محمد درویش: خشکسالی مدیریت داریم

بررسی ابعاد پروژه انتقال آب هلیل‌رود در میزگرد « حیات یک تمدن؛ از هلیل تا جازموریان»

محمد درویش: خشکسالی مدیریت داریم

مجری انتقال آب از سد صفارود به کرمان به نمایندگی از آب منطقه‌ای معتقد است حدود ۳۰ میلیون لیتر مکعب آبی 

که قرار است در قالب این پروژه منتقل شود در مقابل کل آبی که به سمت جنوب کرمان می‌رود ناچیز است

مرضیه قاضی زاده |  600 میلیارد تومان. این اعتباری است که تاکنون برای تونل انتقال آب از صفارود به کرمان خرج شده است. اعتباری که می‌توانست صرف بهبود شبکه فاضلابی شود که حتی به گفته مدیر عامل آب‌وفاضلاب استان 35 درصد پرتی آب دارد.مطالعات انتقال آب از حوضه جازموریان به کرمان از سال 70 شروع شد. 21 طرح را مد نظر داشتند اما در نهایت به سه طرح رسیدند: صفارود، سرمشک و سید مرتضی.سید مرتضی که با عبور خط گاز از دستور کار خارج شد، ماند صفارود و سرمشک. با حمایت قاسم سلیمانی جلوی انتقال آب از سرمشک گرفته شد. اما پروژه صفارود به قوت خود باقی ماند. طرحی که از دید متخصصان محیط زیست و منابع طبیعی خسارت سنگینی به محیط زیست منطقه زده و جازموریان را به کانون گرد و غبار تبدیل می‌کند. کانونی  که نه تنها منطقه جازموریان  بلکه نیمه شرقی و بخش غربی افغانستان و پاکستان و شرق و شمال استان های حوزه خلیج فارس از تبعات آن آسیب می‌بینند.صبح دیروز دانشگاه شهید باهنر کرمان میزبان نشستی بود که به طور تخصصی به ابعاد حقوقی و مخاطرات زیست محیطی طرح انتقال آب از سرشاخه هلیل رود و تاثیر آن بر جازموریان پرداخت. در این نشست محمد درویش، رئیس کمیته محیط زیست در کرسی سلامت اجتماعی  یونسکو ایران و مسئولین آب منطقه ای به عنوان مدافع طرح انتقال آب از سد صفارود حضور داشتند.

سرطان و ریزگرد، سهم مردم اصفهان از انتقال آب

طرح‌ها ی انتقال آب در ایران قدمت 60 ساله دارند، شاید مهمترین‌شان  طرح انتقال آب از کاسپین به سمنان و یا طرح انتقال کوهرنگ باشند .طرح‌هایی که از نگاه محمد درویش، رئیس کمیته محیط زیست در کرسی سلامت اجتماعی  یونسکو ایران از اساس اشتباه بودند. شروع صحبت‌های درویش با این جمله بود« مهمترین کاربرد تاریخ وسعت دید است.» او در خصوص طرح‌های انتقال آب کوهرنگ گفت:«برای طرح انتقال آب کوهرنگ یک، مقامات ارشد استان اصفهان و معاون وزیر کشور اعلام کردند که اگر طرح اجرا شود مشکلات اصفهان حل می‌شود. کوهرنگ دو اجرا شد و مشکلات به قوت خود باقی ماند. رفتند سراغ کوهرنگ دو و حالا باز هم عنوان می‌کنند که مشکلات قرار است با کوهرنگ سه و طرح انتقال آب بهشت آباد حل شود.» سهم مردم منطقه اما تنها مشکلات آبی نبود، آن طور که درویش می‌گوید، سرطان و ریز گرد هم نصیب مردم منطقه شده است:«آب ورودی به زاینده رود 800 متر مکعب بود ولی الان این میزان دو برابر شده و هنوز نه آبی به سی و سه پل رسیده و نه تالاب گاوخونی. تالابی که هم اکنون به کانون ریزگرد تبدیل شده و آلودگی‌هایش سرطان را برای مردم منطقه به ارمغان آورده است.»

مهاجرت اصفهان 5 برابر متوسط کشوری است

 به گفته او تعداد روزهای آلوده اصفهان در سال گذشته حتی از تهران هم بیشتر بوده است. علت این موضوع افزایش صنایع آب‌بر در اصفهان و مهاجرت مردم به این منطقه کم آب است. به گونه‌ای که میزان مهاجرپذیری اصفهان 5 برابر متوسط کشور است. درویش  معتقد است که مسئولین هنوز واقعیت‌های موجود را درک نکرده‌اند.  او طرح انتقال آب از سرشاخه هلیل برای مردم کرمان را غیر ضروری دانست؛ چرا که نه مشکل پرتی شبکه فاضلاب حل شده و نه حتی از شبکه دوگانه آبی استفاده شده است.

5درصد چاه های استان، کل آب شرب استان را تامین می کند

او صحبت‌های خود را این گونه تشریح کرد:« بر طبق آمار جهاد کشاورزی استان کرمان، میزان برداشت آب از سفره‌های زیر زمینی استان 5.8میلیارد متر مکعب است؛ یعنی 800 میلیون متر مکعب بیشتر از اصفهان. آب منطقه‌ای این استان هم  اعلام کرده که 9هزار و 667 چاه غیر مجاز دارد و کسری بیلانش 902 میلیون متر مکعب در سال است.« به گفته او تولید آب استان کرمان 23.5 میلیارد متر مکعب در سال است. از این میزان  18 میلیادش تبخیر شده و 5.5 میلیارد قابل استحصال است.

آنچه که غیر ضروری بودن تونل انتقال آب از کرمان به صفارود را روشن می‌کند، سهم 5 درصدی شرب از آب های زیرزمینی است. رئیس کمیته محیط زیست در کرسی سلامت اجتماعی  یونسکو ایران در این باره می‌گوید:«کل نیاز آب شرب این استان که جمعیتش 3 میلیون تا 3 میلیون 100 هزار نفر است حدود 300 میلیون متر مکعب است. کرمان 700 هزار نفری بین 60 تا 70 میلیون متر مکعب نیاز آبی دارد. این عدد در مقایسه با 5.8 میلیارد متر مکعب آبی که از چاه‌ها استخراج می‌شود ناچیز ست.»کل استان 310 میلیون متر مکعب نیاز آبی دارد، به عبارت دیگر، 5درصد از آب چاه‌های استان، می‌تواند کل نیاز آبی کشور را تامین کند.

بحران خشکسالی یا سوء مدیریت؟

 برای توضیح بیشتر این 5 درصد فقط کافی است که بدانید در کل ایران، حدود 100 میلیون متر مکعب آب قابل استحصال داریم و کل نیاز آب شرب ایران 8.5میلیارد متر مکعب است. مقایسه این رقم با عربستان که در جنوب کشور است نشان از یک واقعیت تکان دهنده است.  رئیس کمیته محیط زیست در کرسی سلامت اجتماعی  یونسکو در این باره گفت: «کل نیاز آب شرب عربستان 3 میلیارد متر مکعب برای 30 میلیون نفر جمعیت است و کل آب قابل استحصال عربستان یک میلیارد متر مکعب است، سه برابر آب قابل استحصال. این در حالی است که در کل کشور 8.5 درصد و در کرمان 5 درصد آب قابل استحصال، نیاز مصرف شرب است. واقعا با بحران خشکسالی مواجه هستیم یا با بحران سوء مدیریت؟»

یک ششم آب انتقالی به معدن می‌رود

دفاع علی اکبر رضایی، مجری انتقال آب از سد صفارود به کرمان اما حول محور کاهش دبی چاه آب‌های کرمان و قطعی آب در تابستان می‌چرخید. رضایی گفت: «منابع تامین آب شرب استان کرمان، 107 حلقه چاه و 3 حلقه قنات است که توان تولید آنها بیشتر از 2 هزار و 77 لیتر نیست. الان همین دبی نیز کاهش یافته و هر ساله 150 تا 200 لیتر هم از میران آبدهی آن ها کاهش می‌باید.» او معتقد که اگر نیاز آبی استان تامین نشود، تابستان 1400کرمان با مشکل کم آبی مواجه می‌شود.

او مدعی است که میزان آب انتقالی به کرمان تنها 30 میلیون متر مکعب است: «3 میلیون لیتر برای رابر و روستاهای اطراف و ۵ میلیون متر مکعب برای معدن مس و درآلو و ما بقی برای تامین آب شرب کرمان.»

رضایی مشکل آب کرمان ناشی از چاه‌های غیر مجازی می‌داند که اکثرا نیز در منطقه جازموریان احداث شده‌اند:« ۱۹ هزار حلقه چاه  در محدوده جازموریان احداث شده که از این تعداد ۱۱ هزار حلقه چاه مجاز و ۹ هزار حلقه چاه هم غیر مجاز است.»او البته هیچ پاسخی در این خصوص نداد که چرا در کرمان فکری به حال سیستم تصفیه فاضلاب و یا بازچرخانی آب نشده است.

بند‌های انحرافی در مسیر هلیل

به غیر از سه سد جیرفت، بافت و سد صفارود، 150بند خاکی هم در بالادست جازموریان ایجاد شده است. هر چند که این آمار آب منطقه‌ای است و فعالان محیط زیست از  400بند خاکی خبر‌می‌دهند. بندهایی به بهانه آب‌خیزداری احداث شده و چند صد متر مکعب آب را در پشت خود محصور‌می‌کنند. محمد سالخورده، یکی از حقابه‌داران جنوب کرمان در این باره‌ می‌گوید:« این بندهای خاکی حجم گسترده‌ای از آب منطقه در بالادست را گرفته‌اند و برای مردم بالادست ایجاد حق کردند. زمین‌هایی که به واسطه همین بندهای خاکی قیمت گرفته‌اند و زیر کشت رفته‌‌اند.»به گفته او حجم آبی برخی از این بندها حتی به یک میلیون متر مکعب هم می رسد.