقم ۶۰ درصد از نظر وزنی و ۵۰ درصد از نظر  ارزش کل تجارت ایران را به خود اختصاص داده.

سیاستگذاران تجاری تمرکز خود را بر توسعه تجارت با کشورهای منطقه به‌ویژه همسایگان گذاشته‌اند. 15 کشور منطقه که مورد تاکید سیاستگذاران هستند عبارتند از: عراق، امارات، ترکیه، افغانستان، پاکستان، عمان، روسیه، جمهوری‌آذربایجان، ترکمنستان، ارمنستان، قزاقستان، قطر، کویت، بحرین و عربستان.

در 5 ماهه امسال در مجموع 25 میلیون و 729 هزار تن کالاهای ایرانی به‌ارزش 8 میلیارد و 428 میلیون دلار به ‌این 15 بازار صادر شده است که سهم نزدیک به‌‌48 ‌درصدی را از کل صادرات 5‌ماه منتهی به‌مرداد امسال در اختیار گرفته است.

این ارقام نسبت به‌بازه زمانی مشابه سال گذشته از نظر ارزشی رشد نزدیک به‌33‌درصدی داشته و از نظر وزنی با افزایش نزدیک به‌17‌درصدی روبه‌رو بوده است.

صادرات به کشورهای همسایه دوبرابر شود

رئیس‌جمهور اعلام کرده است که می‌توان صادرات به‌همسایگان را به ‌دو برابر افزایش داد. ابراهیم رئیسی در جریان سفر اخیر خود به ایلام، اعلام کرد: «سهم ایران در تجارت منطقه بسیار پایین و در حدود دو درصد است و رقم ۲۰ میلیارد دلار کنونی در تجارت منطقه‌ای کشورمان می‌تواند با اقدام جهادی از جانب تولیدکنندگان، صادرکنندگان و دولت با تکمیل زیرساخت‌ها، به راحتی به ۴۰، ۵۰ میلیارد دلار برسد.»

از بین 15 کشور همسایه، ارزش صادرات به‌کشورهای افغانستان، کویت و بحرین در ۵ماهه ۱۴۰۰ نسبت به‌5ماهه سال 99 روند کاهشی داشته است. در عین حال، بیشترین رشد ارزش صادراتی مربوط به‌ کشورهای ترکمنستان (رشد 238‌درصدی) و ترکیه (رشد 115‌درصدی) بوده است.

بیشترین صادرات از میان بازارهای منطقه مربوط به‌عراق با سهم نزدیک به‌18 درصد، امارات با سهم نزدیک به‌11 درصد، ترکیه با سهم بیش از 6 درصد، افغانستان با سهم نزدیک به‌5‌درصد و پاکستان با سهم بیش از 2‌درصد از کل ارزش صادرات 5 ماهه است. ایران ما برنامه دارد که سهم خود در بازار تجاری پاکستان را ارتقا دهد. 15 آبان 1400 سید رضا فاطمی امین، وزیر صنعت، معدن و تجارت  از ارتقا این روابط با تاکید بر دو محصول لبنیات و لوازم خانگی خبر داد. او در در خاتمه نهمین نشست اجلاس کمیته مشترک تجاری جمهوری اسلامی ایران و جمهوری اسلامی پاکستان در جمع خبرنگاران اظهار داشت: «ایران و پاکستان دو کشور بزرگ و مهم در منطقه هستند که تاکنون از ظرفیت‌های اقتصادی خود به‌طور مناسب استفاده نکرده‌اند.»

او با اشاره به اهداف تجاری دو کشور، خاطرنشان‌کرد: «تا سه ماه آینده موانع و مشکلات برای تجارت آزاد میان دو کشور برطرف خواهد شد و ایران و پاکستان می‌توانند علاوه بر مبادلات تجاری، سرمایه‌گذاری مشترک نیز انجام دهند که لبنیات و لوازم‌خانگی در اولویت قرار دارد.»

طی این چند سال تحت تاثیر تحریم ها بازار صادراتی ایران محدود و محدودتر شده است. به طوریکه مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی با بررسی داده‌های تجارت خارجی ایران در دهه‌های ۸۰ و ۹۰ می‌گوید صادرات غیرنفتی در این دوره رشد قابل توجهی داشته اما بازارهای اصلی هدف صادرات مدام محدودتر شده است.

این مرکز با بررسی وضعیت تجارت خارجی ایران در سال ۹۷ می‌گوید در این سال سهم چهار کشور امارات متحده عربی، چین، عراق و کره‌جنوبی در مجموع بیش از ارزش صادرات به ۱۴۵ کشور دیگر به عنوان مقصد کالاهای صادراتی بوده است.بازوی پژوهشی مجلس هشدار می‌دهد که تمرکز نسبتا شدید در بازارهای هدف صادراتی می‌تواند برای کشور یک تهدید تلقی شود. با این حال تحت تاثیر تحریم ها بار به بار بازار صادراتی ایران محدودتر شده و ایران در طی این چند سال سعی داشته تا به بازار کشورهای همسایه که غالبا محصولات در ان ها ارزش چندانی ندارند چنگ بزند.