مشتاق علي شاه؛ پهلوانِ عارف

مشتاق علي شاه؛ پهلوانِ عارف

آيين پهلواني؛ آييني همه جانبه بوده است. پهلوان بايستي مراحلي از عرفان عملي و نظري و کسب قدرت جسماني را براي خدمت به خلق و همچنين ايجاد توانايي براي عبادت بيش تر را پشت سر مي گذاشته است. مشتاق علي شاه کرماني يکي از مشاهيري است که غالب جامعه او را به عنوان يک عارف محض مي شناسند، اما از سلوک او چنين بر مي آيد که جنبه هايي از آيين پهلواني در زندگي او جاري و ساري بوده است. مجلس حکمت و عرفان، آشنايي با موسيقي و آموزش آن به اهل هنر، پرداختن به ورزش باستاني و فنون کشتي گيري، سلامت اخلاق، عدم استفاده ابزاري از هنر، داشتن سعه صدر و تحمل توهين هاي مخالف و… از همه جانبه بودن شخصيت مشتاق و اجتماعي بودن اين فرد حکايت دارد که وي را از حالت يک عارف صرف خارج کرده و در جرگه پهلوانان قرار مي دهد.

موارد زير از کتاب«پژوهشي در رويداد قتل مشتاق» نوشته محمد علي گلاب زاده استنتاج شده است که زوايايي از زندگي اين پهلوان را بازگو مي کند؛

1- حکمت و عرفان: شرکت در مجالس حکمت و عرفان از مشخصه هاي عارفان است که مشتاق علي شاه هم از اين قاعده مستثني نبوده است. مشتاق از شاگردان «معصوم علي شاه» از عارفان زمان خود بوده است.

2- موسيقي و آوازه خواني: هم زمان با حکمت و عرفان، باب موسيقي نيز به روي مشتاق گشوده شد و به اين واقعيت رسيد که صوتي دلنشين و صدايي داوودي دارد. بر اين اساس به مجالس روضه خواني و سوگواري خامس آل عبا راه يافت و با آواي گرم خويش، دلسوختگان عاشورايي را حال و هوايي خاص مي بخشيد.حضور او در پهنه موسيقي و اشتياق عمومي نسبت به مشتاق عارف و هنرمند، رشک ها و حسادت ها را برانگيخت تا آنجا که براي از بين بردن تارهاي صوتي او چند بار سورمه به خوردش دادند.

مشتاق در پهنه موسيقي به خواندن بسنده نکرد و در نوازندگي نيز هنر خود را به جايي رسانيد که از مشاهير روزگار شد و با افزودن سيم چهارم به سه تار و ايجاد زمينه مناسب تر براي بهره گيري از اين وسيله موسيقي، نام خود را در گروه بزرگان اين عرصه رقم زد. آن گونه که سيم چهارم سه تار به سيم مشتاق معروف است.

3- ورزش باستاني و پهلواني: مشتاق؛ راه و رسم ورزش باستاني و فنون کشتي را از «پهلوان صادق»، ورزشکار زمانه خود آموخت و با آيين فتوت و جوانمردي و بلند نظري و آزادگي– که از جمله اصول ورزش باستاني است– آشنا شد و در کنار پرورش روح، پرورش جسم را نيز در دستور کار خود قرار داد.

4- سلامت اخلاق: زني زيبا روي و خوش آوازه که در همسايگي محل کار مشتاق زندگي مي کرد، صداي داوودي مشتاق را شنيد و عاشق او شد. در اين ميان ، جواني هرزه از اين عشق باخبر شد و خود را به جاي مشتاق معرفي کرده و روزها با زمزمه عاشقانه، هوس هاي آلوده خود را ارضا مي کرد. سرانجام يک روز دست آن جوانک هوسباز رو شد و سياهي دل و روي او بر آن زن روشن گرديد. در ديداري که بعدها بين مشتاق و آن زن روي داد، درخششي از عشق در دل اين دو آفريده شد. گر چه مشتاق هرگز پا از حريم معمول فراتر نگذاشت؛ اما از آن جايي که مشتاق مي دانست هنر موسيقي و آوازه خواني او در شکل گيري اين رخداد نقش برجسته اي داشته است، آرام آرام از هر دو هنر نوازندگي و آوازه خواني فاصله گرفت.

در روايتي ديگر آمده است که کلانتر اصفهان از مشتاق در خواست کرد که به دختر او موسيقي بياموزد. مشتاق امتناع کرد؛ اما به اصرار کلانتر ناچار شد تا براي پرهيز از تهمت ها و افتراهاي سياسي و امنيتي به پذيرش درخواست کلانتر بپردازد. مشتاق بساط درس را گشود و به آموزش دختر پرداخت. هر روز که مي گذشت دلدادگي استاد و شاگرد فزوني مي يافت. مشتاق چاره اي نداشت جز اين که باز هم به حضرت باري متوسل شود و از او ياري بگيرد. لذا به اعتکاف روي کرد و از خداوند مدد خواست. سر انجام براي گريز از هر حادثه اي، هجرت خود خواسته‌اي را آغاز کرد و راهي شيراز شد.

5- سعه صدر: سعه صدر و تحمل نظر مخالف و حتي صبوري در برابر زخم زبان هاي مخالفان از ويژگي هاي پهلوانان و عارفان بوده است.

ميرزا محمد تقي کرماني در مراسم روضه خواني يکي از کسبه شرکت کرد. سفره گسترده شد و علماي شهر نيز در صفه اي خاص نشسته بودند. مشتاق؛ بي خبر وارد شد و در گوشه اي برابر محمد تقي نشست. ميرزا محمدتقي از سفره فاصله گرفت. صاحب مجلس به تصور اين که ميرزا در حلال بودن غذا شک دارد، گفت:«آنچه بر اين سفره نهاده شده همگي طيب و طاهر هستند و از محل کسب حلال و کار و تلاش تهيه شده اند.» پاسخ ميرزا محمدتقي اين بود که:«قرار نبود درويش و اهل بدعت بر اين سفره باشند!» مشتاق با شنيدن اين بيان نگاهي به ميرزا محمدتقي انداخت و گفت:«ميرزا! اگر سفره، سفره مولاست و بر اين خوان يغما چه دشمن چه دوست، پس درويش و غير درويشي ندارد.» و مجلس را ترک کرد و ساير افرادي که برسفره نشسته بودند از خوردن غذا خودداري کرده و بيرون رفتند.