استان کرمان با وجود قرارگیری در یکی از خشکترین مناطق کشور، طی دهه اخیر شاهد رشد چشمگیر در بخش کشاورزی بوده است. بر اساس دادههای سرشماری کشاورزی، تعداد بهرهبرداران کشاورزی استان از سال ۱۳۹۳ تا ۱۴۰۳ با رشد ۳۵ درصدی مواجه شده و کرمان اکنون در رتبه نخست بهرهبرداری کشاورزی کشور قرار دارد. این گزارش به بررسی ابعاد مختلف این تحول، چالشها و فرصتهای پیشرو میپردازد. به گفته مهرداد محمدی سلیمانی، معاون آمار و برنامهریزی سازمان مدیریت و برنامهریزی استان کرمان، حدود ۳۲ درصد از بهرهبرداران کشاورزی استان غیرساکن هستند؛ رقمی بالاتر از میانگین کشوری (۲۶ درصد). از نظر محل سکونت، ۸۸ درصد بهرهبرداران در مناطق روستایی و ۱۲ درصد در مناطق شهری زندگی میکنند که در مناطق شهری عمدتاً بهرهبرداران غیرساکن هستند. ترکیب جنسیتی نیز نشان میدهد که ۸۷ درصد بهرهبرداران مرد و ۱۳ درصد زن هستند. در حوزه آموزش، سطح سواد بهرهبرداران افزایش یافته و تعداد افراد بیسواد کاهش داشته است. رشتههای تحصیلی مرتبط با کشاورزی در استان کرمان تنوع بالایی دارند و برخلاف میانگین کشوری که عمدتاً زراعی است، در کرمان تقسیم ۵۰-۵۰ میان زراعت و باغی مشاهده میشود.
* جایگاه تولید محصولات کشاورزی
استان کرمان در تولید بسیاری از محصولات کشاورزی جایگاه برتر کشور را دارد. از جمله: رتبه اول در تولید ارزن، پیاز، حنا، خیار، ذرت دانهای و سیبزمینی، رتبه دوم در تولید کنجد و هندوانه، رتبه اول در تولید خرما، پسته و گردو و رتبه اول در تولید زعفران با سهم ۲۰ درصدی از کل اراضی کشور. همچنین مساحت باغستانهای استان نسبت به سال ۱۳۹۳ حدود ۱۷ درصد افزایش یافته، در حالی که اراضی زراعی تغییری نداشتهاند. اکنون ۸۷ درصد از اراضی استان زیر کشت قرار دارند.
* نقش شرکتهای کشاورزی و بهرهبرداری حرفهای
شرکتهای رسمی و تعاونیها نقش مهمی در برنامهریزی و مدیریت منابع کشاورزی استان دارند. این نهادها با سطح بالای زیرکشت، بهرهوری را افزایش داده و به توسعه پایدار کمک میکنند. در حوزه منابع آبی، ۲۲۱ هزار هکتار از اراضی استان مجهز به سیستم آبیاری تحت فشار هستند که معادل ۲۵ درصد کل اراضی استان است. کرمان در این زمینه رتبه دوم کشور را دارد. این ظرفیت، زمینهساز توسعه محصولات باغی و زراعی با مصرف بهینه آب است.
* چالشهای منابع آبی و اقلیمی
حمید علیدادی سلیمانی، مدیرعامل آب منطقهای استان کرمان، در جلسه شورای برنامهریزی و توسعه استان هشدار داد که توسعه اراضی کشاورزی باعث خنثی شدن صرفهجویی حاصل از سیستمهای آبیاری تحت فشار شده و برداشت آب از چاههای پروانهدار افزایش یافته است. به گفته او، بیش از ۴۰ درصد اراضی ملی تصرف شدهاند و بهرهبرداری بیرویه از منابع آبی در شمال استان، مدیریت منابع را با چالش مواجه کرده است. برای کنترل مصرف آب، ۱۶۰ میلیارد تومان اعتبار جهت نصب سامانههای پایش منابع آب اختصاص یافته که طی ۳ تا ۵ سال بدون دریافت سود از کشاورزان اجرا میشود. با این حال، مشکلات سیاسی و پیمانکاری مانع عقد قراردادها شدهاند.
* ضرورت تجمیع اراضی و توسعه گلخانهها
محمدعلی طالبی، استاندار کرمان، با تأکید بر اینکه رتبه اول استان در بهرهبرداری کشاورزی نباید صرفاً بهعنوان نقطه قوت تلقی شود، خواستار تجمیع اراضی و واگذاری آنها به شرکتهای توانمند شد. او خرد بودن زمینها را مانعی برای استفاده از ماشینآلات و فناوریهای نوین دانست و افزود که کشاورزان خرد درآمد پایینی دارند، در حالی که کشاورزان بزرگ بخش عمده درآمدها را کسب میکنند. طالبی همچنین به تهدیدات ناشی از محدودیت منابع آبی و تغییرات اقلیمی اشاره کرد و توسعه الگوی کشت سازگار با کمآبی و کشاورزی گلخانهای را راهکارهای مؤثر دانست. او ارتقای جایگاه کرمان در کشاورزی گلخانهای از رتبه دوم به اول کشور را نقطه قوتی دانست که موجب کاهش مصرف آب و افزایش بهرهوری شده است.
* ظرفیتهای مغفول: گیاهان دارویی، دام و آبزیان
استاندار کرمان بر لزوم توجه به بخشهای کمتر توسعهیافته کشاورزی مانند دام سنگین، آبزیان، گیاهان دارویی و صنایع تبدیلی تأکید کرد. با وجود ظرفیت بالای استان در تولید گیاهان دارویی، رتبه فعلی کرمان در این حوزه ۱۵ است که نشاندهنده بهرهوری پایین است. او خواستار تشکیل کمیته ویژهای برای توسعه زنجیره کشت تا فرآوری گیاهان دارویی و ایجاد پالایشگاههای مرتبط شد. همچنین بر جذب سرمایهگذاران در حوزه فرآوری گوشت، طیور و آبزیان تأکید کرد و خواستار تبدیل این اقدامات به راهبردهای عملی و مشارکت فعال مدیران استان در تصمیمگیریهای کشاورزی شد.
* وضعیت اعتبارات و حقوق دولتی
محمدرضا وحیدی، رئیس سازمان مدیریت و برنامهریزی استان کرمان، اعلام کرد که در پنجماهه نخست سال جاری ۹ همت حقوق دولتی از استان وصول شده اما تنها ۲۱۴ میلیارد تومان به استان بازگشته است. مقرر شده مجموع بازگشتیها تا سقف ۱۳۶۵ میلیارد تومان به استان ابلاغ شود. او افزود که پیگیریهای استاندار و نمایندگان استان موجب تغییر نحوه توزیع حقوق دولتی در کشور شده و امسال ۹۰ درصد منابع به تملک دارایی و ۱۰ درصد به هزینهای اختصاص خواهد یافت. این امر کمک بزرگی به پیشرفت پروژههای عمرانی استان خواهد بود. از مجموع ۵۵ همت حقوق دولتی مصوب کشور، ۲۶.۵ همت سهم استان کرمان است که باید از معادن استان اخذ شود. تاکنون ۴۷ درصد اعتبارات بودجه ششماهه اول سال به دستگاههای اجرایی استان تخصیص یافته و حقوق و مزایای ۷۵۰۰ کارمند فعال در ۲۸ دستگاه بهطور کامل پرداخت شده است. در بخش اعتبارات سرمایهای، بیش از ۱۱ هزار و ۱۸۴ میلیارد تومان به استان ابلاغ شده و ۹۰ درصد موافقتنامههای مرتبط مبادله شدهاند. تنها ۱۰ دستگاه باقیماندهاند که باید تا پیش از نشست کمیته تخصیص، این کار را نهایی کنند. همچنین در سال جاری بهطور متوسط ۲۴ درصد اعتبارات استانی، ۲۵ درصد اعتبارات نفت و ۲۷ صدم درصد ارزش افزوده برای اجرای طرحهای ورزشی و آموزشی اختصاص یافته است.
استان کرمان با وجود محدودیتهای اقلیمی و منابع آبی، توانسته جایگاه برجستهای در کشاورزی کشور کسب کند. رشد بهرهبرداران، تنوع محصولات، توسعه باغستانها و ارتقای کشاورزی گلخانهای از نقاط قوت استان هستند. با این حال، چالشهایی مانند خرد بودن اراضی، بهرهبرداری غیرساکن، فشار بر منابع آبی و بهرهوری پایین در برخی حوزهها همچنان پابرجاست. توجه به تجمیع اراضی، توسعه صنایع تبدیلی، ارتقای بهرهبرداری حرفهای، جذب سرمایهگذاران و اجرای دقیق برنامههای پایش منابع آب میتواند مسیر توسعه پایدار کشاورزی استان را هموار سازد. این مسیر نیازمند همافزایی مدیران، بهرهبرداران و نهادهای اجرایی است تا کرمان بتواند ظرفیتهای بالقوه خود را به بالفعل تبدیل کند.
کرمانِ بیآب، پیشتاز در کشاورزی،استاندار کرمان، تجمیع اراضی کشاورزی و فناوری نوین را راهکار حل بحران آب در حوزه کشاورزی دانست
منتشر شده در صفحه صفحات نخست | شماره 2025
2073 | ۰۴/۰۹/۱۱
2072 | ۰۴/۰۹/۱۰
2071 | ۰۴/۰۹/۰۹