بحران خرده مالکی کشاورزان

تغییر الگوی کِشت نیازمند حمایت و باورپذیری

بحران خرده مالکی کشاورزان

   از باغات پسته، نخیلات و مرکبات گرفته تا انواع درختان میوه، آبی که به سختی در کویر به دست می‌آید به سهولت و‌البته به روش صد‌ها سال قبل برای آبیاری درختان هزینه می‌شود.گویی این آب همیشگی است و آیندگان سهمی از آن ندارند.

خُرده مالک‌های بی پروا

بیشتر باغات و مزارعی که در استان کرمان آبیاری می‌شوند به صورت خُرده مالکی اداره می‌شوند.

مالکانی که حدود ۲۵۰متر تا یک هکتار باغ و مزرعه دارند و آبیاری آن‌ها سال‌هاست به صورت غَرقابی است و درختان تا نفس دارند آبیاری می‌شوند.

حاج مصیب کشاورز پسته کار،مالک یکی از همین باغات بزرگ می‌گوید:چه کار کنم! اکثر کشاورزان این منطقه همین روش غَرقابی را دنبال می‌کنند و “همینی که هست” .البته مصیب این را نگفت که تا سه سال پیش آب را از عمق ۸۰ متری زمین بیرون می‌آورده و حالا به حدود ۳۰۰ متر رسیده رسیده است و “همینی که هست” هم ممکن است به زودی تمام شود.

تکلوزاده کارشناس کشاورزی،می‌گوید: مشاهده میشه که اکثر این باغات متعلق به خُرده مالک‌ها است و این خُرده مالکی یک مانع و مشکل بزرگ در زمینه توسعه اصلاح باغات و بهینه‌سازی مصرف آب است.

او اضافه می‌کند: کشاورزی دنیا این مشکل را برطرف کرده و اراضی یک دسته و یکپارچه را تشکیل داده اند تا بتوانند از روش‌های نوین در صرفه جویی آب نهایت استفاده را بکنند، اما به علت مشارکت نکردن کشاورزان ما و نبود سازگاری مشخص در این زمینه آبیاری سنتی حاکم است و به نظر می‌رسد حالا حالا هم، این مشکل برطرف نشود.

حرکت کُند، اما امیدوار کننده تغییر

الگوی کشت و استفاده از گیاهان کم آب چند سالی می‌شود که در استان کرمان آغاز شده، اما این مسیر بسیار کند و لاک پشتی در حال حرکت است..

جوان تحصیل کرده رشته کشاورزی در شهرستان زرند که به گل و گیاه علاقه‌مند است، با همت و کوشش خود توانسته گلخانه‌ای را دایر کند.

جواد ایرانمنش از میان همه کشت‌های کم آب،تولید “گل رُز” را انتخاب کرده و سالانه صد‌ها هزار و شاخه گل رز را روانه بازار کشور می‌کند.

گلخانه هیدروپونیک او حالا برای بالای ۱۰ نفر شغل ایجاد کرده و از لحاظ صرفه جویی در آب نیز بسیار به صرفه است.

او می‌گوید:با این بحران کم آبی و مشکلات بزرگی که برای کشاورزان ایجاد کرده، تصمیم گرفتم به این سمت حرکت کنم.

در این گلخانه ما هدر رفت آب نداریم و آب موجود در گردش است و مصرف آن به صورت هدفمند توجیه‌پذیر و مدیریت شده است و در نتیجه ارزش افزوده آن بسیار بالاست.

این جوان اضافه می‌کند:در این روش، بسته مواد غذایی مورد نیاز گیاه به وسیله آب در گردش، منتشر و جذب می‌شود و آب مازاد نیز دوباره به مخازن برگشت داده می‌شود.

تغییر الگوی کِشت نیازمند حمایت و باورپذیری نگاه که می‌کنم گُل‌های رنگارنگ اینجا بسیار شاداب و نحوه مصرف آب هم بسیار حساب شده است،در این سرمایه گذاری که برگشت سرمایه درسه سال امکان پذیر است،متاسفانه کشاورزان استقبال چندانی برای این کار انجام نداده و اقبالی هم نداشته است به طوری‌که تنها حدود ۴۰ طرح در استان به این سمت حرکت کرده و حدود ۱۷ میلیون شاخه گل در مجموع هم تولید می‌کنند.

توسعه گلخانه‌ها

یکی از زمینه‌های تغییر الگوی کشت در فضای بسته، گلخانه‌ها هستند که میزان بهره‌وری آب در آن‌ها نسبت به فضای باز ۱۰ برابر و در هیدروپونیک ۱۵ برابر بیشتر است.

در سال‌های اخیر استان کرمان توانسته رتبه دوم توسعه گلخانه‌های کشور را به خود اختصاص دهد و اکنون بالای ۴هزار هکتار سطح زیر کشت گلخانه‌ها می‌باشد.

جنوب کرمان با توجه به تولید ۴ درصد محصولات کشاورزی کشور، اکثر گلخانه‌های استان را در خود جای داده است.

رئیس جهاد کشاورزی اینجا می‌گوید:با توسعه و بهره‌برداری از کشت‌های گلخانه‌ای کارایی مصرف آب در این بخش از ۱/۲ مترمکعب به ۷۴/۳ مترمکعب افزایش یافته است و کشاورزان ۱۵ نمونه از اقلام کشاورزی را در گلخانه‌ها کشت و به بازار داخل و خارج کشور صادر می‌کنند.

 برخوری می‌گوید:در چند ماه آینده نیز چندین گلخانه جدید و مجهز با اعتباری حدود ۱۳۰ میلیارد تومان به بهره‌برداری می‌رسد.

سالاری گلخانه‌دار دیگر می‌گوید: سود خوبی امسال داشته‌ام می‌پرسم از لحاظ آفت و مصرف آب چگونه است؟‌ می‌گوید: صرفه جویی آب در محصولات گلخانه‌ای بالای ۹۰ درصد است و قبل از این نوع کشت،من در فضای باز بادمجان کاشت می‌کردم که آب بسیار زیادی می‌برد و‌به صورت غرقابی بود.اکنون با تغییرکِشت نه تنها آفت محصول به صفر رسیده بلکه کیفیت آن هم بسیار‌بهتر است.

دانه‌های روغنی با ارزش بالا

کُنجد از آن دسته گیاهان است که علاوه بر سودآوری بالا به آب زیادی هم نیاز ندارد.

همین مزیت سبب شده، صابر رئیسی نابینای رودباری در سه هکتار این دانه روغنی پر ارزش را برای کاشت انتخاب و به همراه خانمش تمام کار مزرعه را خودشان انجام دهند و با مجهز کردن زمینشان به آبیاری قطره‌ای از هفته گذشته کاشت کنجد را آغاز کرده‌اند.‌

او می‌گوید: طبق توصیه کارشناسان این کشت را انتخاب کردم و با تحقیقاتی که انجام دادم، سودآوری بالا و البته آبیاری اندکی می‌خواهد.

او یادآور می‌شود سال گذشته کُلزا کاشته بودم که بسیار به صرفه بود و از هر هکتار دو تُن برداشت کرده ام.

دانه‌های روغنی امروزه ارزش افزوده بسیاری پیدا کرده اند و با توجه به آب اندک و مقاوم بودن، نمونه خوبی برای تغییر الگوی کشت در استان کویری کرمان به شمار می‌روند.

از نمونه دیگر، به پنبه می‌توان اشاره کرد که یک کشاورز در شهرستان اُرزوِییه این کشت را برای خود انتخاب و ۱۰ هکتار از زمینش را سال گذشته به کشت پنبه اختصاص داده است.

محسنی کشاورز دیگر می‌گوید: پارسال سود خوبی داشتم و فکرش را هم نمی‌کردم که اینقدر ارزش افزوده داشته باشد.

او اضافه می‌کند: از هر هکتار ۲۵۰۰ کیلوگرم برداشت داشتم و در هر هکتار حدود ۵ هزار متر مکعب آب مصرف شده که نسبت به دیگر اقلام پرمصرف اندک است.

حمایت از کِشت‌های کم مصرف

مدیرکل جهاد کشاورزی استان می‌گوید: توسعه کشت دانه‌های روغنی به شیوه جایگزین در دست اجراست و ارقام مختلفی را به کشاورزان پیشنهاد داده‌ایم تا کشت کنند.

سعیدی می‌گوید: شرایطی استان به گونه‌ای نیست که ما کشت ارقام سنتی را ادامه دهیم و الگو‌هایی که ترویج داده می‌شود، هم برای کشاورز بسیار سودآور است و هم به کاهش مصرف آب و ذخایر زیرزمینی کمک می‌کند.

اواضافه می‌کند، ما سبزیجات را هم پیشنهاد داده‌ایم که در گلخانه‌ها کشته شوند و در این راستا حمایت‌های لازم را هم ارائه کرده‌ایم.

در همین زمینه اصلاح و نوسازی باغات درجه سه، توسعه کشت گیاهان دارویی، استفاده از ارقام جدید و پرثمر، ترویج کِشت آفتابگردان، ترویج کشت کلزا و سویا و کنار گذاشتن محصول پر آب هندوانه از اقداماتی است که از چند سال پیش شروع شده و حتی بیشتر محصولات آن‌ها که کشت می‌شود، تضمینی خریداری می‌شود تا کشاورز دغدغه فروش نداشته باشد.

البته در کنار این الگو‌های پیشنهادی، باید به کشت هزاران هکتار گل محمدی و زعفران را نیز اضافه کنیم که در برخی مناطق توسعه یافته و با استقبال کشاورزان مواجه شده است.

طبق آمار اعلام شده ۹۵ درصد از ذخایر آب استان کرمان در بخش کشاورزی مصرف می‌شود و اکثر این بخش نیز به صورت سنتی آبیاری می‌شود که هدر‌رفت آن بسیار بالا است.

اگر چه اقداماتی برای کاهش مصرف آب و تغییرات کشت در استان روی داده، اما هنوز فراگیر نشده است.

تغییر این رویه سنتی و غلط نیازمند مشوق، حمایت و فرهنگ‌سازی و از همه مهمتر همکاری از طرف کشاورزان است، که نسل به نسل به این نوع روش آبیاری و کِشت غلط عادت کرده‌اند، ما نیازمند یک فرهنگ باورپذیر هستیم.