گزارش مرکز پژوهش‌‌‌های مجلس از بحران در صنعت؛ رکود در صنعت عمیق‌تر شد

گزارش مرکز پژوهش‌‌‌های مجلس از بحران در صنعت؛ رکود در صنعت عمیق‌تر شد
رصد شاخص‏‏‌های منتهی به ۶ماه اول ۱۴۰۳ در بخش صنعت در ایران می گوید گرچه این بخش در سال‌های اخیر با رکودهای خفیف مواجه بوده، اما در یک‌سال گذشته بحران‏‌های سمت عرضه و تقاضا منجر به تعمیق رکود در این بخش شده است. داده‌ها حاکی از آن است که رکود از آغاز ۱۴۰۳ تشدید شده است.
رصد و پایش شاخص‌‌‌های بخش صنعت بیانگر آن است که این بخش در زمستان سال ۱۴۰۲ به سمت رکود حرکت کرده و این وضعیت در تابستان ۱۴۰۳ تشدید شده است؛ به‌طوری که الگوی رکود بخش صنعت بیشتر مطابق با رکود تقاضاست.
بخش صنعت یکی از ارکان مهم اقتصاد ایران و همچنین یکی از بخش‌‌‌های تاثیرگذار بر رشد اقتصادی است. سیاستگذاری مناسب برای این بخش نیازمند شناخت کافی از ساختار و روند متغیرهای مهم این بخش است. با توجه به اهمیت بخش صنعت برای رشد اقتصادی کشور و با در نظر گرفتن سال‌های ابتدایی اجرایی شدن برنامه هفتم پیشرفت و لزوم داشتن تصویری روشن از بخش صنعت، مرکز پژوهش‌های مجلس به رصد و پایش شاخص‌‌‌های مهم منتهی به ۶ماه اول سال ۱۴۰۳ در این بخش پرداخته است.
رصد شاخص‌‌‌های منتهی به ۶ماه اول ۱۴۰۳ در بخش صنعت نشان‌دهنده کاهش رشد بخش صنعت از سال ۱۴۰۲ و بیان‌کننده زنگ خطر ورود به رکود در این بخش در سال ۱۴۰۳ است. همچنین در بهار و تابستان ۱۴۰۳ رشد منفی در تولید و فروش شرکت‌های صنعتی بورسی نمایان شده است. نتایج بیانگر آن است که الگوی رکود بخش صنعت، بیشتر مطابق با رکود تقاضاست. به نظر می‌رسد با ادامه وضعیت جاری در ماه‌‌‌های آینده، رکود تقاضا در این بخش فراگیرتر خواهد شد. از طرف دیگر از سال ۱۳۹۹ به‌طور مشهود سرمایه‌گذاری کمتری برای ایجاد اشتغال در فعالیت‌های صنعتی صورت گرفته است. این موضوع اگرچه نشانگر این است که فعالیت‌های صنعتی از فعالیت‌های سرمایه‌بر به سمت فعالیت‌های کاربر گرایش پیدا کرده‌اند، اما به معنای این است که به طور متوسط هر کارگر صنعتی با میزان سرمایه کمتری در بخش صنعت فعالیت خواهد کرد که این موضوع نشانگر کاهش رشد بهره‌وری نیروی کار نیز خواهد بود.
تحلیل متغیرهای کلان بخش صنعت
به‌‌‌رغم‌‌‌ روند روبه‌‌‌رشد ارزش‌افزوده بخش‌‌‌ صنعت‌‌‌ از سال ۱۴۰۰ به ‌‌‌بعد، از سال ۱۴۰۲ شاهد کاهش‌‌‌ مستمر رشد صنعتی‌‌‌ هستیم‌‌‌ که‌‌‌ این‌‌‌ موضوع بیانگر خطر ورود بخش‌‌‌ صنعت‌‌‌ به‌‌‌ دوران رکود است‌‌‌. رشد ارزش‌افزوده بخش‌‌‌ صنعت‌‌‌ در تمام سال ۱۴۰۲ از میانگین‌‌‌ دوساله‌‌‌ آن کمتر بوده و در حال حرکت‌‌‌ به‌‌‌ سمت‌‌‌ رشد صفر درصدی‌‌‌ است‌‌‌. بررسی‌‌‌ شاخص‌‌‌ تولید صنعتی‌‌‌ نیز موید وضعیت‌‌‌ کاهشی‌‌‌ شاخص‌‌‌ تولید صنعتی‌‌‌ در سال ۱۴۰۲ است‌‌‌. نکته‌‌‌ مهم‌‌‌ این‌‌‌ است‌‌‌ که‌‌‌ در هر چهار فصل‌‌‌ سال ۱۴۰۲رشد شاخص‌‌‌ تولید صنعتی‌‌‌ از فصل‌‌‌ قبل‌‌‌ خود کمتر بوده و درواقع‌‌‌ روند رشد نیز نزولی‌‌‌ است‌‌‌. روند رکودی‌‌‌ بخش‌‌‌ صنعت‌‌‌ در سال ۱۴۰۲ در مقایسه‌‌‌ با سایر بخش‌‌‌های‌‌‌ اقتصادی‌‌‌ و همچنین‌‌‌ کل‌‌‌ اقتصاد ایران قابل‌‌‌ ملاحظه‌‌‌ بوده است‌‌‌. رشد ارزش‌افزوده بخش‌‌‌ صنعت‌‌‌ در سال ۱۴۰۲ و به‌‌‌رغم‌‌‌ عملکرد مناسب‌‌‌ در سال ۱۴۰۱، از رشد اقتصاد ایران و حتی‌‌‌ از رشد اقتصادی‌‌‌ بدون نفت‌‌‌ نیز کمتر بوده است‌‌‌ که‌‌‌ ‌‌‌ نشان می‌دهد بخش‌‌‌ صنعت‌‌‌ در سال ۱۴۰۲ در آستانه‌‌‌ وضعیتی‌‌‌ رکودی‌‌‌ قرار دارد و اگر سیاست‌‌‌های‌‌‌ مناسبی‌‌‌ برای‌‌‌ آن اتخاذ نشود، این‌‌‌ وضعیت‌‌‌ می‌‌‌تواند تشدید شود. به‌‌‌نظر می‌رسد وضعیت‌‌‌ نامناسب‌‌‌ بخش‌‌‌ صنعت‌‌‌، به‌‌‌رغم‌‌‌ برخی‌‌‌ سال‌ها که‌‌‌ این‌‌‌ بخش‌‌‌ رشد قابل‌‌‌قبولی‌‌‌ را ثبت‌‌‌ کرده، روندی‌‌‌ مزمن‌‌‌ و حداقل‌‌‌ میان‌مدت است‌‌‌. این‌‌‌ موضوع را می‌‌‌توان در مقایسه‌‌‌ روند ارزش‌افزوده بخش‌‌‌ صنعت‌‌‌، رشد ارزش‌افزوده بخش‌‌‌ و سهم‌‌‌ آن از تولید ناخالص‌‌‌ داخلی‌‌‌ ملاحظه‌‌‌ کرد. بالاترین‌‌‌ سطح‌‌‌ ارزش‌افزوده بخش‌‌‌ صنعت‌‌‌ در سال ۱۳۸۹ ثبت‌‌‌ شده و بعد از آن به‌‌‌رغم‌‌‌ برخی‌‌‌ بهبودهایی‌‌‌ که‌‌‌ در رشد این‌‌‌ بخش‌‌‌ ایجاد شده، هنوز سطح‌‌‌ ارزش‌افزوده بخش‌‌‌ صنعت‌‌‌ به‌‌‌ سطح‌‌‌ سال‌های‌‌‌ دهه‌‌‌ ۱۳۸۰ و اوج آن در سال ۱۳۸۹ نرسیده است‌‌‌. البته‌‌‌ این‌‌‌ وضعیت‌‌‌ با روند کاهشی‌‌‌ سطح‌‌‌ تولید ناخالص‌‌‌ داخلی‌‌‌ کل‌‌‌ کشور در دهه‌‌‌ ۱۳۹۰ به‌‌‌دلیل‌‌‌ تحریم‌‌‌های‌‌‌ اقتصادی‌‌‌ نیز همراه است‌‌‌ و از این‌‌‌ نظر بخش‌‌‌ صنعت‌‌‌ در وضعیتی‌‌‌ مشابه‌‌‌ با کل‌‌‌ اقتصاد ایران قرار دارد. حتی‌‌‌ در سال‌های‌‌‌ پایانی‌‌‌ دهه‌‌‌ ۱۳۹۰ نیز شاهد افزایش‌‌‌ سهم‌‌‌ بخش‌‌‌ صنعت‌‌‌ از تولید ناخالص‌‌‌ داخلی‌‌‌ هستیم‌‌‌ که‌‌‌ در اوج خود در سال ۱۳۹۹ به‌‌‌ ۲۰‌درصد نیز رسیده است‌‌‌. بااین‌‌‌حال، از سال ۱۴۰۰ به‌‌‌بعد و به‌‌‌رغم‌‌‌ افزایش‌‌‌ رشد ارزش‌افزوده بخش‌‌‌ صنعت‌‌‌، شاهد از دست‌‌‌ دادن سهم‌‌‌ این‌‌‌ بخش‌‌‌ از کل‌‌‌ اقتصاد هستیم‌‌‌ که‌‌‌ نشان می‌دهد این‌‌‌ بخش‌‌‌ در سال‌های‌‌‌ اخیر با موانع‌‌‌ مختلفی‌‌‌ روبه‌‌‌رو بوده‌‌‌ که‌‌‌ سبب‌‌‌ شده فعالیت‌‌‌های‌‌‌ صنعتی‌‌‌ که‌‌‌ اهمیتی‌‌‌ راهبردی‌‌‌ برای‌‌‌ اقتصاد کشور دارند، در رقابت‌‌‌ با سایر بخش‌‌‌های‌‌‌ اقتصادی‌‌‌ رشد کمتری‌‌‌ داشته ‌‌‌باشند. به‌‌‌نظر می‌رسد این‌‌‌ وضعیت‌‌‌ در سال ۱۴۰۲ نسبت‌‌‌ به‌‌‌ سال‌های‌‌‌ قبل‌‌‌ از آن بدتر بوده است‌‌‌ که‌‌‌ می‌‌‌تواند اخطاری‌‌‌ به‌‌‌ سیاستگذاران کشور برای‌‌‌ رفع‌‌‌ مشکلات این‌‌‌ بخش‌‌‌ و احیای‌‌‌ رشد این‌‌‌ بخش‌‌‌ باشد. با توجه به روند روبه‌‌‌رشد ارزش‌افزوده بخش‌‌‌ صنعت‌‌‌ از سال ۱۴۰۰ به‌‌‌بعد، از سال ۱۴۰۲ شاهد کاهش‌‌‌ مستمر رشد صنعتی‌‌‌ هستیم‌‌‌ که‌‌‌ این‌‌‌ موضوع بیانگر خطر ورود بخش‌‌‌ صنعت‌‌‌ به‌‌‌ دوران رکود است‌‌‌. این‌‌‌ وضعیت‌‌‌ در شاخص‌‌‌ تولید صنعتی‌‌‌ نیز قابل‌‌‌ ملاحظه‌‌‌ است‌‌‌.
بررسی ‌‌‌وضعیت ‌‌‌تولید و فروش در زیربخش‌‌‌های مهم ‌‌‌بخش‌‌‌ صنعت
براساس محاسبات انجام‌شده در مرکز پژوهش‌‌‌های‌‌‌ مجلس‌‌‌ شورای‌‌‌ اسلامی‌‌‌، بخش‌‌‌ صنعت‌‌‌ در بهار و تابستان ۱۴۰۳ وارد رکود شده، به‌‌‌طوری‌‌‌که‌‌‌ رشد تولید شرکت‌های‌‌‌ صنعتی‌‌‌ بورسی‌‌‌ نسبت‌‌‌ به‌‌‌ شهریورماه سال قبل‌‌‌ در این‌‌‌ بخش‌‌‌ بیش‌‌‌ از ۳.۸درصد منفی‌‌‌ بوده است‌‌‌ این‌‌‌ وضعیت‌‌‌ در سطح‌‌‌ برخی‌‌‌ از زیربخش‌‌‌های‌‌‌ مختلف‌‌‌ صنعت‌‌‌ نیز قابل‌‌‌ ملاحظه‌‌‌ است‌‌‌. به‌‌‌طور مشخص‌‌‌ صنایع‌‌‌ چوب و کاغذ، دارو، خودرو و قطعات، کاشی‌‌‌ و سرامیک، سیمان، شیمیایی‌‌‌ (به‌جز دارو)، فلزات پایه‌‌‌ و ماشین‌‌‌آلات و تجهیزات در تابستان ۱۴۰۳ با رشد منفی‌‌‌ در تولید روبه‌‌‌رو بوده‌اند. وضعیت‌‌‌ فروش شرکت‌های‌‌‌ صنعتی‌‌‌ بورسی‌‌‌ نیز روندی مشابه‌‌‌ با وضعیت‌‌‌ تولید آنها را نشان می‌دهد، به‌‌‌طوری‌‌‌که‌‌‌ رشد فروش شرکت‌های‌‌‌ بورسی‌‌‌ در تابستان کاهش‌‌‌ یافته‌‌‌ که‌‌‌ شاهد دیگری‌‌‌ برای ورود بخش‌‌‌ صنعت‌‌‌ به‌‌‌ وضعیت‌‌‌ رکودی‌‌‌ است‌‌‌.
در جمع‌‌‌بندی این بخش باید گفت، رکود در بخش‌‌‌ صنعت‌‌‌ در بهار ۱۴۰۳ به‌‌‌صورت رشد منفی‌‌‌ تولید و فروش شرکت‌های‌‌‌ صنعتی‌‌‌ بورسی‌‌‌ نمایان شده که‌‌‌ در تابستان نیز این‌‌‌ وضعیت‌‌‌ ادامه‌‌‌ داشته‌‌‌ است‌‌‌. با توجه‌‌‌ به‌‌‌ اینکه‌‌‌ کاهش‌‌‌ فروش از کاهش‌‌‌ تولید شدیدتر است‌‌‌، به‌‌‌نظر می‌رسد‌ الگوی‌‌‌ رکود بخش‌‌‌ صنعت‌‌‌ بیشتر مطابق‌‌‌ با رکود تقاضاست‌‌‌. رکود در بخش‌‌‌ صنعت‌‌‌ در ۶‌‌‌ماهه‌‌‌ ۱۴۰۳ در کاهش‌‌‌ تولید و فروش صنایع‌‌‌ چوب و کاغذ، محصولات فلزی‌‌‌ به‌‌‌جز ماشین‌‌‌آلات و تجهیزات، ماشین‌‌‌آلات و تجهیزات، خودرو و قطعات، دارو، کاشی‌‌‌ و سرامیک‌‌‌، فلزات پایه‌‌‌، سیمان و منسوجات نمایان شده است‌‌‌ و به‌‌‌نظر می‌رسد با ادامه‌‌‌ وضعیت‌‌‌ جاری‌‌‌ در ماه‌های‌‌‌ آینده رکود تقاضا در این‌‌‌ بخش‌‌‌ فراگیرتر خواهد شد.
یکی‌‌‌ از شاخص‌‌‌هایی‌‌‌ که‌‌‌ همواره می‌‌‌توان از آن برای‌‌‌ ارزیابی‌‌‌ وضعیت‌‌‌ بخش‌‌‌ صنعت‌‌‌ استفاده کرد، تحولات قیمت‌‌‌ و تورم شاخص‌‌‌ قیمت‌‌‌ تولیدکننده محصولات صنعتی‌‌‌ است‌‌‌. اهمیت‌‌‌ این‌‌‌ تحولات از این‌‌‌ جهت‌‌‌ است‌‌‌ که‌‌‌ اولا، به‌‌‌طور معمول تورم تولیدکننده با یک‌‌‌ وقفه‌‌‌ به‌‌‌ تورم محصولات مصرفی‌‌‌ منتقل‌‌‌ می‌شود؛ ثانیا، مقایسه‌‌‌ تورم بخش‌‌‌ صنعت‌‌‌ و زیربخش‌‌‌های‌‌‌ مهم‌‌‌ آن با سایر متغیرهای‌‌‌ مهم‌‌‌ این‌‌‌ بخش‌‌‌، ازجمله‌‌‌ تولید و فروش می‌‌‌تواند به‌‌‌ فهم‌‌‌ تحولات عمده در این‌‌‌ بخش‌‌‌ کمک‌‌‌ کند.