روز ملی روستا و عشایر

روز ملی روستا و عشایر

یادداشت / محبوبه بابایی محمدی

روستاییان و عشایر در تاریخ ایران نقش مهمی در تحولات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ایفا کرده‌اند. بر این مبنا، در سال ۱۳۹۳، با درخواست مرکز توسعه روستایی از شورای فرهنگ عمومی به منظور تجلیل از خدمات ارزنده این اقشار، روز ۱۵ مهرماه به عنوان روز روستا و عشایر نامگذاری شد. هرچند، نقش و جایگاه روستاییان و عشایر در تولید، امنیت غذایی، رشد اقتصادی فراتر از این است. طبق آخرین سرشماری عمومی نفوس و مسکن و آخرین سرشماری عشایر کشور، حدود 3/27 درصد از جمعیت کشور را روستاییان و عشایر تشکیل می‌دهند. این جمعیت محدودِ کشور مسئولیت سنگینی در راستای تولید که اصل خودکفایی کشورها است، بر دوش دارند، چنانچه، تولید بیش از ۹۰ درصد از محصولات کشاورزی و غذایی در روستاهای کشور است و ۲۵ درصد از تولیدات گوشت کشور و ۳۵ درصد از صنایع دستی و همچنین بخش عمده‌ای از تولیدات لبنیات ارگانیک از جمله، روغن، شیر، کشک و دیگر مواد، توسط عشایر تولید می‌شود. اما این باهمستان‌ها، همچنان از نظر عرضه مواد تولیدی‌شان با موانع لاینحلی روبه‌رو هستند و با توجه به تداوم طولانی این مسئله، به نظر می‌رسد عزم راسخی به منظور مرتفع کردن آن وجود ندارد.

هر چند، بالا رفتن قیمت خرید گندم (به عنوان یکی از محصولات روستاییان)، طی سال جاری نسبت به سال‌های گذشته اقدام مثبتی برای حمایت از تولید محصولات استراتژیکی کشاورزان محسوب می‌شود، اما پیوستگی تولیدی جامعه عشایری و روستایی باعث شده است اکثر بهره‌برداران از انتفاع درخوری برخوردار نشوند. متوسط اراضی زراعی هر خانوار عشایری در حدود 3/4 هکتار است، که حاکی از تمسک به تولیدات کشاورزی و دامی به صورت همزمان است. با بالا رفتن قیمت نهادهای دامی، عشایر در دو مرحله مزارع گندم را به نفع دام‌ها مصرف کردند. مرحله اول، در بهار سال جاری که با نبود مرتع و علوفه ناشی از خشکسالی، برخی از عشایر که همزمان کشاورز نیز محسوب می‌شوند، مزارع گندم را سبز خور کردند، و یا مزارع گندم در مسیر کوچ را با قیمت مناسب از روستاییان خریداری کرده و برای تغذیه دام‌ها مورد بهره‌برداری قرار دادند، در مرحله دوم، با حذف ارز ترجیحی و بالا رفتن قیمت نهاده‌های دامی به صورت مجدد، عشایر گندم را بر دیگر نهاده‌های دامی ترجیح داده و به ازای قیمت پایین‌تر نسبت به نهاده‌های دیگر، آن را از کشاورزی که می‌بایست به دولت تحویل دهد، خریداری کرده‌اند. بدون شک، اگر ارزش نهادهای دامی مناسب‌تر بود، کشاورزان گندم بیشتری برای تحویل به دولت در دست داشتند و بیشتر از این فرصت منتفع می‌شدند.

عشایر امروز، در حساس‌ترین دوران زیست خود به سر می‌برند، زیرا از یکسو با خشکسالی و کمبود آب، مرتع و علوفه برای دام‌هایشان به عنوان یکی از سه رکن اصلی زندگی‌شان مواجهه هستند، از سوی دیگر نبود برنامه مشخصی از سوی دولت، برای خرید محصولات آنها از جمله گوشت قرمز، باعث شده است تهیه مرتع و علوفه برای دام‌ها به مراتب چندین برابر، هزینه بردارتر از فروش گوشت تولیدی باشد.