اصفهان نماد فرونشست ایران است و حالا به گفته کارشناسان شهر عنبرآباد تا حدودی وضعیتی مشابه اصفهان دارد. فرو نشست، زیر پای عنبرآباد را خالی می‌کند

اصفهان نماد فرونشست ایران است و حالا به گفته کارشناسان شهر عنبرآباد تا حدودی وضعیتی مشابه اصفهان دارد. فرو نشست، زیر پای عنبرآباد را خالی می‌کند
گفتگو | پیام‌ما
مدیرکل زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی استان کرمان: وضعیت فرونشست شهر عنبرآباد نسبت به سایر شهرها بدتر است. روستاهای فاریاب، عنبرآباد و روستاهای اطراف جیرفت هم درگیر فرونشست هستند
فرونشست وارد حریم شهرها شده و تبعات آن دیگر غیرقابل انکار است. آثار این پدیده به‌قدری بزرگ بوده که در اصفهان بیش از ۱۰۰ مدرسه را تخلیه کرده، در تهران فرونشست زمین مناطق ۱۷، ۱۸ و ۱۹ را درگیر کرده و از سمت اتوبان آزادگان در حال کشیده‌شدن به داخل شهر است. کرمان اما به‌عنوان استانی که بیشترین نرخ فرونشست در آن ثبت شده همچنان خاموش است. «علی رشیدی»، مدیرکل زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی در استان کرمان معتقد است آنچه اصفهان و تهران را به وضعیت اسف‌بار رسانده اجرای پروژه فاضلاب است؛ پروژه‌ای که از قضا در کرمان هم در حال پیشروی است و در صورت اجرا وکنترل‌نشدن برداشت‌ها، نرخ فرونشست را باز هم تشدید می‌شود.
*طبق داده‌های سازمان نقشه‌برداری کشور، ۱۴ کلان‌شهر کشور با فرونشست زمین درگیر هستند که بیشترین نرخ برای کرمان بوده است. آقای رشیدی اکنون بیشترین آسیب در کدام دشت‌های استان کرمان است؟
دشت‌هایی که شروع فرونشست‌شان قدیمی‌تر بوده -مثلاً دشت رفسنجان و زرند و سیرجان- آسیب بیشتری دیده‌اند. در واقع مناطقی که به‌واسطه توسعه کشاورزی و پسته‌کاری از دهه ۴۰ و ۵۰ فرونشست در آن‌ها شروع شده و چون دوره طولانی‌تری در معرض فرونشست بودند، نرخ فرونشست بالایی دارند. دشت‌های جنوبی استان هم از اواخر دهه ۶۰ درگیر این پدیده فرونشست شدند و آسیب‌دیدگی‌شان کم نیست و از نظر وسعت درگیری و آسیب‌دیدگی آمار بدی دارند. به‌طورکلی بیشترین آسیب‌دیدگی در دشت‌های شهرستان‌های جنوبی عنبرآباد، فاریاب، ارزوئیه و منوجان دیده می‌شود.
زرند، رفسنجان و بخشی از سیرجان و پیرامون کرمان، اختیارآباد، شهرک شهرداری و بخشی از هوانیروز، درگیر فرونشست هستند. شهر عنبرآباد وضعیتش نسبت به سایر شهرها بدتر است. البته روستاهای فاریاب و عنبرآباد و روستاهای اطراف جیرفت هم درگیر فرونشست هستند و نقاط پیرامون شهر ارزوئیه هم خیلی جدی و به میزان بالا گرفتار این پدیده شده است
*نرخ فرونشست در محدوده شهری کرمان چقدر است؟
در حد ۳ تا ۴ سانتی‌متر به‌صورت سالانه.
*چند دشت در استان دچار فرونشست شدند؟ آیا شهرستانی هست که دچار فرونشست نباشد؟ و نرخ فرونشست در این دشت‌ها چقدر است؟
تقریباً دشتی در استان کرمان نداریم که درگیر فرونشست نباشد. این میان شهرستان رابر، یکی از معدود شهرستان‌هایی در است که فرونشست ندارد. رابر شهرستان کوچکی در منطقه کوهستانی است. همین‌طور شهرستان بافت هم شرایط رابر را دارد. الباقی شهرستان‌ها به فراخور وسعت درگیر پدیده فرونشست هستند. نرخ فرونشست در سال‌های مختلف متفاوت است، اما در رفسنجان در مقطعی بیش از ۳۰ سانتی‌متر فرونشست در سال را هم تجربه کرده است. به‌صورت میانگین در استان نرخ‌هایی در حد ۱۷ و ۱۸ سانتی‌متر فرونشست زمین داریم که تقریباً نرخی معمولی است و در بیشتر دشت‌های استان دیده می‌شود.
*وضعیت زرند و رفسنجان چطور است؟
زرند در دوره‌های گذشته فرونشست‌هایی در حد ۱۰ تا ۱۱ سانتی‌متر داشت. در رفسنجان هم همین حدود. البته حدود ۱۷ تا ۱۸ سانتی‌متر هم دیده شده است.
*آقای رشیدی یک سال قبل تصاویری از گنج‌آباد بعد از سیلاب منتشر شد که حاکی از فرونشست شدید در این منطقه بود و حتی بحث تخلیه روستا هم مطرح شد. آیا در استان کرمان شهری داریم که روی حریم گسل یا زون‌های فرونشستی قرار داشته باشد؟
الان زرند، رفسنجان و بخشی از سیرجان و پیرامون کرمان، اختیارآباد، شهرک شهرداری و بخشی از هوانیروز، مناطقی هستند که درگیر فرونشست هستند. جنوب کرمان هیچ‌کدام از شهرها مثل عنبرآباد و مرکز شهرستان‌ها درگیر نشدند. شهر عنبرآباد وضعیتش نسبت به سایر شهرها بدتر است. البته روستاهای فاریاب و عنبرآباد و روستاهای اطراف جیرفت هم درگیر فرونشست هستند و نقاط پیرامون شهر ارزوئیه هم خیلی جدی و به میزان بالا گرفتار این پدیده شده است.
رئیس بخش زلزله‌شناسی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی کشور پیش‌تر اعلام کرده بود که اگر در کشور زلزله‌ای به بزرگی ۷ ریشتر بیاید ۶۰ درصد ساختمان‌ها تخریب می‌شوند، در کرمان این میزان ۶۹ درصد بود. *باتوجه‌ به اینکه بیشترین میزان زلزله در کرمان رخ می‌دهد آیا ما شهری داریم که روی حریم گسل ساخته شده باشد؟
در شهر کرمان هنوز موضوع مطالعات جامع و کامل روی گسل‌ها تمام نشده است. در سال ۱۳۹۶ نقشه اولیه‌ای از گسل‌های فعال قطعی و احتمالی در منطقه‌ای به شعاع ۲۵ کیلومتری کرمان توسط این سازمان و با همکاری تعدادی از اساتید دانشگاهی و مرکز تحقیقات راه و شهرسازی تهیه شد اما برای تدقیق و تعیین حریم آن‌ها تاکنون اقدام موثری انجام نشده است. البته این موضوع بر اساس قانون مدیریت بحران از سال ۹۸ بر عهده مرکز تحقیقات راه و شهرسازی بوده است. ولی بر اساس اطلاعات موجود حداقل در مورد شهر کرمان روی گسل‌های فعال شناخته شده ساخت‌وسازی نداشتیم.
*این میان کدام نقاط شهری استان روی حریم گسل‌ها ساخته شده‌اند؟
در مورد پهنه‌های فرونشستی باید گفت که خیلی از فرونشست‌ها بعداً ایجاد شدند، مثلاً شهرهای زرند، رفسنجان، سیرجان، فاریاب، عنبرآباد و … که از قدیم بودند و توسعه پیدا کردند و فرونشست عارضه‌ای است که بعداً در آنها ایجاد شده و شهر را هم درگیر کرد. در مورد گسل اما این‌طور نبوده. شهرهایی مانند بم ، زرند، کوهبنان، جیرفت از قدیم در مجاورت گسل‌ها بوده و بعدها هم توسعه پیدا کرده است. در واقع ما شهرها و روستاهای زیادی داریم که در مجاورت گسل یا در حریم گسل‌ها ساخته شده‌اند. در مورد بعضی روستاها شرایط بدتر است و ساخت و سازهای غیرمجاز در حریم گسل‌ها در جریان است.
*آقای رشیدی استان کرمان بیشترین نرخ فرونشست در کشور را دارد و شما هم اشاره داشتید که تقریباً تمامی شهرستان‌های ما درگیر فرونشست هستند و بسیاری از شهرها از جمله زرند و رفسنجان، سیرجان و حوالی کرمان، درگیر این مسئله هستند. در کشور بیش از ۵۰۰ مدرسه به دلیل فرونشست تخلیه شده و ۱۰۰ عدد از این مدارس در استان اصفهان بوده است. چه‌طور در مورد کرمانی که بیشترین نرخ فرونشست را دارد و فرونشست به محدوده شهری رسیده ما تخلیه مدرسه‌ای نداشتیم و یا حداقل آماری اعلام نشده است؟
شهر کرمان به آن شکل و در این حد درگیر فرونشست نیست. شهر اصفهان هم از نظر وسعت منطقه درگیر فرونشست و هم نرخ آن در بین پهنه‌های درگیر فرونشست رتبه بالایی دارد و بخش‌هایی از تهران به ویژه در جنوب غرب پایتخت در دوره‌های قبل‌تر در دهه ۸۰ درگیر شده است. در این دو شهر به دلیل جمعیت بالا و وسعتشان، تعداد سازه‌هایی که درگیر فرونشست می‌شوند، زیاد است.
در مورد استان کرمان ما حداقل در خود شهر کرمان با این وسعت درگیر پدیده فرونشست نشده‌ایم و خیلی از مشکلاتی که کرمان به‌واسطه جنس خاک و قنات دارد، شاید تأثیرش روی آسیب‌هایی که به سازه‌ها وارد می‌شود، بیشتر بوده تا پدیده فرونشست. اگرچه فرونشست منطقه‌ای که به دلیل مصرف بی‌رویه آب‌های زیرزمینی است، دارد کار خودش را می‌کند و در اگر روند گذشته ادامه یابد، شاید تا ۱۰ سال دیگر یا حتی ۵ سال دیگر ما از امروز اصفهان هم وضعیتمان بدتر باشد، ولی تا الان فرونشست به آن شکل فضای مسکونی شهر کرمان را تحت‌تأثیر قرار نداده است. با این همه شهر عنبرآباد تا حدودی وضعیتی مشابه اصفهان دارد.
*چه اتفاقی در شهر اصفهان و تهران رخ‌داده که تبعات فرونشست در این شهرها بیشتر از کرمان نمود داشته است؟
در کرمان بخش قابل‌توجهی از این موضوع در مناطق شهری به این دلیل است که ما شبکه فاضلاب نداریم و به‌نوعی این آب متروکه شهر به‌صورت جذبی از طریق چاه‌های فاضلاب وارد سفره‌های زیرزمینی می‌شود و این باعث می‌شود که نرخ فرونشست تعدیل شود، ولی اگر این داستان فاضلاب در طولانی‌مدت گسترش پیدا کند و برداشت منابع آب زیرزمینی کنترل نشود و از این طرف هم تزریق فاضلاب کاهش پیدا کند، نرخ فرونشست شهری افزایش پیدا می‌کند.
*بنابراین یکی از دلایلی که در تهران و حتی اصفهان فرونشست مناطق مسکونی را درگیر کرده، اجرای پروژه فاضلاب بوده است؟
بله این موضوع موثر است ولی از جنبه دیگری هم باید به مساله فاضلاب و فرونشست توجه کرد. حتی اگر برداشت آب از منابع زیرزمینی وجود نداشته باشد، وقتی آب فاضلاب از طریق چاه‌های جذبی به زیر زمین تزریق می‌شود و لایه‌هایی از خاک اشباع می‌شود، اگر به هر دلیلی از جمله اجرای شبکه فاضلاب ورود آب به لایه‌های خاک قطع شود با کاهش رطوبت و خشک شدن خاک فرونشست نیز اتفاق می‌افتد. از طرفی استفاده از فاضلاب در کشور خشک و کم‌آبی مانند ایران باید خیلی زودتر از این به مرحله اجرا می‌رسید.