ساختمان تاریخی مسجد وکیل و امامزاده سید عبدالله بم از آثار ثبت ملی به دلیل اختلاف‌نظر بین اوقاف و میراث مرمت نشده و به پاتوق معتادان و محل ریختن زباله تبدیل شدند. بنای تاریخی در بم؛ از میراث مانده و از اوقاف رانده
گزارش | سُها خدیش
کاغذوطن – خبر تلخ اینکه بنای تاریخی و ثبت ملی مسجد وکیل بم باوجود یک‌بار مرمت، دیروقت است به زباله‌دانی و پاتوق معتادان تبدیل شده؛ بنای دیگر ثبت ملی نیز مربوط به یک امامزاده در این شهر همین وضعیت را دارد و کشمکشی ۲۰ساله بین اوقاف و میراث را نمایان می‌سازد.
۲ بنای تاریخی مسجد وکیل و امامزاده سید عبدالله بم که در زلزله سال ۸۲ تخریب شده‌اند همچنان بازسازی و بهره‌برداری نشده‌اند و اختلاف‌نظر موجود در نوع سازه بین اوقاف و میراث و نیز تخصیص‌نیافتن اعتبار برای مرمت آنها وضعیت ناخوشایندی را ایجاد کرده است.
سازمان‌های اوقاف و میراث‌فرهنگی سال‌هاست بر سر موضوع مرمت ۲ بنای تاریخی در باغ شهر جهانی بم با یکدیگر کشمکش دارند، کشمکش‌هایی که جز آسیب به آثار تاریخی و ممانعت از مرمت این ۲ بنا هیچ ثمر دیگری ندارد؛ اوقاف ازیک‌طرف می‌گوید بر اساس قانون بناهای ثبت ملی این سازمان باید با نظر میراث مرمت شود، اما مسئولان محلی این سازمان در شهرستان و استان اصرار دارند که نظر تخصصی میراث را درباره نحوه مرمت قبول نمی‌کنند.
حال‌آنکه در خصوص چنین بناهایی که هم اوقاف و هم میراث می‌توانند اعتبار مرمت تخصیص دهند، انتظار می‌بود این بناهای تاریخی و مذهبی زودتر تعیین تکلیف می‌شدند؛ اما همچنان به شکل نامناسب رها شدند.
وضعیت نامناسب مسجد وکیل بم در حالی است که مردادماه سال گذشته مدیرکل میراث‌فرهنگی وقت استان گفته بود از محل اعتبارات سفر رئیس‌جمهور مبلغ ۱۵۰ میلیارد ریال برای مرمت و بازسازی آثار تاریخی شهرستان بم در نظر گرفته شده که ۳۰ میلیارد ریال آن برای مرمت مسجد وکیل بم اختصاص‌یافته است.
وعده‌ای که اکنون مدیر پایگاه جهانی و رئیس اداره میراث‌فرهنگی بم می‌گویند چنین مبلغی هیچ‌وقت و تاکنون اختصاص پیدا نکرده است.
* اعتباری دریافت نکرده‌ایم
مدیر پایگاه میراث جهانی و منظر فرهنگی بم می‌گوید: که مسجد وکیل در دوره مدیریت چهارساله وی مرمت نشده و آخرین مرمت مربوط به سال ۹۶ بوده است.
محسن قاسمی افزود: مبلغی که توسط مدیرکل سابق میراث‌فرهنگی استان برای مرمت آن در نظر گرفته شده بود متأسفانه هیچ زمان تخصیص پیدا نکرد.
رئیس اداره میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری بم نیز گفت: مسجد وکیل یک بنای تاریخی مربوط به دوره متأخر اسلامی یعنی قاجاری و جزو مجموعه وکیل شامل بازار، کاروان‌سرا، آب‌انبار و مسجد است که تا قبل از زلزله هم کاربری داشته و مردم از آن استفاده می‌کردند.
مسعود قمری افزود: حدود ۷۰ درصد این بنای تاریخی در زلزله سال ۸۲ تخریب شد و جدا از بحث آواربرداری و حفاظت اضطراری که اوایل سال‌های زلزله در مورد آن اعمال شد، سال ۹۶ نیز مرمتی روی این بنا انجام گرفت؛ اما برای تکمیل و احیای آن نیاز به اعتبار مرمتی دارد.
او بیان کرد: سال ۹۲ مطالعات مربوط به این بنای تاریخی صورت گرفت و سال ۹۶ فاز مرمتی روی آن انجام شد که مرمت کامل نبود و باید مجدد مرمت شود؛ اما نیازمند به تأمین اعتبار است.
رئیس اداره میراث‌فرهنگی بم ادامه داد: به دلیل اینکه اداره اوقاف مالک این مجموعه است این اداره نیز می‌تواند برای مرمت این بنای تاریخی اعتباری در نظر بگیرد و با نظارت میراث‌فرهنگی کار مرمت آن انجام شود.
* محلی برای تجمع کارتن‌خواب‌ها
قمری با اشاره به اینکه اعتباری که سال گذشته برای مرمت این بنا در نظر گرفته شده بود تاکنون تخصیص پیدا نکرده است اظهارکرد: به دلیل نداشتن حصار مسئله کارتن خوابی و تجمع معتادان در بنای مسجد وجود دارد و باید حصار این بنا جزو اولویت‌ها قرار گیرد.
او اضافه کرد: در بحث این مجموعه تاریخی از لحاظ امنیتی باید هم نیروی انتظامی ورود کند و هم اداره اوقاف نیز اعتباری برای مرمت آن در نظر گیرد؛ زیرا اگر این مجموعه محصور شود، مشکلات این‌چنینی تا حدودی حل می‌شود و حداقل کسی داخل آن نمی‌رود.
*اوقاف تاکنون اعتباری برای مسجد نگذاشته است
او گفت: سازمان اوقاف به‌عنوان متولی موقوفه‌ها و مساجد تاکنون هیچ اعتباری برای مرمت این مسجد تاریخی در نظر نگرفته است.
قمری درباره ساختمان امامزاده سید عبدالله، دیگر بنای تاریخی که در زلزله سال ۸۲ تخریب شده بود نیز گفت: در کشور آثاری که به لحاظ معماری و ارزش هنری فاخر هستند و ثبت ملی می‌شوند به کل مردم ایران تعلق دارند و تنها مربوط به یک سازمان خاص نیستند؛ ۲ اثر مسجد وکیل و امامزاده سید عبدالله هم ثبت ملی هستند و هم اینکه در مالکیت سازمان اوقاف و امور خیریه قرار دارند.
مرمت آثار تاریخی باید طبق نظر میراث باشد
او بیان کرد: هر ۲ اثر جزو آثار خشتی و گلی میراث‌فرهنگی هستند و روال مرمت و حفاظت از آثار تاریخی باید طبق نظر سازمان متولی یعنی میراث‌فرهنگی باشد تا از ارزش و اصالت اثر کاسته نشود.
رئیس اداره میراث‌فرهنگی بم ادامه داد: قانون می‌گوید زمانی اثری ثبت ملی می‌شود مالک اثر متولی مرمت، بازسازی، حفاظت و نگهداری از آن اثر اما با ضوابط و نظارت میراث‌فرهنگی است.
او عنوان کرد: بناهایی که ثبت ملی هستند و یک سازمان دولتی دیگری هم متولی آنهاست باید در تأمین اعتبار وضعیت مطلوب‌تری داشته باشند؛ زیرا هر ۲ سازمان می‌توانند اعتبار برای آن اثر اختصاص دهند.
او توضیح داد: سازمان میراث‌فرهنگی تاکنون ۲ مرحله مرمت بنای امامزاده سید عبدالله را انجام داده و آن را به وضعیت ثابتی رسانده است که قرار بوده طرح و اعتبار حفاظت و مرمت آن توسط سازمان اوقاف تهیه و توسط مشاور در کارگروه فنی میراث‌فرهنگی مصوبه طرح به‌منظور اجرا اخذ شود.
* اختلاف‌نظر به علت نداشتن ساخت میراثی
قمری تصریح کرد: یک‌سری اختلاف‌نظرها وجود دارد که دلیل آن می‌تواند نداشتن شناخت درباره ضوابط و قوانین حفاظت و مرمت است.
رئیس اداره میراث‌فرهنگی بم اضافه کرد: مسجد امام یا مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان نیز که جزو آثار تاریخی محسوب می‌شوند با همین مصالح سنتی خشت و آجر مرمت و بازسازی شده‌اند؛ زیرا هدف این نیست ساختار یک سازه را مرمت کنیم؛ ولی اصالت آن را حفظ نکنیم.
* نگذاریم بنای امامزاده از ثبت ملی خارج شود
او اظهار داشت: امامزاده سید عبدالله یک بنای خشت و گلی دارد و نمی‌توانیم خشت و گل آن را برداریم و به‌جای آن از بتن‌آرمه استفاده کنیم؛ زیرا این کار باعث می‌شود این بنا از فهرست ملی خارج شود.
رئیس میراث‌فرهنگی بم عنوان کرد: سازمان اوقاف می‌تواند طرح توسعه امامزاده سید عبدالله را در کنار بنای کنونی در نظر گیرد و این طرح توسعه می‌تواند خدمات امامزاده را پوشش دهد و آن را با مصالح مستحکم‌تر و همگام و همگون با امامزاده از لحاظ رنگ و ضوابط ارتفاع احداث کند.
*پایگاه جهانی در اعتبار کمک کند
او همچنین در خصوص نحوه حمایت از این بناها خاطرنشان کرد: اگر بحث کمبود اعتبارات مالی است پایگاه جهانی میراث‌فرهنگی هم به دلیل اینکه هر ۲ اثر مسجد وکیل و امامزاده سید عبدالله در محدوده منظر فرهنگی قرار دارند می‌تواند کمک کند، همان‌طور که پایگاه جهانی نیمه اول دهه ۹۰ این کمک‌ها را داشته است.
* اوقاف: با مرمت توسط خشت و گل موافق نیستیم
در ادامه اما رئیس اوقاف و امور خیریه بم گویا سخنان مرجع تخصصی حوزه میراث را قبول ندارد و می‌گوید: امامزاده عبدالله نارتیج موسوم به امامزاده سید موسی از بزرگان سادات سیرجان کرمانی به علت میراثی بودن و تخریب‌شدن، فاقد زائر و درآمد است.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین علی ستوده افزود: بنای امامزاده سید عبدالله به دلیل اینکه دروپیکر ندارد وضعیت خوبی ندارد؛ زیرا افراد معتاد به آن مکان تردد دارند و از نظر بهداشتی نیز دارای مشکلاتی است.
ستوده در خصوص اینکه میراث‌فرهنگی گفته اوقاف می‌تواند اعتبار برای مرمت آثار در نظر بگیرد اظهار داشت: ما با مصالحی که سازمان میراث‌فرهنگی می‌خواهد مرمت را انجام دهد مخالف هستیم، چرا باید برای کاری که معترض هستیم هزینه بپردازیم؟.
او با طرح این پرسش که چرا باید پول خشت و گل بدهیم و میراث‌فرهنگی تنها نظارت انجام دهد؟ افزود: ما با خشت و گل نیز موافق نیستیم، به طور مثال مسجد امام اصفهان یک بنای تاریخی مستحکم است که در مجموعه‌ای گردشگری قرار دارد و در مسجد نماز هم برگزار می‌شود.
* خشت و گل استحکام ندارد
رئیس اوقاف بم عنوان کرد: خشت و گل استحکام‌بخشی ندارد، به طور مثال اگر مسجد وکیل با این مصالح مرمت هم شود به دلیل نداشتن اطمینان از استحکام کسی در آن مکان نماز نمی‌خواند.
ستوده اضافه کرد: سازمان میراث‌فرهنگی، مسجد را به سبک سنتی بسازد؛ اما از مصالح مستحکم استفاده کند؛ زیرا بم تجربه قیامت (زلزله سال ۸۲) را دارد و در مسجدی که محل تجمع است باید استحکام‌بخشی مدنظر قرار گیرد.
ستوده ادامه داد: اداره کل اوقاف استان نیز همان سال به سازمان میراث‌فرهنگی نامه زد، مبنی بر اینکه این اداره کل قصد مرمت و بهسازی ساختمان امامزاده سید عبدالله نارتیج را دارد و مقتضی است نظر سازمان را ارسال کنند.
او اظهار داشت: اوقاف استان کرمان هم به سازمان میراث‌فرهنگی استان در همان سال نامه‌ای زده و اعلام کرده متوجه وضعیت تأسف‌بار امامزاده سید عبدالله است و مدت‌ها منتظر ستاد بازسازی مانده که با وجود مکاتبات و پیگیری متأسفانه ستاد بازسازی اقدامی انجام نداده است.
ستوده افزود: در نامه عنوان شده که موقوفه مذکور به زباله‌دانی و تجمع افراد بی‌خانمان تبدیل شده و همه اجزای بنا هم رو به ویرانی است؛ لذا مبلغ اعتبار بازسازی تربت‌خانه بقعه فوق تأمین شده و اداره کل قصد بازسازی تربت‌خانه را دارد که مقتضی است کارشناسان میراث طی ۲۰ روز از محل بازدید و نظر نهایی را در خصوص بازسازی اعلام کنند، اما میراث‌فرهنگی نظر بر مصالح خشت و گل داده است.
* اختلاف بین نوع سازه همچنان باقی است
رئیس اوقاف بم توضیح داد: اختلاف بین نوع سازه همچنان از آن زمان تاکنون باقی‌مانده و ما چندین سال برای بازسازی این بقعه اعتبار در نظر گرفتیم؛ اما میراث معتقد است با خشت و گل ساخته شود.
ستوده گفت: بعد از برگزاری چند جلسه و پیگیری مسئولان استانی و شهرستانی مقرر شده نقشه‌برداری توسط اداره اوقاف انجام شود و به دلیل اینکه باید نقشه‌برداری با پهپاد صورت گیرد منتظر اخذ مجوزات لازم از شورای تأمین دراین‌خصوص هستیم.
او عنوان کرد: طبق قانون سازمان اوقاف ابنیه‌ای که تحت تولیت سازمان اوقاف هستند و ثبت ملی شده‌اند هرگونه بازسازی آنها باید با نظارت میراث‌فرهنگی باشد و ما نمی‌توانیم از قانون تخطی کنیم.
ستوده اضافه کرد: میراث روی نقش و نگارهایی که روی سقف ضریح بوده مانور می‌دهد که بعد از زلزله، گنبد به طور کامل تخریب شده و دیگر این نقش و نگارها وجود ندارد.
با وجود نظر میراث‌فرهنگی و ثبت ملی این آثار، به نظر می‌رسد مسئولان متولی در جایگاه بالاتر در شهرستان و استان، ضمن جلب نظر کارشناسان و برگزاری کمیسیون‌های تخصصی، در این زمینه تعیین تکلیف کنند وضعیت اسف‌بار این بناهای تاریخی و مذهبی بیش از این چنین بلاتکلیف و نامناسب باقی نماند.
1842 | ۰۳/۰۹/۲۸
1841 | ۰۳/۰۹/۲۷
1840 | ۰۳/۰۹/۲۶