برگزاری بزرگترین جشن سده جهان در کرمان

زرتشتیان کرمان امروز بزرگترین جشن آتش جهان را در باغچه بداغ آباد این شهر در حالی برپا می کنند که اعتقاد دارند با برگزاری این جشن 50 روز و 50 شب مانده به نوروز باستانی قلب زمین گرم می شود و رفته رفته زمستان جای خود را به بهار می دهد. کرمان یکی از بزرگترین مراکز تجمع زرتشتیان در جهان محسوب می شود و از این رو آئینها و سنتهای کهن ایران زمین توسط زرتشتیان کرمان هر ساله برگزار می شود.
جشن سده که جشن پیدایش آتش محسوب می شود در صدمین روز از زمستان و دهمین روز از بهمن ماه هم زمان با تقویم کهن و باستانی ایران مصادف با روز مهرایزد و زمانی که 50 روز و 50 شب به نوروز باستانی مانده است برپا می شود.ایرانیان باستان اعتقاد داشتند با برپایی این آتش بزرگ قلب زمین گرم می شود و زمستان رخت می بندند و زندگی بار دیگر به زمین روی می نماید.
برپایی کهن ترین جشن ایرانی

این جشن بزرگ به صورت سنتی در باغچه بداغ آباد در انتهی خیابان سده کرمان برگزار می شود زرتشتیان چوبهای خاص را در میانه باغچه به روی هم می ریزند و هزاران نفر در گرد آتش جمع می شوند و در آئینی خاص موبدان با آتشی که صدها سال می سوزد هیزمها را آتش می زنند.و در این هنگام مراسمهای باستانی خود را انجام می دهند.این جشن یکی از کهنترین جشنهای بشری و البته ایرانی است که همچنان مطابق با سنتهای باستانی برگزار می شود و توجه همگان را به خود جلب می کند.امروز بار دیگر روز مهر ایزاد از راه رسیده و کرمانیان جشن سده را برگزار می کنند جشنی که در آئینهای طبیعی ایرانیان باستان ریشه دارد و اصیلترین جشن ایرانی است.
روزی که آتش پدید آمد

گفته می شود در چنین روزی آتش به وجود آمده است از سوی دیگر مطابق با تقویم کهن ایرانیان، زمستان که 100 روزه است پایان می یابد و تابستان 210 روزه آغاز می شود. مردم نیز در این چنین روزی که سرما اوج خود را سپری کرده است گرد هم می آیند و شادی می کنند و با برافروختن آتش باقیمانده سرمای زمستان را نیز از بین می برند.
از این جشن در شاهنامه فردوسی نیز سخن رانده شده است فردوسی بزرگ در این خصوص می گوید ” هوشنگ پادشاه پیشدادی، که شیوه کشت و کار، کندن کاریز و کاشتن درخت را به او نسبت می‌‌دهند، روزی در دامنه کوه ماری دید و سنگ برگرفت و به سوی مار انداخت و مار فرار کرد. اما از برخورد سنگها جرقه‌ای زد و آتش پدیدار شد و در چنین روزی جشن سده برگزار می شود”.
از سوی دیگر حکایتها نیز بر این داستان افسانه ای استوار است که کیومرث پادشاه بزرگ ایرانی  به یمن وجود سه فرزند اناث و ذکور خود جشنی بزرگ برپا کرد و آتشی بزرگ برافروخت و مردم ایران زمین را مهمان کرد به این دلیل این روز را سده می‌گویند” همچنین گفته می شود در روز ایزد مهر ستاره ای که گرما بخش زمین است به زمین می آید و به زمین گرما می دهد و زمین این چنین از خواب برمی خیزد.
مورخ و تاریخ نویس معاصر کرمان محمد علی گلاب زاده در گفتگو با مهر می گوید: بدون شک جشن سده یکی از بزرگترین جشنهای کهن ایرانی است که پس از هزاران سال همچنین برگزار می شود.
وی گفت: هر چند زرتشتیان پایه گذاری برگزاری این جشن هستند اما جشن سده یکی از قدیمی ترین جشنهای ایرانی است که همچنان پا برجاست و نشانه تمدن کهن ایران زمین است.
جشن سده کرمان بزرگترین جشن آتش جهان است

گلاب زاده افزود: بدون شک جشن سده ای که هم اکنون در کرمان برگزار می شود و دقیقا مطابق با آئینهای کهن است بزرگترین جشن سده در جهان است.وی تصریح کرد: علاوه بر کرمان زرتشتیان در برخی استانهای دیگر کشور نیز حضور دارند اما زرتشتیان کرمان از حیث جمعیت و برگزاری آئینهای کهن زبانزد هستند.
احترام به ارکان چهار گانه طبیعت

وی زمان آغاز این جشن را مربوط به هزاران سال قبل می داند و می گوید: آتش از جمله چهار رکن اصلی است که انسان به آن احترام می گذاشته است و همیشه در مقابل تاریکی و جهل قرار داشته است.
این محقق می گوید: این جشن به هیچ عنوان به معنای آتش پرستی نیست و تنها به دلیل حرمتی است که برای آتش به عنوان یکی از پایه های ایجاد تمدن بشری و آتش از مخلوقات خداوند است و در تمام ادیان منجمله دین اسلام نیز برای روشنایی و آتش ارزش قائل شده اند.
وی با اشاره به ثبت ملی این آئین کهن تصریح کرد: همچنان این جشن در استانهایی که دارای جمعیت زرتشیتی هستند از جمله یزد و اصفهان و شیراز نیز برگزار می شود اما شکوه و عظمت جشن در کرمان بی نظیر است.
وی همچنین زرتشتیان کرمان را یکی از قدیمی ترین اقوام ایرانی دانست و گفت: این مردم آئین جشن سده را با شکوه بی نظیری در دنیا برگزار می کنند و هر چند در سایر استانها نیز این جشن برگزار می شود اما بسیار کوچکتر از جشن سده کرمان است.
یکی از اعضای انجمن زرتشتیان کرمان نیز در گفتگو با مهر از برپایی این آئین همزمان با تاریک شدن هوا در روز دهم بهمن ماه خبر می دهد.ایرج نوذری افزود: برنامه ریزیهای لازم صورت گرفته است و آئین جشن سده نیز توسط موبدان و مطابق با آئین کهن برگزار می شود.وی افزود: محل برپایی این جشن مطابق با 80 سال گذشته در باغچه بداغ آباد خواهد بود.وی گفت: گاته خوانی، برگزاری سرود جمهوری اسلامی ایران، سخنرانی نماینده زرتشتیان، نقاله خوانی، شاهنامه خوانی و آتش افروزی از جمله مراسمهای این برنامه خواهد بود.کرمان یکی از مهمتریم مراکز زرتشتی نشین ایران است و هرساله بزرگترین و باشکوه ترین جشن سده ایران در کرمان برگزار می شود.به همین خاطر سری به انجمن زرتشتیان کرمان زدیم تا بیشتر با آیین های این جشن سنتی و کارهای اجرایی این جشن آشنا شویم.
گذری بر مقدمات جشن سده

انجمن زرتشتیان کرمان در منطقه ای سرسبز کرمان است که تا صد سال پیش خارج از محدوده ی شهر کرمان بوده است و پشت دروازه های شهر بنا شده است. وارد انجمن که شدیم فضا به چند قسمت تقسیم شده بود،آتشکده،دفتر انجمن و قسمت های آموزشی و تالار.در وردودی ساختمان انجمن در کنار عکس امام خمینی و رهبر معظم انقلاب،عکس زرتشت گذاشته شده است و ساختمان تقریبا نوساز است اما شکل سنتی دارد.نخست به آتشکده رفتیم تا موبدیار آتشکده کرمان راببینیم تا درباره فلسفه سده از او بپرسیم.
کرمان موبد ندارد قرار بود مهران غیبی موبد یار جامعه زرتشتیان کرمان درباره  فلسفه و آیین پرستاری از جشن سده  به ما توضیحاتی را بدهند.در بدو ورود ما به آتشکده ایشان از ما خواستند که کلاهی سفید که در جلوی در گذاشته بودند به سر بگذاریم و بعد به داخل بیاییم،این مسئله تبدیل شد به سوال اول من از مهران غیبی که فلسفه  این کلاه سفید چیست؟ غیبی دلیل این مسئله را تمایل به پاکی دانست و گفت موهای سرما امکان دارد آلوده باشد و هرکس که بخواهد به آتشکده وارد شود باید این کلاه  را به سر بگذارد تا از گسترش  ناپاکی جلوگیری شود و دلیل دیگر این است که هنگامی نیایش باید سر پوشانده باشد.از او در باره جشن سده پرسیدم که فلسفه اش چیست و او گفت معنی واژه جشن به معنی ستایش ونیایش است و در کل جشن سده و سایر جشن های آیینی و ایرانی همانند عبادتی ا ست که برای ستایش خداوند انجام می شود.غیبی این مسئله را اینگونه بیان می کند که در باور مردم زرتشتی که از ساسانیان تا به امروز بوده اند، خداوند به چند مسئله از انسان خشنود می شود.نخست یگانه پرستی ،داد و دهش،شاد بودن،سیر بودن و سیراب بودن.ما هم هر جشنی که برگزار می کنیم،نخست به نیایش خداوند می پردازیم،سپس به میهمانان هدیه می دهیم،با هم شاد می شویم،می خوریم و می نوشیم.از ریشه های جشن سده که پرسیدم گفت: جشن های ایرانی ممکن است ریشه نجومی،تقوینی و یا اسطوره ای دارد.از موبدیار جامعه زرتشتیان کرمان درباره ی معنی وفلسفه  واژه ی” سده “پرسیدم و او گفت واژه سده را خیلی ها تلاش کردند که برایش یک ریشه پیدا کنند.عده ای می گفتند 50 روز و 50 شب به نوروز مانده،عده ای بر این باورند که 100 روز از زمستان بزرگ که از آبان آغاز می شود گذشته است.شادروان برومند سعید که از اساتید دانشگاه است،باورشان بر این بود که عدد صد در این نام گذاری نقشی ندارد و برمی گردد به مصدر سوختن یا “سُتن “که بعد ها به سُته و بعد به سده تبدیل شده است.دلیلشان هم این بود که هرجا عدد 100 بوده است با حرف “ص” نوشته شده است اما سده در کتاب های تاریخی از مصدر سوختن است.
وی ادامه داد که از دیدگاه اسطوره ای در چنین روزیهوشنگ پادشاه پیشدادی ، که شیوه کشت و کار، کندن کاریز، کاشتن درخت را به او نسبت می‌دهند به کوه رفته است،مار سیاهی را دیده و سنگی پرتاب کرده است و سنگ به سنگی برخورد کرده است آتش به وجود آمده است و از آن آتش به خانه هایشان بردند و بهره مند شدند.از دید اجتماعی و تقویمی هم بعد از جشن سده فصل زراعی در ایران آغاز می شده است.در قدیم هرکار زراعی را بعد از سده انجام می دادند و معتقد بودند گله حیواناتشان بعد از سده به زاد و ولد می پردازد.نگاه نجومی به سده هم این مسئله را بیان می دارد که از شب یلدا که طول روز کوتاه تر از طول شب است کم کم طول روز بلند تر می شود و درنتیجه هوا هم گرم تر می شود تا نوروز که به اعتدال و مساوی بودن شب و روز می رسیم.حال اینکه کدام درست است مشخص نیست و ما فقط نقل قول می کنیم.
خداوند برای رهایی از تاریکی در اندیشه انسان آتشی از دانایی روشن کرده است

از او در باره آتش پرسیدم که چه قدمتی دارد و چرا شما از اتش پرستاری می کنید، غیبی در جوابم گفت که از قدیم که مردم دانشی نداشتند،به وسیله آتشفشان ها با آتش  آشنا شدند و آن را به خانه هایشان برند و برای اینکه از آن بهره ببرند پرستار آن بودند که خاموش نشود،زیرا با خاموش شدن آتش دیگر نمی توانستند آن را روشن کنند،کم کم به دور این آتش ها اجتماعات شکل می گیرد و توانا می شوند.
آموزش شروع می شود و شهر ها پدید می آیند.در ادبیات و امثال ایرانی هم گاهی این مسائل اشاره می شود مثال هایی مثل “مگر اتش دستت است که اینقدر عجله داری و یا مگر آمدی آتش ببری ” ، به قدمت این مسئله اشاره دارند.او درباره  آتش هم اینگونه صحبتش را شروع کرد. در “گاتها ” کتاب آسمانی زرتشتیان خداوند نخست هنجار هستی را آفریده.اردیبهشت معنی بهترین هنجار ریشه  زرتشتی دارد.خداوند نخست هنجار را آفرید سپس بر پایه  این هنجار هستی را بنا کرد سپس آن را رها کرده و این خودخودگردان اداره می شود.انسان هم یک موجود آزاد قرار داده است و همه هنجارها را به او داده است و سپس رها کرده است. اگر انسان هر راهی غیر از راه خداوند یگانه برود زندگی اش نابود می شود.یکی از ابزار هایی که خداوند در اختیار انسان قرار داده است دین است که به معنی دیدن و بینش است.دیدن در تاریکی امکان پذیر نیست،پس خداوند در اندیشه  انسان آتشی را روشن کرده است تا انسان ببیند.
زرتشت همه هستی اش را به این آتش هدیه می کند تعبیر این صجبت بیت حضرت حافظ ” در ازل پرتو حسنش به تجلی دم زد/عشق پیدا شد و آتش به همه عالم زد” و یا این بیت مولوی بزرگ “آتش است این بانگ نای و نیست باد؛هر که این آتش ندارد نیست باد” است که به آتش و سوختن و نشان دادن راه اشاره می کند. پس همین است که ما روشنایی را مظهر پروردگار می دانیم و نمازمان را به سمت روشنایی می خوانیم و چون آتش در دسترس ترین روشنایی بوده است آتش به عنوان قبله نماز معرفی می شود .این به این معنیست که ما از آتش پرستاری می کنیم برای عبادتمان.بعد از اینکه در باره  فلسفه  سده و آتش پرسیدیم به سراغ رسم های جشن رفتم.در جشن سده هرساله نانی هم به میهمانان داده می شود به نام سیروز که با روغن کنجد پخته می شود و به نوعی پذیرایی مرسوم جشن سده است.
ثبت ملی جشن سده کرمان/ تجمع 20 هزار نفر برای سده سوزی

از چند روز قبل از جشن سده زن های زرتشتی شروع به پخت این نان می کننداین نمونه ای از کارهای اجرایی جشن سده است.اما برای برگزاری این جشن  مقدماتی لازم است و کارهای اجرایی فراوان دارد.به همین مناسبت به سراغ سیروس نیک بخش رییس انجمن زرتشتیان کرمان رفتیم تا از کارهای اجرایی این جشن و سابقه  برگزاری این جشن در کرمان بپرسیم.انجمن کرمان از قدیمی ترین انجمن های ایران است که قدمتش به اواخر زمان ناصر الدین شاه می رسد. کرمان و انجمن زرتشتیان از مهمترین مراکز زرتشتی های ایران است که هرساله باشکوه ترین جشن سده را برگزار می کنند.برگزاری این جشن در کرمان یک عزم ملی را در پشت سر خود دارد.در سال 1390 جشن سده کرمان ثبت ملی شد واما دلیل این امر چیست. نیک بخش می گوید: هرساله میزبان 5000 نفر در مراسم دعا و نیایش و جشن سده هستند و این جمعیت در هنگام سوزاندن سده در باغ بوداغ آباد کرمان گاهی به  بیست هزار نفر هم می رسد.این درحالیست که به گفته نیکبخش سالن آمادگی پذیرش بیش از دو هزار نفر را ندارد.از او پرسیدم که چه تعداد از این جمعیت از ادیان دیگر  است،
جشن سده نماد ایرانی بودن است

رییس انجمن زرتشتیان کرمان در جواب گفت بیش از 60 درصد این جمعیت را غیر زرتشتیان تشکیل می دهند.او در ادامه گفت:سده یک جشن ملی ست و به آیین ایرانیان کاری ندارد.هرکس که ایرانیست و با اندیشه  دینی که دارد این جشن را پاس می دارد. چون این جشن نماد ایرانی بودن و تاریخ و تمدن ایرانی ست.از قدیم این جشن در تمامی روستاهای کرمان برگزار می شده است .او همراهی مسئولان کشور در زنده نگه داشتن این سنت را بسیار خوب دانست.امسال اما تدابیر جدیدی در کرمان اندیشیده شده است. برای کنترل بهتر جمعیت حاضر در سالن و بالا بردن کیفیت برنامه تعداد دعوتی ها را کم کرده اند.این جشن مهمان ویژه ای هم دارد. اسفندیار اختیاری نماینده جامعه زرتشتیان  ایران در مجلس شورای اسلامی مهمان ویژه این جشن است طبق عادت هرساله اش به کرمان می آید و در این جشن شرکت می کند.حرفهایمان که تمام شد کمی در فضای آتشکده قدم زدم،عده ای کم کم برای تمرین های گروه های جشن وارد مجموعه می شدند و عده ای هم برای نیایش می رفتندعده ای از زنان هم مقدمات پخت نان سنتی را آماده می کردند.همه در جوش و خروش…این سده هم می سوزد و می رود اما چیزی که حایز اهمیت است همدلی ایرانیان است که در سایه چنین جشن های ملی دور هم جمع می شوند و ندای اتحاد می دهند.امیدواریم که مسئولین سازمان میراث فرهنگی ایران هم از اتفاقات گذشته در مورد ثبت ساز تار و آیین نوروز درس بگیرند و هرچه سریعتر برای ثبت جهانی این آیین اقدام کنند.