اهالی «گنج‌آباد» نگران دهن بازشده زمین

فرونشست‌ زندگی ساکنان روستاهای منوجان را تهدید می‌کند

اهالی «گنج‌آباد» نگران دهن بازشده زمین

مدیرکل زمین‌شناسی استان کرمان: شکاف‌ها مربوط به فرونشست‌های قبلی است و فرونشست فعالی در این منطقه نداریم

مدیرکل بحران استانداری کرمان: نمی‌توان دستور تخلیه داد، به بنیاد مسکن و فرمانداری گفته‌ایم که پروانه ساخت و ساز جدیدی ندهند

مرضیه قاضی زاده| پیام ما

گزارش 

چهار روز بعد از صدور آماده‌باش اداره هواشناسی، بارانی سخت آغاز شد و شب که به نیمه رسید، باران شدیدتر شد. تا قبل از طلوع همه فکر می‌کردند که بحران فقط سیلاب است. روستا داشت زیر آب می‌رفت و دهیاری برای مهار سیل، آسفالت را با لودر شکافت. اما همین که آب پایین رفت نشانه‌های بحران اصلی پیدا شد: فرونشست.بهزاد میرزاده، دید که در گوشه حیاط خانه‌اش آب بالا آمده و مثل یک چشمه قل‌قل می‌کند. به گوشه حیاط می‌رفت که صدای «بانو» را شنید. همان ساعت‌ها بانو به هوای مهمان سمت در رفته بود و با دیدن فرونشست زمین به سمت بهزاد دویده بود.خانه آنها از دو جا شکاف برداشته است. بهزاد می‌گوید: «خانه پدر خانمم هم همینطور شده. خانه باجناقم هم. تمام گنج‌آباد همین شکلی است. مثل یک تنه درخت که شاخه به شاخه شده باشد، این شکاف‌ها سر تا سر روستا را گرفته.»

مردم از فرونشست نمی‌ترسند

از دور که نگاه می‌کنی دو طرف شکاف‌ها مثل آبشاری است که آب را از سطح به عمق می‌برد. از لای شکاف‌‌ها آب جاری است. بعضی شکاف‌ها از یک خانه به دیوار خانه همسایه راه یافته و بعضی تا چند کوچه آن طرف‌تر. مردم با گذاشتن چوب بین شکاف‌ها در روستا رفت و آمد می‌کنند.

چشم جواد حیدری به دیدن این شکاف‌ها عادت کرده است. آخرین‌بار ده سال پیش بود که باران شدت گرفت و زمین از هم گسست. آن زمان او سرباز معلم بود و حالا در یکی از روستاهای سیرجان معلم حق‌التدریس است. ده سال پیش که سیل آمد، او در سیرجان بود و با دیدن عکس‌ها به روستا برگشت. «خانه ما وسط حیاط بود. شکاف از داخل اتاق رد شده بود و اتاق را به دو نیم کرده بود.» بعد از آن سیل و فرونشست، مسئولان محلی، استاندار و فرماندار و عکاسان و خبرنگاران به روستا آمدند و حرف جابه‌جایی گنج‌آباد مطرح شد. «گفتند می‌خواهند روستا را ۱۵کیلومتر عقب‌تر ببرند، حاشیه شهر منوجان.» اما هیچکس حاضر به جابجایی نبود. رفته رفته شکاف‌‌ها با شن و ماسه پر شدند و خانه‌های تخریب‌شده با کمک بنیاد مسکن از نو ساخته شد. خانه جدید سجاد هم در همان نقطه فرونشست است، فقط چند متر آن طرف‌تر: «در حیاط یک گوشه دیگر بلوک چیدند و خانه ساختند. بنیاد مسکن گفت جای قبلی امن نیست و این بار خانه جدید را در قسمت انتهایی زمین پدری‌ام ساختیم.» خانه جدید سجاد اسکلت فلزی دارد اما باز هم از فرونشست در امان نمانده و «کاشی‌های حیاط از چند جا شکسته است».

جابجایی روستا همچنان یکی از قوی‌ترین احتمالات است. بعد از سیل اخیر، استاندار کرمان، به گنج‌آباد رفت و دستور مطالعات زمین‌شناسی روستا را صادر کرد تا «در صورت نیاز روستاهایی که در مسیر سیلاب هستند، جابجا شوند».

دهان باز کردن زخم‌های کهنه

در سایت سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور خبری از نقشه‌‌های زمین‌شناسی منوجان نیست. در سایت سازمان نقشه‌برداری هم فقط نقشه‌ها و اطلس‌های کرمان، سیرجان، رفسنجان و زرند بارگذاری شده که مربوط به سال ۹۸ است. وضعیت آبی منوجان اما بحرانی است. نمودار ارائه‌شده در سند سازگاری با کم‌آبی کرمان که در سایت کارگروه ملی سازگاری با کم‌آبی بارگذاری شده نشان می‌دهد که دشت منوجان سالانه ۸۵سانتی‌متر افت آب دارد. این نقشه‌ها مربوط به سال ۹۷- ۹۸ است و اطلاعات تازه‌ای در دسترس نیست.

نقشه‌های زمین‌شناسی این منطقه را حتی علی رشیدی، مدیرکل زمین‌شناسی استان کرمان هم ندارد. او به «پیام ما» می‌گوید: «۱۰ سال قبل مطالعات اولیه‌ای در این منطقه داشتیم. دانشگاه باهنر هم پژوهشی درباره فرونشست در جنوب کرمان داشته و بر اساس آن‌ برخی از طرح‌های هادی بازنگری شدند که باید آن مطالعات هم رصد شوند.» اطلاعات جامعی از میزان فرونشست منطقه در دسترس نیست، اما رشیدی که هفته پیش از روستای گنج‌آباد بازدید کرده معتقد است که نشست جدیدی در منطقه رخ نداده: «بررسی‌های اولیه ما نشان می‌دهد که در سه، چهار سال گذشته میزان فرونشست در منطقه منوجان در حد صفر بوده و این شکاف‌ها مربوط به فرونشست‌های قبلی بوده و ما فرونشست فعالی در این منطقه نداریم.» او می‌گوید که با سیلابی شدن منطقه و شسته شدن زمین، شکاف‌های قبلی دهن باز کرده و وسیع‌تر شده است؛ آنقدر وسیع که جعفر نارویی، دهیار گنج‌آباد از دو برابر شدن این درزها می‌گوید. او به «پیام‌ما» می‌گوید: «فرونشست را از سال ۸۵ و حتی ۹۰ هم داشتیم اما الان دو، سه برابر شده‌اند. آن زمان تعداد شکاف‌ها کمتر از انگشتان دست بود، اما الان ۹۰درصد روستا شکاف برداشته. همه ساختمان‌ها ترک برداشته و همه مردم یا در حیاط منزلشان یا دور و بر خانه‌شان شکاف و فرونشست است.» نیمی از مردم روستا چادرنشین شده‌اند و هر کسی که خانه‌اش قابل سکونت بوده یا دیگر تحمل سرمای هوا را ندارد به همان خانه‌های ترک‌خورده برگشته است.

کارشناسان زمین‌شناسی بار دیگر برای بررسی وضعیت و رصد ضرورت تخلیه روستا به گنج‌آباد اعزام شدند. اما اداره کل زمین‌شناسی هنوز به جمع‌بندی نرسیده و مدیر‌کل این سازمان می‌گوید نمی‌توان دستور تخلیه داد: «جابه‌جایی فقط ابعاد فنی و ایمنی ندارد، ابعاد اقتصادی، اجتماعی و امنیتی هم مطرح است که شاید حتی از ابعاد فنی هم با اهمیت‌تر باشند. به عنوان یک کارشناس زمین‌شناسی می‌گویم که هیچ یک از جابه‌جایی‌های اتفاق افتاده از حیث مخاطرات زمین‌شناسی، چه فرونشست و چه زلزله در استان کرمان موفق نبوده. بیشتر اهالی معترضند و دوباره به صورت غیرقانونی به همان مکان قبلی برمی‌گردند.»

هشدار سطح نارنجی هواشناسی

شمارش معکوس برای سیلاب بعدی آغاز شده. وضعیت بحرانی‌ است؛ این را هم دهیار می‌گوید و هم سازمان هواشناسی که هشدار سطح نارنجی را صادر کرده. تورج جدیدی، مدیر کل هواشناسی در گفت‌وگو با «پیام ما» از ورود سامانه جدید بارشی به استان از شنبه ۲۵دی ماه خبر می‌دهد و از احتمال بالای خسارات گسترده در منطقه می‌گوید: «از اول هفته در شمال، جنوب و غرب استان بارندگی را خواهیم داشت و احتمالا این سامانه تا روز چهارشنبه در کرمان فعال است.» او تاکید دارد که میزان بارش‌ها نسبت به دفعه قبل کمتر خواهد بود. این بارش‌ اما برای روستای گنج‌آباد به کار افتادن بمب ساعتی بعدی است. مدیرکل زمین‌شناسی می‌گوید: «به احتمال زیاد اگر بارندگی مثل قبل شدید باشد و آب‌های سطحی کنترل نشود و مسیر سیلاب را منحرف نکند قطعا شکاف‌ها عریض‌ و طویل‌تر می‌شوند. ما اعلام کردیم که مردم حواسشان باشد که در حریم شکاف‌ها تردد نداشته باشند.»

مدیرکل بحران استانداری کرمان اما شرایط منطقه را «باثبات» وصف می‌کند. با وجود اظهارات اهالی گنج‌آباد و تصاویر منتشر شده، او می‌گوید که این شکاف‌ها در خانه‌های مسکونی نبوده و فقط آغل گوسفندان و خانه‌های قدیمی آسیب دیده‌اند. «گنج‌آباد از ۱۲ سال قبل فرونشست داشته و الان به دلیل سیل بیشتر نمایان شده. منوجان و گنج‌آباد خسارت آنچنانی ندیده. خسارت مربوط خانه‌های قدیمی و خشت و گلی بوده که باید تخریب می‌شدند و تخریب‌شان نکردند. در واقع وقتی کمیته امداد و بنیاد مسکن واحد جدیدی ساختند باید واحدهای قبلی تخریب می‌شده ولی مردم این کار را نکردند و به عنوان آشپزخانه، انباری و یا محل نگهداری گوسفندان از آن استفاده کردند.»

تدبیر فعلی مدیر کل بحران برای این منطقه تکمیل سیل‌بند است و جلوگیری از ساخت و ساز بیشتر: «نمی‌توان همین‌طور دستور تخلیه روستا را داد.باید این موضوع بررسی و مطالعه شود. فعلا به بنیاد مسکن و فرمانداری گفته‌ایم که پروانه ساخت و ساز جدیدی ندهند تا تکلیف روشن شود.» راهکار مدیریت بحران برای سیلاب قریب‌الوقوع بعدی نیز بازسازی سیل‌بند و است و لایه‌روبی محل رودخانه.

تخلیه روستا یکی از گزینه هاست که زبان به زبان بین اهالی می‌چرخد. از بین تمام افرادی که دلشان رضا به رفتن نیست. سجاد محمودی، پیه رفتن را به تنش مالیده،اما او هم نمی‌داند به کجا« برای بارندگی بعدی که از شنبه وارد کشور می‌شود هیچ آمادگی نداریم ونمی‌دانیم کجا برویم و یا چه کار کنیم.اصلا هیچ چیز مشخص نیست. فقط گفته‌اند که دور روستا سیل بند می‌زنند .ولی همین سیل‌بند از زیرش گسل رد شده و در بارندگی قبلی نیز آب از زیرش رد شده بود.»