در نشست تخصصی تعادل بخشی آب‌های زیرزمینی مطرح شد: سیاست‌های جمعیتی و خودکفایی گندم با تعادل‌بخشی آب‌های زیرزمینی در تناقض است

در نشست تخصصی تعادل بخشی آب‌های زیرزمینی مطرح شد: سیاست‌های جمعیتی و خودکفایی گندم با تعادل‌بخشی آب‌های زیرزمینی در تناقض است
گزارش| مرضیه قاضی‌زاده
امروز کسری مخازن آب زیرزمینی کشور حدود ۱۵۰ میلیارد مترمکعب گذشته. کشور رسماً از نظر آب زیرزمینی وارد مرحلۀ نابودی شده است. در نشست تخصصی که روز گذشته با عنوان «تعادل بخشی آب‌های زیرزمینی» با همکاری اندیشکده تدبیر آب ایران برگزار شد، پژوهشگران حوزه آب صراحتاً اعلام کردند مه اعداد مرتبط با پایین آمدن سفره‌ها و فرونشست در کشور بیشتر از هر کشوری است و سیاست‌های کلان کشوری مثل سیاست‌های جمعیتی، خودکفایی در تولید گندم و مسیر توسعه با تعادل بخشی سفره‌های آب زیرزمینی در تناقض است و برای شروع کار باید ابتدا سیاست‌گذاری‌ها و ریل‌گذاری‌ها عوض شود.
بحران آب، خشک‌سالی و فرونشست زمین، تمدن ایران را در معرض خطر نابودی قرار داده است. در چند هزار روستا تأمین آب شرب به بن‌بست خورده، تالاب‌ها و رودخانه‌ها خشک شده‌اند و حاشیه‌نشینی در یک دوره ۳۰ تا ۳۵ساله از ۶۰۰ هزار به بیش از ۲۵ میلیون نفر افزایش‌یافته است. همه این‌ها به این معنی است که ما چاره‌ای جز تعادل بخشی سفره‌های آب زیرزمینی نداریم. در نشستی که روز گذشته با حضور سید جلال‌الدین میر نظامی، دکترای مدیریت آب از دانشگاه اوسنابروک آلمان به همراه رونمایی از کتاب «تعادل بخشی آب‌های زیرزمینی از وعده تا واقعیت» برگزار شد بر اهمیت تعادل بخشی سفره‌های زیرزمینی تأکید شد و عنوان شد که تعادل بخشی یک مسئله حل نشده در سطح بین‌الملل است. در این نشست پژوهشگرانی شامل دکتر نعمت‌الله دهبندی، عباس‌قلی جهانی، حمید رحمانی، علی صفارزاده و مهندس صمیمی به‌عنوان سخنران شرکت داشتند.
در سال ۸۳ طرح تعادل بخشی مشتمل بر ۱۲ پروژه در شورای‌عالی آب به تصویب رسید و برای چندین سال بعد از مدار توجهات خارج شد تا در نهایت بعد از چند سال بلاتکلیفی در سال ۹۳ به نام طرح احیا و تعادل بخشی آب‌های زیرزمینی به اجرا درآمد. طرحی که حمید رحمانی، معاون دفتر توسعه نظام‌های فنی و بهره‌برداری و دیسپاچینگ برقابی شرکت مدیریت منابع آب وزارت نیرو معتقد است با شروع طرح کسری مخزن حدود ۱۲۰ میلیارد مترمکعب بوده که بعد از اجرا به ۱۴۶ میلیارد مترمکعب رسیده است. رحمانی تأکید دارد که اجرای طرح تعادل‌بخشی منجر شده تا شیب منفی کسری مخزن کاهش یابد و اگر طرح تعادل بخشی اجرا نمی‌شده کسری مخزن با ادامه روند قبلی به ۱۵۶ میلیارد متر مکعب می‌رسید.
معاون دفتر توسعه نظام‌های فنی و بهره‌برداری و دیسپاچینگ برقابی شرکت مدیریت منابع آب وزارت نیرو معتقد است طرح احیا و تعادل بخشی با منافع یک‌سری افراد در تضاد است و همه این‌ها موانعی برای اجرا طرح احیا و تعادل بخشی اجرا می‌کند و لازمه اجرایش یک جمع‌بندی کلی در کل دستگاه حاکمیت است.
رحمانی با اشاره به برنامه وزارت جهاد کشاورزی برای خودکفایی در ۵ نوع محصول معتقد است که این سیاست‌ها به‌نوعی در تضاد با تعادل بخشی است. او دراین‌رابطه ادامه داد: «باید این موضوعات مشخص شود که اگر در گندم به خودکفایی برسیم، چه حجمی آب نیاز داریم و آیا اصلاً این حجم از آب را داریم؟ یا در خصوص جمعیت اگر قرار است جمعیت تا یک عدد مشخصی افزایش یابد آیا اصلاً برنامه‌ای برای تأمین آب و غذای این جمعیت باتوجه‌به این منابع آبی می‌توانیم داشته باشیم.»
اینکه سیاست‌های کشور و برنامه حکمرانی با تعادل‌بخشی آب‌های زیر زمینی در تناقض است. موضوعی است که در ادامه در صحبت‌های مهندس نعمت‌الله دهبندی، رئیس گروه تلفیق و بیلان شرکت مدیریت منابع آب ایران هم به‌نوعی تکرار شد. دهبندی در این نشست با بیان اینکه سیاست کلان کشور طوری است که همواره نیاز به آب بیشتری دارد، گفت: «ازیک‌طرف حاکمیت آتش استفاده از آب بیشتر را دارد و سیاست‌ها آب طلب دنبال می‌شود و از طرف دیگر یک عده می‌خواهند مصرف آب را کنترل کنند که این دو در تناقض است، درست مثل مدرسه‌ای که معلم ندارد و بچه‌ها هم از آن فرار می‌کنند و این وسط دو نفر دارند به‌خوبی تلاش می‌کنند، با این رویه راه به جایی نمی‌رود.»
او با بیان اینکه سیاست‌های جمعیتی، توسعه فولاد در جاه‌های خشک و خودکفایی گندم با داستان تعادل بخشی در تناقض است، گفت: «تعادل بخشی در صورتی موفق است که ریل‌گذاری اصلی کشور هم جهت و هم سو باشد و مسیر متناسب با بضاعت آبی ما باشد، اگر در این بخش موفق باشیم، نیمی از کار تعادل بخشی را انجام دادیم.»
* قوه مقننه ضربه‌زننده به آب‌های زیرزمینی
دکتر صمیمی، از گروه فنی و اجتماعی آبانگاه و علی صفارزاده نیز در این نشست تخصصی بر اهمیت بعد اجتماعی و وضعیت فعلی آب‌های زیرزمینی و بحث فرونشست تأکید کردند. بنا به گفته صمیمی در عمل کار خاصی روی ابعاد اجتماعی بحث تعادل بخشی صورت نگرفته است و صرفاً این برنامه شامل مسدودکردن چاه‌ها و نصب کنتور هوشمند بوده است. صمیمی با بیان اینکه قوه مقننه یکی از گروه‌های ضربه‌زننده به آب‌های زیر زمینی بوده است، گفت: «تا اسفندماه انبوهی از وعده بدون پشتوانه داریم، وقتی سواد ابی جامعه و تشکل‌ها بالا باشد با من کاندیدا که می‌گویم سد می‌زنم، چاه می‌زنم و غیره جامعه همراهی نخواهد داشت و بایستی روس سواد جامعه در بحث آب‌کار شود.»
* تعادل بخشی یک مسئله حل نشده در سطح بین‌الملل
در بخشی از این نشست با اختصاص فرصتی به سید جلال‌الدین میر نظامی، پژوهشگر آب و فارغ‌التحصیل دکتری دانشگاه اوسنابروک آلمان و مؤلف کتاب «تعادل بخشی آب‌های زیرزمینی وعده تا واقعیت» به‌صراحت اعلام کرد که تعادل بخشی یک مسئله حل نشده در سطح بین‌الملل است. به گفته جلال‌الدین میر نظامی که حدود صد صفحه از کتاب خود را به ارائه تجربیات کشورهای مختلف در امر تعادل بخشی آب‌های زیرزمینی اختصاص داده است، حتی کشورهای پیشرفته که کشاورزی‌شان خرد نیست و ارتباط صنعت و دانشگاهش زیاد نیست، باز هم تعادل بخشی آب‌های زیرزمینی یک چالش بزرگ و حل نشده است.
برخلاف رویکردی که معتقد است قیمت‌گذاری آب‌های زیرزمینی تنها راه چاره برای آب‌های زیرزمینی است، این فارغ‌التحصیل دکتری دانشگاه اوسنابروک آلمان معتقد است هیچ مطالعه‌ای مستندی دراین‌رابطه صورت نگرفته و در واقعیت هر چه کشورها پیشرفته‌تر هستند، دیرتر به سمت قانون‌گذاری در عرصه تعادل‌بخشی آب‌های زیرزمینی رفتند و اتفاقاً ایران در این زمینه جزء کشورهای پیشرو است.
*آبیاری تحت‌فشار، ربطی به تعادل بخشی ندارد
کاستی حکمرانی مثل نبود اطلاعات و عدم وجود رویکرد مشارکتی، موضوعاتی است که میر نظام‌الدین معتقد است در همه دنیا وجود دارد و اساساً آبیاری تحت‌فشار هم هیچ ارتباطی به تعادل بخشی ندارد .
او در این نشست مدعی است که موضوع آب زیرزمینی خیلی افسارگسیخته و رها است و در جامعه بین‌الملل فاصله سی‌ات گذاری‌ها در همه کشورها تا آنچه در جامعه محلی اجرا شده است بسیار زیاد است و نمی‌شود با یک رویکرد کلی آنچه در اسپانیا یا سایر کشورها اجرا شده است در کشور استفاده کرد.
عباس‌قلی جهانی، مدرس دانشگاه و عضو سابق شورای جهانی آب اما معتقد است معرفی موضوع تعادل بخشی به‌عنوان یک پدیده جهانی در کتاب یک کار اشتباه است چرا که افت شدید آب‌های زیرزمینی در ایران و نشست‌های عجیب در شهرهایی مثل اصفهان و تهران نباید به‌عنوان یک موضوع عادی تلقی گردد چرا که در هیچ‌کدام از کشورهای جهان چنین ارقام سالانه‌ای در خصوص افت شدید آب و فرونشست وجود ندارد. او مدعی است در این کتاب رویکرد مشخص و قابل‌توجهی برای مسئله تعادل بخشی که با اتکا به آن بتوان برنامه تعادل بخشی در ایران را بهبود داد دیده نمی‌شود و در بخش راهبردها صرفاً یک‌سری مسائل تکراری مثل مشارکت جامعه و به‌کارگیری مدیران علاقه‌مند به مسائل معرفی شده است که این موارد در تمامی کتاب‌های مرتبط با ادبیات تعادل بخشی قید شده است. او در این نشست تأکید کرد که به‌هیچ‌عنوان وضعیت ایران در خصوص آب‌های زیرزمینی با این رویه که این موضوع یک پدیده جهانی است عادی انگار نشود و در تالیف‌های بعدی در کتاب به‌نوعی به عاجل بودن فرایند برخورد به این مسئله و حل‌وفصل این موضوع توجه شود.