گزارش اختصاصی «کاغذ وطن» از احتمال افزایش فرونشست در کرمان بعد از اجرای پروژه فاضلاب
فرونشست شهر را می‌بلعد
عباس نژاد، دکترای زمین شناسی و عضو هیات علمی دانشگاه شهید باهنر:
کرمان در تهدید فرونشیت است اما نه از ناحیه فاضلاب بلکه از ناحیه قنوات
مرضیه قاضی‌زاده|کاغذ وطن
گزارش
فرونشست در حوالی شهر پرسه می‌زند. حفره‌های عمیقی که پیشتر در دشت‌ها و مناطق خارج از سکنه بروز می‌کرد حالا در نزدیکی سکونت‌گاه‌های شهری ریشه دوانده است. آثار اولیه در محور هفت باغ بروز کرد. نشستی که خودش را به شکل ترک‌های روی ساختمان‌ها و معابر نشان داده. زنگ این هشدار را فصل گذشته یک ژورنال بین المللی به صدا درآورد و یک تشبیه این موضوع را به تیتر یکی رسانه‌های داخلی بدل کرد؛« بمب ساعتی آرام».آخرین بار پنجشنبه ۹دی ۱۴۰۰ زمین در یکی از کوچه‌های نسیم شهر تهران دچار فروریزش شد، همان زمان ساکنان ۱۲ واحد مسکونی از ترس بلعیده شدن توسط زمین خانه و کاشانه‌شان را تخلیه کردند. بعد از تهران، کرمان مهم‌ترین شهری است که در معرض خطر فرونشست زمین قرار دارد و چند هفته اخیر بارها اعضای شورای شهر کرمان از احتمال تاثیر جمع آوری آب فاضلاب در تشدید فرونشست در کرمان گفته شده.بررسی‌های «کاغذ وطن» از کارشناسان این حوزه اما گویای آن است که آنچه کرمان را در وضعیت بحرانی قرار خواهد داد، قنوات است نه اجرای پروژه فاضلاب.
استان کرمان از نظر وسعت پهنه‌های فرونشست، رتبه‌ی اول کشور را دارد. آمار مستندی و جزیی‌تری که کدام شهرهای استان در وضعیت خطرناک تری قرار دارند منتشر نشده. با این حال علی بیت‌اللهی، رئیس بخش زلزله‌شناسی مهندسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در گفتوگو با روزنامه سراسری «پیام ما» شهر کرمان را به عنوان سومین شهر در معرض خطر معرفی کرده بود. او در پاسخ به این سوال که از میان شهرهای ایران کدام شهرها بیشتر از سایرین در معرض فرونشستند؟گفته بود:«مهم‌ترین شهری که می‌خواهم اعلام کنم، شهر تاریخی اصفهان است، این شهر مهم‌ترین معضلش فرونشست است، اگر ما دیر بجنبیم متاسفانه آثار تاریخی ما در این شهر دچار آسیب جدی می‌شود. وهله دوم شهر تهران است، جنوب تهران بیش از ۳ میلیون نفر در زون (محدوده) فرونشست زمین هستند، شهر دیگر کرمان است البته در استان کرمان شهرهای دیگری هم متعددند و در محدوده فرونشستند.»بیت الهی دی ۱۴۰۰ نیز بار دیگر بر این موضوع تاکید کرده بود:« کرمان جزو ریسک‌پذیرترین استان‌های کشور در زمینه فرونشست قرار دارد، طبق برآوردها حدود دو میلیون و ۴۰۰ هزار واحد مسکونی فاقد اسکلت، در زون‌های فرونشستی قرار دارد و کرمان همراه با اصفهان، خراسان رضوی و تهران جزو پرریسک‌ترین هستند».نقشه زمین شناسی کرمان که مربوط به دو سال قبل است فرونشست کرمان را با دو رنگ طوسی و سبز پسته‌ای توصیف کرده؛ نرخ فرونشستی برابر ۴۰ تا ۶۰ میلی متر در سال. وضعیتی که به نسبت شهرستان های زرند و رفسنجان که در برخی از سالها به ۳۰ سانت هم رسیده کمتر است.
*ورود فاضلاب به چاه‌های جذبی!
کارشناسان زمین شناسی پایین بودن نرخ فرونشست در کرمان را به فاضلاب کرمان ربط می‌دهند و از احتمال افزایش فرونشست در صورت اجرا این پروژه می‌گویند. علی رشیدی، رئیس مرکز زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی استان کرمان به «کاغذ وطن» می‌گوید:«گستره شهر کرمان در حال حاضر تا حد زیادی از فرونشست مصون مانده و دلیلش هم همان بحث آب فاضلابی است که در بستر شهر از طریق چاه‌های جذبی وارد آب زیرزمینی شده و این آب را بالا نگه داشته، ولی پیرامون شهر به ویژه جنوب و جنوب غرب شهر کرمان به سمت باغین مناطقی وجود دارد که میزان فرونشست قابل توجهی در چند سال گذشته در آن پهنه‌‌ها ثبت شده.» به گفته او نشانه‌هایی از فرونشست در شمال و شمال غرب به سمت اختیارآباد و زنگی آباد هم پدیدار شده است. در دو ماه گذشته بارها مسئله افزایش فرونشست در کرمان در پی اجرای پروژه فاضلاب در صحن علنی شورای شهر مطرح شده. ۲۹آذر ماه محمد صادق تقوی در این باره گفته بود:«از اساتید دانشگاه گفته‌اند اجرای این پروژه، باعث فرونشست در شهر می‌شود.»نادری رئیس شورا هم گفته بود که گزارش‌هایی درباره‌ی ایجاد ترک در برخی ساختمان‌ها به او رسیده است. امینی‌زاده عضو دیگر شورا نیز با اشاره به اینکه در برخی مناطق تهران، اجرای پروژه‌ی فاضلاب فرونشست را تشدید کرده است، تاکید کرد ه بود که باید تکلیف این مسئله در مورد کرمان روشن شود.رئیس مرکز زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی استان کرمان معتقد است که به صورت کلی تشدید فرونشست شهر کرمان با اجرای فاضلاب گزاره درستی است:«فاضلاب به چاه‌های جذبی می‌رود و یک سفره آبدار سطحی که خیلی هم نزدیک به سطح زمین است را شکل داده. به لحاظ زمین شناسی نیز رسوبات کلی دشت کرمان به ویژه در مناطق غربی از جنس ریز دانه‌ای است که وقتی آب از آن‌ها خارج شود مستعد فرونشست هستند. اما این موضوع نیاز به بررسی دارد چرا که ممکن است میزان فرونشست زیاد نباشد.» او البته این را هم اضافه می‌کند که نرخ فرونشست زمین در استان در ۴ الی ۵ سال اخیر افزایش بی سابقه‌ای داشته.
*ارتباطی مستندی بین اجرای پروژه فاضلاب در تهران و فرونشست نیست
این مرکز البته هیچ مستندات دقیق و یا مطالعه‌ای در خصوص تاثیر اجرای فاضلاب بر افزایش نرخ فرونشست نداشته:«واقعیت این است که اطلاعات ما کم است برای اظهارنظر در این رابطه،ولی به صورت کلی افزایش فرونشست در اثر برداشت آب فاضلاب را تایید می‌کنیم.» او البته طی صحبت‌هایش رابطه پدیدار شدن فرونشست در تهران با اجرای پروژه فاضلاب را هم تایید نمی‌کند:«اولین زبانه‌های فرونشست در تهران در مناطقی هویدا شد که اینجا هنوز شبکه فاضلاب اجرا نشده بود.»
*لایه رسی مانع نفوذ آب فاضلاب به سطوح زیرین است
این ادعا که فاضلاب وارد چاه‌های جذبی و یا سفره‌های آب زیرزمینی می‌شود از اساس از سمت مجتبی ابراهیم نژاد، معاون بهره‌برداری و توسعه فاضلاب استان کرمان رد می‌شود. ابراهیم نژاد به «کاغذ وطن» می‌گوید:«در کرمان دو لایه رسی در زیر زمین است هست. یکی در عمق۳۰یا ۴۰ متری است و یکی هم حدود بیش از ۳۰۰متر است. جنس لایه‌ای که در فاصله ۴۰متری است مانع نفوذ آب‌های سطحی می‌شود.» ابراهیم نژاد ایجاد فرونشست در اثر ایجاد پروژه فاضلاب را ناممکن می‌داند:«زمانی نشست زمین اتفاق می‌افتد که کلا این لایه خشک شود. اگر منتقدان دقیق تر به این موضوع نگاه کنند خواهند دید در مقاطعی که فرونشست رخ داده لایه‌هایی که در عمق ۲۰۰ الی ۳۰۰ متری زمین بوده به طور کامل خشک شده تا حدی که با حفر چاه ۳۰۰ متری هم به آب نرسیدند؛ ولی در بحث کرمان اصلا این خشکی اتفاق نمی‌افتد چرا که آن لایه ۳۰ یا ۴۰ متری اجازه نمی دهد که این رطوبت خارج شود ضمن اینکه آب باران و آب فضای سبز همچنان به این مجموعه تزریق و این رطوبت بین لایه‌ها حفظ می‌شود.» این اداره البته برای پاسخگویی به هر گونه نگرانی در این رابطه یک پروژه تحقیقاتی در دستور کار دارد.
*انواع فرونشست
عباس نژاد، دکترای زمین شناسی و عضو هیات علمی دانشگاه شهید باهنر نیز در گفتوگو با «کاغذ وطن» ایجاد فرونشست در اثر جمع آوری فاضلاب را دور از انتظار می‌داند. این دکترای زمین شناسی فرونشست را از نظر شیوه نمود به سه دسته تقسیم می‌کند. اولا نشست سطحی یا به تعبیر دیگر پایین رفته یک پهنه وسیع در طول زمان به صورت یکنواخت. این نوع از نشست از دید این کارشناس بی خطر است:«این نوع نشست صرفا با نقشه برداری و یا تصاویر ماهواره‌ای قابل رویت است و چون منطقه به صورت یکنواخت پایین رفته خطراتی به دنبال ندارد مگر در حاشیه شهرها و یا نقاطی که یک مرز بین نقطه دچار نشست با منطقه بدون نشست ایجاد شود.»
نوع بعدی فرونشست به فروچاله تعبیر می‌شود: «نمونه‌های فروچاله در تهران دیده شده و در کرمان هم می‌تواند پیدا شود، اصولا علت این فروچاله‌ها قنات‌هایی است که به صورت حفره‌های زیر زمینی هستند و به یک باره ریزش می‌کنند.»قسم آخر مربوط به شکاف‌هایی است که در اثر خشکی چاه‌های زیر زمینی بروز پیدا می‌کند:«وقتی سطح آب زیرزمینی دچار افت شدید می شود این شکاف‌‌ها ایجاد می‌شود.»
این نوع از نشست بیشتر در قسمت هفت باغ بروز کرده، که عباس نژاد معتقد است در همان نقطه حاشیه نیز خواهند ماند. او علت آن را این گونه توصیف می‌کند:«به علت چاه‌های آب شرب و کشاورزی که در آن منطقه احداث شده سطح آب پایین آمده و برخی از ساختمان‌های آن محدوده در اثر این فرونشست ترک برداشتند اما این موضوع به سمت سطح کرمان متوقف می‌شود؛چرا که ما در سطح شهر چاهی نداریم که افت آب زیرزمینی را داشته باشیم.»
از نگاه این دکترای زمین شناسی معضل اصلی کرمان جمع آوری فاضلاب نیست، بلکه قنوات خشکیده است:«به نظر من ما مشکل نشست زمین را بیشتر در کرمان در ارتباط با قنات‌ها دارند. ما ۶۱رشته قنات در زیر شهر داریم که این‌ها بیش از صد کیلومتر است و اکثرا نیز زیر ساختمان‌ها هستند. این رشته قنوات به صورت ناقص پر شدند و معمولا نشست‌هایی که به صورت نقطه‌ای به شعاع چند متر در نقاطی از شهر بروز کرده به همین دلیل است .» بررسی‌های «کاغذ وطن» نیز گویای این مسئله است که نشست‌هایی هم که در تهران صورت گرفته بیشتر در اثر خشکی قنوات زیر این شهر بوده است. به طوری که در مورد «نسیم شهر» سرپرست شهرداری آن گفته بود:«این ۱۲ واحد مسکونی در دهه ۸۰ توسط چند سازنده با آگاهی از وجود قنات ساخته شده‌اند. اگر میزان فرونشست تا همین اندازه باشد، می‌توان با تزریق بتن مشکل را حل کرد اما به نظر می‌رسد که داستان فرونشست در استان تهران به نقطه بحرانی و اوج خودش رسیده است. بحرانی که برای کنترل آن، تاکنون فقط هشدار داده شده است.» از دید کارشناسان زمین شناسی معضل قنوات خشکیده در کرمان به مراتب بدتر از تهران است با این حال این موضوع در کرمان حتی در قالب هشدار نیز به آن پرداخته نشده است .
1822 | ۰۳/۰۹/۰۱
1821 | ۰۳/۰۸/۳۰
1820 | ۰۳/۰۸/۲۹