بعد پسته‌ها خبری نیست

پسته ایران رتبه اول تولید و صادرات را از دست داده است

بعد پسته‌ها خبری نیست

مرضیه قاضی‌زاده

 رتبه اول تولید پسته را سال 93 از دست دادیم و رتبه اول صادرات را سال 97. اولی را به واسطه کاهش راندمان تولید و دومی را به واسطه تعهدات ارزی. هرچند که از دید رئیس هیات مدیره انجمن پسته از دست دادن رتبه اول صادراتی هم تحت تاثیر کاهش تولید بود. با این حال هنوز نزدیک به 90 درصد از ارزش صادرات کرمان مربوط به پسته است. دقیقا 830 میلیون دلار از کل رقم صادراتی 928 میلیون دلاری صادرات تا بهمن ماه سال 99.  اما تا چه زمانی کرمان می‌تواند روی دلار پسته حساب باز کند؟

بهره وری حلقه گم شده، کشاورزی استان

کرمان  حالا از هر هکتار سطح زیر کشت پسته تنها 500 تن پسته برداشت می‌کند. آمریکا اما از همان اوایل سال 93 برای این موضوع برنامه ریزی و سرمایه گذاری کرد. حاصلش 500 کشاورز عمده که در هر هکتار چیزی بین 2.5 تا 3 تن پسته برداشت می‌کنند. بیش از 4 برابر ما.

محسن رضایی، دبیر انجمن پسته ایران معتقد است که علت این اختلاف ریشه در کم آبی دارد. او به «کرمان نو» توضیح می‌دهد:« آمریکا برای هر هکتار 12 هزار متر مکعب آبیاری دارد و ما نصف این میزان هم آب نداریم. به غیر از آن پایه پسته در آمریکا  (UCB1)است و درایران همچنان پایه ها بذری است.»

 UCB-1بین دو درخت خاص از دو گونه وحشی پسته Pistacia atlantica و Pistacia integerrima است که بذر آن توسط دانشگاه دیویس کالیفرنیا تولید شده و هم اکنون به عنوان بهترین و پرمحصول‌ترین پایه پسته موجود در دنیا شناخته می‌شود. نسبت به پایه‌های دیگر رشد بسیار بالایی دارد و نسبت به بیماری‌ها مقاوم است

 70درصد باغات پسته سیستم  آبیاری‌شان غرقابی است

سالهاست که کرمان، زرند و رفسنجان با تنش آب شرب روبه‌رو هستند و آب کشاورزی‌شان هم سخت شده. با این حال آن‌گونه دبیر انجمن پسته ایران می گوید همچنان 70 درصد کشاورزان سیستم آبیاری آن سنتی است. این رقم اما در آمریکا صفر است. رضایی می‌گوید: «صد درصد باغات پسته در امریکا به سیستم آبیاری قطره‌ای مجهزاند و همین مسئله بهره وری‌شان را بالا برده اما کرمان همچنان کشاورزی‌اش بر سیستم غرقابی استوار است.»

او معتقد است که ریشه اصلی این نابسامانی پسته در خرده مالکی است. او می‌گوید:«برخلاف آمریکا که 500کشاورز عمده پسته دارد، در ایران قریب به 200 هزار خرده مالک در بخش کشاورزی فعال‌اند» از نگاه او این خرده مالکی در کنار بالا بردن هزینه‌های تولید، امکان برنامه ریزی برای آبیاری قطره‌ای و افزایش تولید را سخت کرده است. 

افزایش تولید نداشتیم

ایران از سال  93 به بعد روی تولید 200 هزار تن ضربه زده. بازه گسترده تر با احتساب سرمازدگی و سایر خسارات  پسته 150تا 230هزا تن است. به گفته دبیر انجمن پسته ایران، طی بازه زمانی ده ساله، ایران از مرز تولید 230 هزار تن پسته رد نشده است. انجمن پسته رقمی تخمینی از تولید پسته در سال جاری ندارد اما با توجه به سرمازدگی امسال پیش بینی اش کمتر از 200 هزار تن تولید است. حال آنکه  سال گذشته با وجودی که مشکل خاصی در بخش تولید نبود، ایران قریب به 190 هزار تن تولید داشت، از این این میزان اما 105 هزار تن مربوط به استان کرمان است .

محسن جلال پور،رئیس اتاق بازرگانی ایران در دوره هشتم و از تاجران معروف پسته معتقد است که ضربه کاری به پسته از سال 97 و 98 وارد شد. او می‌گوید:«تا سال های 96 و 97 ما هنوز در سکوی اول صادرکننده گان جهان ایستاده بودیم اما از سال 98 جایگاه صادر کننده اول را هم از دست دادیم .»

عقب رفت صادرات و تولید در سال 97

 از نگاه او ریشه اصلی این موضوع در قوانین خلق الساعه و کاهش بهره وری  بر می‌گردد:«از سال 97 به بعد علاوه بر اتفاقاتی که در بخش بازرگانی ما رخ داد در زمینه تولید هم شرایط چندان مناسبی نداشتیم و هم در صادرات و هم در تولید به عقب حرکت کردیم.» به گفته جلال پور در آمریکا بالغ بر 200 هزار هکتار باغ پسته وجود دارد که به جهت بهره وری بالایشان همواره میزان تولید و سهم بازارشان در حال افزایش است.حالا عملا این آمریکا است که قیمت پسته را مشخص می‌کند و فاصله قیمت پسته آمریکا با ایران متناسب با حجم پسته ایران در حال تغییر است.

محمد صالحی، رئیس هیات مدیره انجمن پسته ایران معتقد است که هر زمان که حجم تولید پسته در ایران کمتر بوده، قیمت هم بیشتر بوده است. شاهدش هم افزایش قیمت پسته ایران به مرز 7 دلار با کاهش حجم پسته در بازار است.

حال آنکه قیت دلاری پسته در ایران به مرز 5.7دلار هم در ماه‌های گذشته رسیده بود. آن هم در شرایطی که آمریکا پسته اش را با نرخ 8 دلار به فروش می‌رساند.

تعهد ارزی، تیشه بر ریشه رقابت سالم زد

برخلاف صالحی که عامل شکاف قیمت پسته ایران و آمریکا را حجم تولید می‌داند. جلال پور ریشه این مسئله را در رقابت ناسالم می‌بیند. او می‌گوید: «زمانی در کشور قانونی به اسم تعهد ارزی گذاشته می‌شود، یعنی در بازارها رقابت از صادرکننده سلب می‌شود . کارت‌های بازرگانی یک بار مصرف به میدان می‌آید و صادرکنندگان بدون شناسنامه در بازارهای جهانی، به کمترین پیشنهادی که داده می‌شود جواب مثبت می‌دهند و قیمت جهانی پسته ایران را کاهش می‌دهند.»

ایران باز هم به جایگاه خود در صادرات و یا تولید پسته بر می‌گردد؟ رئیس هیات مدیره  انجمن ملی پسته‌ی ایران می‌گوید:«هرگز» صالحی توضیح می‌دهد:«ما دیگر به آن زمان بر نمی‌گردیم. اساسا ما کاهشی هم در تولید پسته نداشتیم بلکه آمریکا افزایش تولید داشت و از  100تن به 500 یا 600 تن تولید پسته رسید.»

سرمایه گذاری تاجران پسته در خراسان و قزوین

او معتقد است که در بهترین شرایط ایران جایگاه خود را صادرات و تولید پسته حفظ می‌کند. زنگ خطر از دست دادن جایگاه صادراتی ایران در محصول پسته  مدت‌ها پیش به صدا درآمده بود. دقیقا از همان زمان که کیفیت آب کاهش یافت و رفسنجان پیوست به لیست شهرهای بحرانی آب. کشاورزان عمده اما دست به کار شدند و سرمایه‌هایشان را در جایی به غیر از کرمان خرج کردند. رضایی می‌گوید: «در سال‌های اخیر سرمایه گذاری کلانی در خراسان و قزوین و آذربایجان برای کاشت پسته صورت گرفته.» به گفته او اکثر این سرمایه گذاران کرمانی‌اند و دانش خود را که نتیجه سالها کاشت پسته است به این شهرها منتقل کردند. موضوعی که تا حدی جایگاه ایران در بخش تولید و صادرات را تثبیت می‌کند. رئیس هیات مدیره انجمن ملی پسته ایران می‌گوید:« با توجه به اینکه پسته در دیگر استان‌ها هم در حال کاشت است،  من فکر نمیکنم که به این زودی‌ها جایگاه ایران و  کرمان پایین بیاید، چرا که به هر حال اکثر این افراد هم کرمانی‌اند و پسته را از گمرکات کرمان خارج می‌کنند.»