خیزش بی‌سابقه ریزگردها، برخی شهرهای استان را تعطیل کرد؛نفس تنگ کرمان در هفته‌ای خاک‌آلود

در هفته جاری، استان کرمان با یکی از کم‌سابقه‌ترین و شدیدترین موج‌های آلودگی هوا ناشی از گرد و غبار مواجه شده است. افزایش محسوس غلظت ریزگردها، وضعیت سلامت شهروندان را در وضعیت هشدار قرار داده و مدیریت بحران استان و دستگاه‌های اجرایی را وادار به اتخاذ تدابیر ویژه و تعطیلی کامل شهر در روز سه‌شنبه ۲۱ خرداد ۱۴۰۴ کرده است. این بحران اگرچه متاثر از عوامل طبیعی و جغرافیایی است، اما ابعاد مدیریتی، اجتماعی و بهداشتی گسترده‌ای دارد که ضرورت توجه، هوشیاری و همکاری همگانی را نشان می‌دهد.
ریشه‌های بحران: خشکسالی، نابودی پوشش گیاهی و وزش بادهای شدید
غلامرضا نژادخالقی، مدیرکل مدیریت بحران استانداری کرمان، با اشاره به استمرار پدیده گرد و غبار در استان، علل اصلی این وضعیت را توضیح داد: «خشکسالی‌های متوالی سالیان اخیر، فاجعه‌ای جدی برای منابع طبیعی کرمان، به‌ویژه در نواحی نزدیک کویر مرکزی کشور رقم زده است. تخریب پوشش گیاهی به دلیل کاهش بارندگی باعث شده سطح وسیعی از اراضی به کانون تولید گرد و غبار بدل شود.» او اضافه کرد که وزش بادهای شدید، به‌ویژه از سمت استان یزد، سبب جابجایی بخش چشمگیری از ریزگردها به سمت کرمان شده و هشدار داد تا پایان این هفته تداوم این وضعیت بسیار محتمل است.
کارشناسان هواشناسی استان ضمن تایید این روند، از تداوم الگوی بادهای ۱۲۰روزه می‌گویند که هرساله در مناطق کویری کشور فعال می‌شود و امسال با شدت بیشتری، گرد و غبار را در نیمه شمالی و شرقی استان پخش کرده است. فهیمه راستی، کارشناس اداره کل هواشناسی کرمان، ضمن اعلام صدور هشدار سطح زرد برای استان، اعلام کرد: «طی روزهای آینده، به‌ویژه از پنجشنبه تا اواسط هفته آینده، سرعت وزش باد در شمال‌غرب و شرق استان افزایش می‌یابد و در پی آن، پدیده خیزش گرد و خاک، کاهش محسوس کیفیت هوا و اختلال تردد در جاده‌های مهم استان دور از انتظار نیست.»
شکل‌گیری کارگروه اضطرار و مدیریت شرایط بحران
در این شرایط، مدیریت بحران استانداری سازوکار ویژه‌ای برای واکنش هرچه سریع‌تر پیش گرفته است. غلامرضا نژادخالقی تاکید می‌کند: «هر روز رأس ساعت ۴ صبح، کارگروه اضطرار آلودگی هوا با حضور مدیران دستگاه‌های مسئول برگزار می‌شود. پیش از ساعت ۶ صبح، یعنی حدود ۵، تصمیمات فوری درباره تعطیلی مدارس، تأخیر در بازگشایی یا تعطیلی ادارات، ممنوعیت ورزش در فضاهای باز و سایر تدابیر فوری اتخاذ و بلافاصله اطلاع‌رسانی عمومی می‌شود. این روال تا پایان هفته ادامه خواهد داشت تا بتوانیم از سلامت شهروندان حفاظت کنیم.»
نقش اطلاع‌رسانی به موقع و تصمیم‌گیری‌های سریع در کاهش پیامدهای بحران مورد تأکید مسئولان است و تجربه روز سه‌شنبه ۲۱ خرداد که با اعلام رسمی تعطیلی کامل ادارات، بانک‌ها و مؤسسات دولتی (به جز مراکز درمانی، امدادی و خدماتی) همراه شد، مصداقی روشن بر این مدیریت متمرکز است.
هشدارهای تخصصی: گروه‌های حساس در معرض تهدید جدی
بحران گرد و غبار به‌ویژه برای گروه‌های حساس جامعه تهدیدآفرین است. سالمندان، کودکان و بیماران قلبی و ریوی در صدر فهرست قربانیان احتمالی قرار دارند. مدیرکل مدیریت بحران استانداری خطاب به شهروندان هشدار داد: «تا حد امکان از خروج غیرضروری از منازل بپرهیزید؛ اگر ضرورت خروج وجود دارد، حتما از ماسک‌های استاندارد استفاده کنید. فعالیت‌های ورزشی و تفریحی در
اماکن باز حتی‌المقدور به طور کامل متوقف شود. همه باید در و پنجره‌های منازل را ببندند و نسبت به جلوگیری از ورود گرد و غبار به داخل حساس باشند.»
اداره کل هواشناسی استان نیز هشدار داد طی روزهای چهارشنبه و پنج‌شنبه در مناطق شمال، مرکز و جنوب‌غرب استان، افزایش ابر، احتمال رگبار و وزش تندبادهای لحظه‌ای وجود دارد که در ترکیب با آلودگی هوا، شرایط را برای بیماران و سالمندان دشوارتر می‌کند.
تعطیلی سراسری شهر کرمان و چند شهرستان دیگر؛ تدبیر یا ضرورت؟
در پی افزایش چشمگیر غلظت ریزگردها در روز گذشته، ستاد مدیریت بحران با تایید دانشگاه علوم پزشکی وضعیت را “خطرناک” اعلام کرد و تعطیلی سراسری کلیه ادارات، بانک‌ها و مراکز دولتی شهر کرمان (به جز وظایف امدادی و حیاتی) را برای سه‌شنبه ۲۱ خرداد ابلاغ کرد. نژادخالقی تاکید نمود: «تصمیم‌گیری درباره تعطیلی در شهرستان‌های دیگر با توجه به شرایط محلی، بر عهده فرمانداری‌ها و ستادهای مدیریت بحران شهرستان‌ها است.» تاکنون فرمانداری‌های زرند، راور، رفسنجان، بردسیر، ریگان و نرماشیر تعطیلی مشابه اعلام کرده‌اند.
او همچنین خواستار رعایت دقیق این تعطیلی از سوی کارفرمایان شد و هشدار داد که تخلف در این خصوص، از سوی مراجع قضایی پیگیری خواهد شد.
پیامدهای اجتماعی – اقتصادی آلودگی هوا و دغدغه آموزش
تعطیلی فعالیت‌های اداری، آموزشی و بانکی، ضمن کاهش خطرات جانی و بهداشتی، تأثیر فراوانی بر جریان عادی زندگی و اقتصاد استان گذاشته است. به گفته مدیرکل مدیریت بحران، تصمیم‌گیری درباره امتحانات و فعالیت‌های خاص آموزشی بر عهده مسئولان نهادهای مربوطه گذاشته شده و در صورت لزوم، آزمون‌های مهم طبق نظر مدیران آموزش و پرورش و دانشگاه‌ها انجام می‌شود.
این تعطیلی گسترده گرچه اضطراری است، اما نگرانی‌هایی نیز در خصوص تاخیر در روند اداری و رکود اقتصادی – به‌ویژه برای کسب‌وکارهای کوچک – ایجاد کرده است. مدیر بحران استان اما تأکید می‌کند: «حفظ جان و سلامت مردم برای ما در اولویت است و این دیدگاه، همواره مورد تأکید استاندار قرار دارد. امیدواریم با همکاری مردم و رعایت دقیق توصیه‌ها و مقررات، کمترین آسیب را در این مدت تجربه کنیم.»
راهکارهای ملی و الزام مشارکت همگانی در مقابله با گرد و غبار
نژادخالقی با اشاره به ضرورت تدوین استراتژی ملی برای مقابله با پدیده ریزگردها یادآور شد: «اگرچه هنوز بخش اعظم این ریزگردها تحت تاثیر شرایط آب‌وهوایی و ژئوپلیتیکی است، اما باید با کاشت درختان مقاوم به خشکی، توسعه و اجرای طرح‌های مالچ‌پاشی و تقویت پوشش گیاهی در عرصه‌های بیابانی ضمن مهار کانون‌ها، زمینه حفاظت از محیط زیست فراهم شود. همه نهادها، مسئولان و آحاد مردم باید این موضوع را جدی بگیرند.»
مدیر بحران خواستار آن شد که طرح‌های مقابله با بیابان‌زایی و توسعه منابع آب و احیای تالاب‌ها با مشارکت ملی پیش رود و همه مردم، سازمان‌ها و بخش خصوصی در حفظ محیط زیست و منابع حیاتی کشور ایفای نقش کنند.
در حالی که پیش‌بینی‌ها ادامه دار بودن وزش بادهای شدید و ورود ریزگردها تا هفته آینده را نشان می‌دهد، اضطرار مدیریت بحران در کرمان به‌طور روزانه پابرجا است. تعطیلی‌ها اگرچه موقتی است اما اهمیت آموزش شهروندی، تاب‌آوری دستگاه‌های اجرایی و ارتقاء آمادگی مردم برای مقابله با این پدیده را دوچندان کرده است.