۶ میلیون و ۲۰۰ هزار حاشیه‌نشین در کل کشور. کرمان دارای بیشترین مساحت درگیر حاشیه‌نشینی است

۶ میلیون و ۲۰۰ هزار حاشیه‌نشین در کل کشور. کرمان دارای بیشترین مساحت درگیر حاشیه‌نشینی است
گزارش| مرضیه قاضی‌زاده
بد مسکنی در کل کشور گسترده شده؛ دیگر مختص تهران و کلان‌شهرها نیست. بر اساس اطلاعات ارائه شده در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس تمام شهرهای کشور حتی شهرهای کوچک درگیر خانه‌های غیررسمی است. این میان بیشترین مساحت پهنه‌های غیررسمی در کرمان با ۶ هزار و ۵۸۴ کیلومتر است.
مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارش «بررسی سیاست‌ها و قوانین ساماندهی سکونتگاه‌های غیررسمی در ایران» اعلام کرده که ۷درصد از جمعیت کشور در سکونتگاه‌های غیررسمی یعنی همین خانه‌های ممنوعه سکونت دارند که این رقم معادل ۶ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر بر اساس آمار سال ۱۴۰۱ است. این در حالی است که اگر آمار ساکنان بافت‌های فرسوده نیز به ساکنان سکونتگاه‌های غیررسمی افزوده و کل این جمعیت به‌عنوان بد مسکن معرفی شود، این رقم به حدود ۱۹ میلیون و ۹۰۰ هزار نفر افزایش پیدا می‌کند.
در یک تعریف کلی سکونتگاه‌های غیررسمی محله‌ها و محدوده‌هایی هستند که به طور عمده مهاجران روستایی و محرومان شهری را در خود جای‌داده و بدون مجوز و خارج از برنامه‌ریزی رسمی و قانونی توسعه شهری (طرح‌های جامع و تفصیلی) در محدوده یا حریم شهرها شکل‌گرفته‌اند. در واقع سکونتگاه‌های مذکور شامل خانه‌های غیررسمی در مناطق ممنوعه شهری هستند که دست‌کم سه ویژگی مشترک دارند؛ نخست اینکه از خدمات شهری زیرساختی و دسترسی به سرانه‌ها محروم هستند؛ ویژگی دوم نداشتن جواز برای بنای ساخته شده است و ویژگی سوم این سکونتگاه‌ها نیز به جنس ساکنان آنها بازمی‌گردد. در همه این سکونتگاه‌ها چه داخل محدوده شهرها و چه در حواشی شهر، پایین‌ترین دهک‌های درآمدی جامعه و به عبارت دقیق‌تر فقرای شهری ساکن هستند.
این گزارش درباره علت گسترش خانه‌های غیررسمی در کشور سه عامل را بیان می‌کند که نخستین آن، وضعیت اقتصادی و معیشتی خانوارها در سال‌های تورمی اخیر است. در این گزارش به صراحت اشاره شده که پررنگ‌تر شدن چالش سکونتگاه‌های غیررسمی در کشور در حال حاضر، سرمنشاء بیرونی دارد و ناشی از سرریز مسائل اقتصادی است؛ ضمن اینکه عوامل دیگری مثل سوانح طبیعی نیز در آن دخیل بوده است.
عامل دومی که به پیش‌روی سکونتگاه‌های غیررسمی در کشور به لحاظ وسعت و جمعیت منجر شده است، فقدان شناخت درست موضوع از سوی سیاستگذار بوده و در نتیجه در طول بیش از دو دهه اخیر اغلب سیاست‌هایی که برای کاهش فقر مسکن در اسناد بالادست و برنامه‌های اجرایی گنجانده شده است، عملاً فاقد کارآیی بوده و نقشی در مهار این پدیده نداشته است.
رشد جمعیت مهاجر که به سمت کلان‌شهرها و شهرهای میانی سرازیر شدند و بر تقاضای مسکن این شهرها افزودند نیز عامل دیگری است که در افزایش سکونت در خانه‌های غیررسمی در مناطق ممنوعه موثر بوده است.
گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس با اشاره به اینکه مساحت و تعداد خانوارهای ساکن در سکونتگاه‌های غیررسمی و بافت‌های فرسوده رو به افزایش است، تاکید کرده است که این موضوع نشان از عدم‌تحقق برنامه‌های مدون در این حوزه دارد که خود نشأت گرفته از فقدان ضمانت اجرایی قوانین موجود در این بخش است. طبق این گزارش بیشترین مساحت حاشیه نشینی در کشور در کرمان و بعد از آن در خوزستان، تهران و سیستان و بلوچستان است.
این مرکز «پیاده‌سازی الگوی ساخت مسکن تدریجی» را به عنوان یکی از شیوه‌های تامین مسکن در استطاعت برای قشر بدمسکن مطرح می‌کند.
راه حل دومی که این مرکز به آن اشاره کرده است، توانمندسازی ساکنان این محدوده‌ها و به رسمیت شناختن آنها از طریق «پرداخت‌پذیر کردن واحدهای نوسازی شده» و همچنین «کمک به طراحی مناسب و ساخت مسکن در استطاعت متناسب با ویژگی‌های اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی ساکنان این بافت‌ها» است.