جمعیت خاموش بازارکار در میان معترضان. ۴۰ درصد دختران ۱۵ تا ۲۴ سال نه درس می‌خوانند و نه شغل دارند نه مهارت

جمعیت خاموش بازارکار در میان معترضان. ۴۰ درصد دختران ۱۵ تا ۲۴ سال نه درس می‌خوانند و نه شغل دارند نه مهارت

گزارش / فرهیختگان

در سال ۱۴۰۰ تعداد زنان در گروه سنی ۱۵ تا ۲۴ سال به ۵ میلیون و ۹۰ هزار نفر رسیده که یک میلیون و ۹۸۵ هزار نفر از آن جزء جمعیت NEET‌ها (بی تحصیل، بیکار، بی‌مهارت) هستند. بخشی از این جمعیت که در سن ۱۵ تا ۲۴ سال قرار دارند، در حوادث اخیر سهم بالایی از زنان حاضر در اعتراضات خیابانی را به‌خود اختصاص داده بودند.

به گزارش فرهیختگان، طبق گزارشی که وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و همچنین مرکز آمار ایران منتشر کرده‌اند، وضعیت جمعیت خاموش بازار کار ایران از سال ۱۳۹۴ تا پایان سال ۱۴۰۰ در دسترس است.

 طبق این آمارها، در حالی که نرخ NEET‌ها برای مردان ایران بین سال‌های ۱۳۹۴ تا ۱۴۰۰ حول و حوش ۱۵ تا ۱۷ درصد بوده، اما در گروه زنان نرخ NEET‌ها از ۴۷ درصد در سال ۱۳۹۴ به ۳۹ درصد در سال ۱۴۰۰ رسیده است.  طبق این آمارها، در سال ۱۳۹۴ از ۵.۷ میلیون زن در گروه سنی ۱۵ تا ۲۴ سال تعداد ۲.۷ میلیون نفر معادل ۴۷ درصد از آنان نه مشغول تحصیل بوده، نه شاغل و نه دنبال مهارت‌آموزی بوده‌اند.  در سال ۱۴۰۰ تعداد زنان در گروه سنی ۱۵ تا ۲۴ سال به ۵ میلیون و ۹۰ هزار نفر رسیده که یک میلیون و ۹۸۵ هزار نفر از آن جزء جمعیت NEET‌ها هستند.

جمعیت خاموش بازار کار ایران بیشتر از ۱۶۰ کشور 

مقایسه نرخ جمعیت خاموش بازار کار ایران با آمار‌های جهانی نشان می‌دهد نرخ ۲۷.۴ درصدی NEET ها، کشورمان را در رتبه ۳۴ جهان قرار می‌دهد. به عبارتی ایران در کنار ۳۳ کشور که عمدتا آفریقایی هستند، بیشترین نرخ NEET‌ها را دارد.

 نرخ ۲۷.۴ درصدی جمعیت خاموش بازار کار ایران درحالی است که در ژاپن این مقدار ۳.۱ درصد، در ایسلند ۴.۹ درصد، سوئد و هلند ۵.۱ درصد، سنگاپور درصد، نروژ ۶.۳ درصد، جمهوری‌چک ۶.۵ درصد، اسلوونی ۶.۶ درصد، دانمارک ۷.۱ درصد، در بلژیک ۷.۴ درصد، در آلمان ۷.۵ درصد، در پرتغال ۷.۶ درصد و در ایرلند و فنلاند نیز این مقدار ۷.۷ درصد است.

 درمجموع طبق آمار‌های بانک جهانی، نرخ بیش از ۲۷ درصدی NEET‌ها ایران را در رتبه ۳۴ قرار داده و در ۱۶۰ کشور نرخ NEET‌ها کمتر از کشورمان است.

 نیجر، ترینیداد و توباگو، کیریباتی، گویان، سومالی، موریس، بورکینافاسو، جمهوری دومینیکن، بوتسوانا، چاد، لیبریا، مولداوی، عراق، موریتانی، اردن، لسوتو، بنین، نپال، پاکستان، کوزوو، نامیبیا، فلسطین، مالی، آفریقای جنوبی، تونس، مصر، جامائیکا، گامبیا، زیمبابوه، زامبیا، رواندا، ساموآ و گواتمالا ازجمله کشور‌هایی هستند که نرخ جمعیت خاموش بازار کار آن‌ها بیشتر از کشورمان است.  یکی از ویژگی‌هایی که در اغلب این کشور‌ها مشاهده می‌شود، فضای احساسی در تحولات خیابانی آنهاست. نکته قابل تامل اینکه، تحولات بهار عربی در کشور‌هایی با سرعت عجیبی انجام شده که سهم جمعیت NEET‌ها در آن‌ها زیاد است. این دو شاید به لحاظ تئوریک به همدیگر ارتباطی نداشته باشند، اما NEET‌ها پتانسیل بسیاری برای حضور در خیابان دارند.  این جمعیت مرد یا زن باشد، در اغلب اوقات به این نتیجه می‌رسد چیزی برای از دست دادن ندارد. فشار روانی ناشی از سرباری اقتصادی این جمعیت در خانواده نیز می‌تواند عاملی برای بروز رفتار‌های احساسی باشد.  مثال جالب حضور میدانی NEET‌ها در تحولات خیابانی سال‌های اخیر کشور عراق است. در این کشور با هر اتفاق سیاسی جمعیت زیادی از جوانان با رفتار‌های احساسی همه محاسبات را به هم می‌ریزند.  در ایران نیز اگر نگاهی به ترکیب سنی جمعیتی که در آبان ۹۸، دی‌ماه ۹۶ و همچنین تجمعات اخیر داشته باشیم، افرادی که به کف خیابان‌ها آمده بود، در رده سنی ۱۵ تا ۲۴ سال هستند.  شاید نتوان همه این معترضان را در رده NEET‌ها جای داد، اما NEET‌ها نقش برجسته و غالبی را در حوادث اخیر داشته‌اند.

 بیکاری زنان ۳ برابر میانگین جهانی

 از جمله ویژگی‌های دیگر شرایط خاص زنان ایران، سهم پایین مشارکت اقتصادی زنان است. طی دو دهه اخیر و به ویژه با آمدن دولت احمدی‌نژاد درحالی دانشگاه‌ها و فضای آموزش عالی به روی همه گشوده شد و زنان سهم بالایی از محصلان آموزش عالی را تشکیل دادند که دولت‌ها چندان برنامه‌ای برای اشتغال این گروه نداشته‌اند. شاید نتوان با قاطعیت از نبود برنامه حرف زد، اما در برنامه‌های توسعه و اسناد بالادستی بخش اشتغال چندان حرفی از افزایش مشارکت اقتصادی زنان به میان نیامده است.

طبق آمار‌های مرکز آمار ایران نرخ مشارکت اقتصادی (نسبت جمعیت فعال (شاغل و بیکار) به کل جمعیت بالای ۱۵ سال) زنان در سال ۱۳۸۴ حدود ۱۷ درصد بوده که این میزان طی این مدت حول‌وحوش ۱۴ تا ۱۷ درصد در نوسان بوده و در سال ۱۳۹۸ به ۱۷ درصد و در زمستان ۱۳۹۹ به ۱۳.۹ درصد و در زمستان ۱۴۰۰ به ۱۲.۸ درصد و در بهار امسال به ۱۳.۸ درصد رسیده است.  به‌عبارتی در بهار سال ۱۴۰۱ از جمعیت ۳۱ میلیون و ۷۸۳ هزار نفری زنان بالای ۱۵ سال (در سن کار) تنها ۴ میلیون و ۴۰۰ هزار نفر جزء جمعیت فعال قرار داشته‌اند. به‌واسطه مولفه‌های اجتماعی و فرهنگی و عقیدتی و در نهایت مولفه‌های مربوط به خرده‌فرهنگ‌های داخل کشور، مقایسه نرخ مشارکت اقتصادی زنان ایرانی با دیگر کشور‌ها به‌ویژه کشور‌های غربی شاید چندان مقایسه علمی و منطقی‌ای نباشد. اما نرخ بیکاری می‌تواند مقایسه مطلوب‌تری برای فهم وضعیت بازار کار زنان ایرانی با دیگر کشور‌ها فراهم سازد.  براساس آمار‌های مرکز آمار ایران در بهار سال ۱۴۰۱ نرخ مشارکت اقتصادی زنان حدود ۱۳.۸ درصد بوده، این درحالی است که طبق آمار‌های بانک جهانی، در سطح جهان میانگین نرخ مشارکت اقتصادی زنان ۴۷.۳ درصد است.

 این میزان در کشوری، چون سوئد ۷۱ درصد، در فنلاند ۶۴.۴ درصد، سوئیس ۶۳ درصد، نروژ ۶۲.۱ درصد، کشور‌های عضو اتحادیه اروپا حدود ۵۸ درصد و در کشور‌های عضو OECD (تعداد ۳۷ کشور عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی) حدود ۵۳ درصد است. در ژاپن این نرخ حدود ۵۳.۳ درصد و در آمریکا این میزان ۵۷.۴ درصد است.  اما در خصوص بیکاری نیز، در حالی طی سال گذشته نرخ بیکاری زنان ایرانی حدود ۱۶.۱ درصد و میانگین ۱۶ ساله حدود ۱۶ درصد بوده که میانگین نرخ بیکاری زنان در جهان حدود ۵.۵ درصد است.  

تحولات اقتصاد کلان به ضرر زنان

 درخصوص زنان و اشتغال، ما با دو پدیده مخرب روبه‌رو هستیم. اولی سهم زیاد جمعیت NEET هاست و دومی مشارکت اقتصادی کم زنان در ایران. درباره جمعیت NEET ها، سه عامل اصلی در افزایش جمعیت این گروه موثر است. ۱- نحوه گذار از تحصیل به کار، ۲- طرد اجتماعی و ۳- اقتصاد سیاسی به‌عنوان اصلی‌ترین عوامل فرآیند NEET شدگی محسوب می‌شود.

 ۱- نحوه گذار از تحصیل به کار: این مفهوم به فرآیندی اشاره می‌کند که در آن جوانان با توجه به اتمام دوران تحصیلی خود، به مشاغل مستقر و رضایت‌بخشی که با آموزش‌های دریافتی آن‌ها هماهنگی دارد، منتقل نمی‌شوند؛ در نتیجه دوره‌های وابستگی خانوادگی بلندمدت‌تر شده و میانگین سن ازدواج و بچه‌دارشدن افزایش می‌یابد.

۲- طرد اجتماعی: پیامد‌های منفی NEET فقط به هزینه‌های اقتصادی (که رقم قابل‌توجهی نیز هست) محدود نمی‌شود، بلکه پیامد‌های اجتماعی و سیاسی آن نیز دامن‌گیر جوامع خواهد شد. طرد اجتماعی و سیاسی و کاهش مشارکت این دسته از جوانان در جامعه به‌همراه افزایش بیگانگی آنان با هنجار‌ها و ارزش‌های اجتماعی، زمینه را برای انحراف و ارتکاب جرائم مختلف فراهم می‌کند.

 ۳- اقتصاد سیاسی: اگرچه عوامل سطح خرد و ترجیحات شخصی در شکل‌دهی به زندگی جوانان بی‌اهمیت نیستند و کنش‌ها و باور‌های جوانان می‌توانند فرصت‌های زندگی آن‌ها را تحت‌تاثیر قرار دهند، اما تصمیمات سیاسی اتخاذ شده در سطح ملی و بین‌المللی، علاوه‌بر اینکه قابلیت دسترسی به شغل، تحصیل و کارآموزی را شکل داده و تعیین می‌کنند، تخصیص منابع به شکل بهینه با دستمزد مناسب، مزایای رفاهی و تسهیلات آموزشی و دسترسی به خدمات عمومی و تامین بودجه و زیرساخت‌های محلی را نیز تحت‌تاثیر قرار می‌دهند.

 درخصوص زنان  در دوره ۱۸ ساله ۱۳۸۴ تا بهار سال ۱۴۰۱ تعداد شاغلان زن نه‌تنها افزایشی نیافته، بلکه تعداد شاغلان زن در بهار امسال نزدیک به ۲۸۱ هزار نفر کمتر از سال ۱۳۸۴ بوده است؛ لذا شکست سیاست‌های اشتغالزایی دولت‌ها طی این مدت، در NEET شدن و NEET باقی‌ماندن جوانان به‌عنوان بخش بزرگ نیروی کار ایران بسیار موثر بوده است.