سایه مرگ بر سر جاده‌های ایران،کرمان در جمع صدرنشینان آمار مرگ‌ومیر جاده‌ای قرار دارد

در خیابان‌ها و جاده‌های کشور، هر روز سایه مرگ با صدای ترمزها و برخوردها قدم می‌گذارد. در شش‌ماهه ابتدایی سال ۱۴۰۴، بیش از ۱۰ هزار نفر جان خود را در تصادفات رانندگی از دست دادند و بیش از ۲۰۲ هزار نفر مصدوم شدند؛ ارقامی که به‌خوبی نشان می‌دهند هر لحظه در خیابان‌ها و جاده‌ها، جان انسان‌ها در معرض خطر است. بیشترین تلفات در شهریورماه، در اوج گرمای تابستان، ثبت شد؛ ماهی که رکورد چند سال اخیر مرگ‌ومیر جاده‌ای شکسته شد و هشداردهنده افزایش روند تصادفات در کشور است.
در کنار آمار، رفتارهای پرخطر رانندگان، از سرعت و سبقت غیرمجاز تا خستگی و استفاده‌نکردن از کمربند ایمنی، نقش تعیین‌کننده‌ای در این حوادث دارد. این گزارش مروری است بر آمار و روند تصادفات رانندگی در ایران، مقایسه آن با سال گذشته، عوامل انسانی و اجتماعی دخیل در حوادث و راهکارهای پیشنهادی برای کاهش مرگ‌ومیر و مصدومان.
*روند صعودی تلفات رانندگی در نیمه اول ۱۴۰۴
آمار شش‌ماهه ابتدایی سال ۱۴۰۴ نشان می‌دهد که ۱۰ هزار و ۴۱۴ نفر در سراسر کشور جان خود را بر اثر تصادفات رانندگی ازدست‌داده‌اند و ۲۰۲ هزار و ۱۴۵ نفر نیز مصدوم شده‌اند. این ارقام در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته افزایش ۳.۳ درصدی در تعداد کشته‌ها و ۱.۲ درصدی در تعداد مصدومان را نشان می‌دهد. بیشترین تعداد کشته‌ها در شهریور ۱۴۰۴ با دوهزارو ۶۴ نفر ثبت شده که رکورد چند سال اخیر است و هشداردهنده افزایش روند مرگ‌ومیر جاده‌ای در کشور است. توزیع جغرافیایی تصادفات در شش‌ماهه ابتدایی ۱۴۰۴ حاکی از تمرکز بالای تلفات در برخی استان‌هاست. استان‌های تهران، فارس، کرمان و خراسان رضوی بیشترین تعداد کشته‌ها را داشته‌اند، درحالی‌که استان‌های قم، کهگیلویه و ایلام کمترین تلفات را ثبت کرده‌اند. همچنین بیشترین تعداد مصدومان مربوط به استان‌های تهران، خراسان رضوی و اصفهان بوده و استان‌های هرمزگان، بوشهر و ایلام کمترین مصدومان را داشته‌اند. بررسی نوع تصادفات نشان می‌دهد که تصادفات درون‌شهری و برون‌شهری سهم درخور توجهی از تلفات را به خود اختصاص داده‌اند و ساعت اوج وقوع حوادث عصر و شب بین ۱۶ تا ۲۰ و ۲۰ تا ۲۴ است.
*روند فصلی و استانی تصادفات
تحلیل تغییرات فصلی و استانی نیز نکات مهمی را نشان می‌دهد. تابستان ۱۴۰۳ کاهش ۱۹درصدی تصادفات فوتی نسبت به تابستان سال قبل داشت، اما تصادفات جرحی ۵۶ درصد افزایش یافت و تعداد مصدومان ۴۵ درصد بیشتر شد. از نظر استانی، استان‌های البرز و ایلام بیشترین کاهش تلفات و استان‌هایی مانند تهران و فارس بیشترین افزایش را در نیمه اول سال تجربه کردند. همچنین سهم تصادفات رانندگی نسبت به کل مرگ‌ومیر حوادث غیرطبیعی در سه‌ماهه اول ۱۴۰۳ حدود ۳۹ درصد بوده است که اهمیت اقدامات ایمنی و رعایت قوانین رانندگی را نشان می‌دهد.
مقایسه شش‌ماهه ۱۴۰۴ با سال ۱۴۰۳ بیانگر روند صعودی تلفات است؛ اگرچه مصدومان تغییر چندانی نداشته‌اند، تمرکز بالای کشته‌ها در استان‌های بزرگ و ساعت‌های اوج رانندگی هشداردهنده است. این داده‌ها تأکید می‌کنند که برای کاهش مرگ‌ومیر و مصدومان تصادفات، نیاز به راهکارهای فوری و مشارکتی میان پلیس، وزارت راه، سازمان‌های ایمنی و مردم وجود دارد.
*عوامل انسانی و اجتماعی
رفتارهای پرخطر رانندگان یکی از مهم‌ترین دلایل تصادفات رانندگی در ایران است. طبق اعلام پلیس راهور، سرعت غیرمجاز و سبقت غیرمجاز نقش‌برجسته‌ای در بروز حوادث دارند. رئیس پلیس راهور تأکید کرده که این تخلفات، «خط‌قرمز» پلیس است و در بسیاری از تصادفات مرگ‌بار سهم درخور توجهی دارند. آمارها نیز این هشدار را تأیید می‌کنند؛ به‌عنوان‌مثال در برخی محورهای پرخطر استان کرمانشاه، در عرض تنها ۲۰ روز بیش از ۲۶ هزار تخلف سرعت غیرمجاز به‌وسیله دوربین‌ها ثبت شده است. علاوه بر سرعت و سبقت، استفاده‌نکردن از کمربند ایمنی نیز یکی از عوامل کلیدی در افزایش میزان تلفات تصادفات است. هادیانفر، رئیس پلیس راهور فراجا، می‌گوید که بستن کمربند ایمنی می‌تواند بیش از ۶۰ درصد از جان‌باختگان تصادفات را نجات دهد و بر ضرورت افزایش آموزش و فرهنگ‌سازی در این زمینه تأکید کرده است. عامل دیگری که بارها توسط مسئولان و کارشناسان موردتوجه قرار گرفته، خستگی راننده است. تحقیقات پلیس نشان می‌دهد که بسیاری از تصادفات در سفرهای طولانی و ساعات پایانی روز رخ می‌دهد و کاهش تمرکز و خستگی راننده نقش مستقیم در بروز حوادث دارد. رئیس پلیس راهور پیشین تهران بزرگ تصریح کرده که عامل انسانی، کیفیت جاده و وضعیت وسیله نقلیه سه ضلع اصلی بروز تصادفات هستند و نمی‌توان صرفاً عامل انسانی را مقصر دانست. از بعد اجتماعی و فرهنگی نیز کارشناسان بر نقش خانواده و آموزش‌های اولیه تأکید دارند. تجربه و تربیت رانندگی از دوران جوانی می‌تواند رفتارهای پرخطر را کاهش دهد و مهارت‌های رانندگی ایمن را شکل دهد.
*تأثیر قوانین و اقدامات پیشگیرانه
ارزیابی‌ها و گزارش‌های رسمی پلیس راهور نشان می‌دهد که اجرای طرح‌های کنترلی و نظارتی در سال‌های اخیر تأثیر درخور توجهی بر کاهش بخشی از تصادفات داشته است، هرچند این تأثیر در همه استان‌ها یکسان نبوده است. یکی از مهم‌ترین ابزارهای پلیس، توسعه شبکه دوربین‌های کنترل سرعت در محورهای برون‌شهری و بزرگراه‌های شهری است. طبق اعلام پلیس، در محورهایی که تعداد دوربین‌ها افزایش‌یافته، میزان تخلفات سرعت و سبقت در بازه‌های سه‌ماهه تا ۳۰ درصد کاهش داشته و هم‌زمان آمار تصادفات منجر به فوت نیز کاهش محسوسی را تجربه کرده است. نمونه آن در برخی محورهای پرتردد استان البرز دیده می‌شود که با نصب دوربین‌های جدید و اعمال محدودیت‌های ترافیکی، این استان در نیمه نخست سال ۱۴۰۳ یکی از بیشترین کاهش‌های تلفات را ثبت کرد. در کنار کنترل سرعت، اجرای طرح‌های مناسب‌سازی جاده‌ها و اصلاح نقاط حادثه‌خیز هم نقش مهمی در کاهش تصادفات مرگ‌بار داشته است. گزارش‌های وزارت راه و پلیس نشان می‌دهد که ساماندهی تقاطع‌ها، نصب گاردریل، بهبود روشنایی و به‌روزرسانی تابلوهای هشداردهنده در برخی محورهای استان ایلام، میزان تلفات را به‌صورت محسوسی کاهش داده و این استان را در ردیف استان‌هایی قرار داده که روند نزولی مرگ‌ومیر جاده‌ای را در سال ۱۴۰۳ تجربه کرده‌اند.
فرهنگ‌سازی نیز از ابزارهای کلیدی پلیس و نهادهای ایمنی بوده است. پلیس راهور در ماه‌های اخیر بارها تأکید کرده که اطلاع‌رسانی درباره کمربند ایمنی، خستگی راننده و رعایت فاصله طولی، بدون همراهی مردم اثر چندانی ندارد. بااین‌حال، بررسی‌ها نشان می‌دهد استان‌هایی که پویش‌های موضعی آموزشی و مشارکتی اجرا کرده‌اند، به‌ویژه در شهرهای کوچک، در مقایسه با کلان‌شهرها کاهش بیشتری در حوادث جرحی و فوتی داشته‌اند.
در نهایت اینکه آمار و بررسی‌ها نشان می‌دهد که اجرای قوانین و اقدامات پیشگیرانه می‌تواند به کاهش تصادفات کمک کند، اما اثرگذاری واقعی آن مستلزم تقویت زیرساخت‌ها، افزایش فرهنگ‌سازی و مشارکت فعال مردم در رعایت مقررات است. بدون ترکیب این عوامل، تمرکز صرف بر ابزارهای کنترلی، توان‌کاهش تلفات رانندگی را به‌صورت پایدار نخواهد داشت.