۶۲ درصد تسهیلات بانکی برای تهران. توزیع نامتوازن تسهیلات در کشور

۶۲ درصد تسهیلات بانکی برای تهران. توزیع نامتوازن تسهیلات در کشور 

رشد و توسعه متوازن در تمام مناطق کشور با درنظرگرفتن ظرفیت‌های هر منطقه، مساله‌ای ا‌ست که دغدغه تمام فعالان بخش‌های مختلف اقتصادی، سیاسی و اجتماعی کشور است؛ چراکه در نبود توازن و تعادل، مساله انباشت امکانات مختلف مالی اقتصادی، فرهنگی، آموزشی، درمانی و… در نقاط خاص و محدودی به‌وجود می‌آید که خود می‌تواند از دلایل مهاجرت از اکثریت تعدادی مناطق کمتر برخوردار به اقلیت عددی مناطق برخوردار و تبعات مترتب بر آن باشد. یکی از حوزه‌هایی که می‌تواند منجر به افزایش یا کاهش تمرکزگرایی شود، عملکرد نظام بانکی در توزیع تسهیلات است.

*۵۴درصد از سپرده‌ها برای تهران

بررسی داده‌های بانک مرکزی نشان می‌دهد حجم سپرده‌های نزد شبکه بانکی و تسهیلات اعطایی آن تا مهرماه سال جاری به ترتیب به 5772 هزار میلیارد و 4714 هزار میلیارد تومان رسیده که استان تهران به تنهایی با دریافت 62 درصد از تسهیلات و در اختیار داشتن 54 درصد از سپرده‌ها، رتبه اول را در کشور دارد. این در حالی است که سهم 10 استان انتهایی از تسهیلات نظام بانکی فقط 6 درصد است. بانک مرکزی در توجیه حجم بالای تمرکز تسهیلات در تهران، به تمرکز صنایع و شرکت‌های مطرح در این استان و همچنین تمرکز دفاتر مرکزی شرکت‌هایی که محل عملیات آنها در این استان نیست اما عملیات‌های مالی خود را در این استان انجام می‌دهند، اشاره می‌کند. اما نکته قابل تامل اینکه، طی 15 سال اخیر سهم تهران از تسهیلات شبکه بانکی از حدود 53 درصد در سال 1386 به 62 درصد در سال 1400 رسیده و در همین مدت سهم استان از سپرده‌های بانکی از 56 به 55 درصد کاهش یافته است. به‌عبارتی، تهران حالا علاوه‌بر اینکه حجم بالایی از تسهیلات بانکی کشور را می‌بلعد، تسهیلاتش نیز 7 واحد درصد نیز از سپرده‌هایش بیشتر است (62 درصد در مقابل 55 درصد). به نظر می‌رسد انتقال حساب‌های شرکت‌ها (در بخش دریافت تسهیلات و سپرده‌گذاری) به محل عملیات شرکت می‌تواند جریان توزیع تسهیلات در کشور را شفاف‌تر کند.

*افزایش 50 برابری سپرده و 39 برابری تسهیلات

مطابق با آمار و گزارش بانک مرکزی از کل مانده تسهیلات و سپرده‌های ریالی و ارزی بانک‌ها و موسسات اعتباری به تفکیک استان‌های کشور، در سال 1385 مجموع سپرده‌های نزد شبکه بانکی پس از کسر ذخایر قانونی به 115 هزار میلیارد تومان و مجموع تسهیلات اعطایی نیز به 120 هزار میلیارد تومان می‌رسید. بررسی این آمار تا آخرین دوره انتشار توسط بانک مرکزی که مربوط به هفت‌ماهه 1401 بوده، نشان‌دهنده رشد 50 برابری میزان سپرده‌ها به حدود 5 هزار و 772 هزار میلیارد تومان و رشد 39 برابری میزان تسهیلات اعطایی و رسیدن آن به حجم 4 هزار و 714 هزار میلیارد تومان است.

سهم 62 درصدی تهران از تسهیلات

نگاهی به گزارش بانک مرکزی نشان می‌دهد در میان استان‌های کشور، استان تهران در طول سال‌های 1385 تا هفت‌ماهه 1401 چه در میزان حجم سپرده نزد شبکه بانکی و چه سهم از تسهیلات، دارای رتبه اول بوده است. البته این موضوع تنها به رتبه اول تهران خلاصه نمی‌شود؛ چراکه سهم تهران از سپرده شبکه بانکی در تمام بازه زمانی 16 ساله مورد اشاره بیش از 50 درصد بوده است و به‌طور میانگین بیش از 57 درصد سپرده‌های بانکی کشور سهم استان تهران است. در حوزه تسهیلات نیز تهران علاوه‌بر اینکه رتبه اول را دارد کمتر از نصف تسهیلات شبکه بانکی سهم سایر استان‌ها شده و استان تهران میانگین 59 درصدی را طی 16 سال از دریافت تسهیلات به خود اختصاص داده است. طبق آمارهای بانک مرکزی، در سال‌های اخیر سهم تهران از تسهیلات 62 تا 65 درصد و سهم از سپرده‌ها حول‌وحوش 55 درصد بوده است.

فاصله نجومی تهران با استان بعدی

آمار یکه‌تازی تهران در دریافت تسهیلات و سهم از سپرده از آنجا جالب است که پس از تهران، استان‌های اصفهان، خراسان رضوی و فارس در رتبه‌های بعدی سهم از تسهیلات و سپرده قرار دارند و سهم این استان‌ها به ترتیب در سپرده‌ها در میانگین 16 ساله، برای اصفهان 5.5 درصد و در خراسان رضوی و فارس نیز 4.1 درصد است. درخصوص میزان تسهیلات نیز اصفهان 4.6 درصد، خراسان رضوی 3.3 درصد و فارس 3 درصد سهم داشته‌اند که حاکی از اختلاف بالا میان تهران حتی با استان‌های پس از خود است، چه رسد به استان‌های دارای کمترین نقش.

بررسی روند اعطای تسهیلات و سپرده‌گذاری نزد بانک‌ها در استان‌ تهران نسبت به کل کشور نشان می‌دهد تا پیش از سال 1395، سهم سپرده‌های این استان از کل سپرده‌های کشور در مقایسه با سهم تسهیلات آن در نسبت به سایر استان‌ها بیشتر بوده است اما از سال 1395 تا هفت‌ماهه 1401 همواره سهم سپرده‌های تهران در طی این سال‌ها نسبت به کل کشور کاهش داشته اما سهم تسهیلات دریافتی آن از کل تسهیلات کشور افزایش یافته است. برای مثال در سال 1400 که تهران سهم 55 درصدی از کل سپرده‌های کشور را داشته اما سهم این استان از کل تسهیلات استان‌های کشور بالغ بر 62 درصد بوده است. 

تسهیلات تهران 10 برابر 10 استان انتهایی

نگاهی به وضعیت استان‌هایی که دارای کمترین سهم از تسهیلات و سپرده‌ها هستند نیز قابل تامل است. همان‌گونه که پیشتر بدان اشاره شد در سال 1400 (به‌عنوان آخرین سال مالی 12 ماهه) تهران سهم 62 درصدی از تسهیلات و 55 درصدی از سپرده‌های شبکه بانکی را داشت. پس از تهران و از جهت مقایسه با سایر استان‌ها، با تقسیم‌بندی 30 استان دیگر به 3 دسته 10‌تایی و براساس بیشترین سهم از تسهیلات و سپرده‌ها، مشاهدات نشان می‌دهد 10 استان اول پس از تهران که بیشترین سهم از تسهیلات و سپرده را پس از تهران داشته، سهم 22.4 درصدی از تسهیلات و سهم 29 درصدی از کل تسهیلات و سپرده‌های کشور دارند.

اما سهم 10 استان دوم از تسهیلات و سپرده با کاهش همراه بوده و به 8.8 درصد از تسهیلات و 9.7 درصد از سپرده‌ها می‌رسد و درنهایت 10 استان آخر که تنها 5.9 درصد از تسهیلات و 5.1 درصد از سپرده‌های شبکه بانکی به آنان رسیده است. استان‌های کهگیلویه‌وبویراحمد، ایلام، خراسان شمالی، کردستان، خراسان جنوبی، اردبیل، لرستان و سمنان به‌ترتیب دارای کمترین سهم در تسهیلات و سپرده در میان تمام استان‌های کشور بوده و در هر دو فهرست استان‌های با کمترین سهم از تسهیلات و سپرده بانکی حضور دارند که گواه توزیع نامتوازن و تمرکز اعتبارات در میان استان‌های کشور است. 

10 استان اول پس از تهران که بیشترین سهم از تسهیلات و سپرده را پس از تهران داشته، سهم 22.4 درصدی از تسهیلات و سهم 29 درصدی از کل تسهیلات و سپرده‌های کشور دارند. اما سهم 10 استان دوم از تسهیلات و سپرده با کاهش همراه بوده و به 8.8 درصد از تسهیلات و 9.7 درصد از سپرده‌ها می‌رسد و در نهایت 10 استان آخر که تنها 5.9 درصد از تسهیلات و 5.1 درصد از سپرده‌های شبکه بانکی به آنان رسیده است.