فواد توحیدی پژوهشگر موسیقی: بم پاتوق هنری ندارد آوای غریبانه تنها ساز چهارگوش دنیا در بم

فواد توحیدی پژوهشگر موسیقی: بم پاتوق هنری ندارد آوای غریبانه تنها ساز چهارگوش دنیا در بم

«چوغِرو» را تنها ساز چهارگوش دوطرفه دنیا می‌شناسند که همراه با سور‌نای‌نَرماشیر که کامل‌ترین نوع سورنا در جهان است در آیین مربوط به موسیقی‌نواحی‌شرق‌استان‌کرمان با سرپنجه هنرمندان این خطه تا توانستند در غربت این نوع موسیقی گریستند و فریادها برآوردند.

 صحبت بر سر مراسمی درباره جایگاه و اهمیت موسیقی نواحی است؛ نوعی از انواع موسیقی که مقدس و حاصل مواجهه انسان با اقلیم خوانده می‌شود و هنرمندان آن را عموما از کودکی آموخته‌اند و با قلبشان آن را می‌نوازند؛ نواختن آن هم تنها مربوط به آیین‌ها و مراسم خاصی نبوده بلکه حتی در زندگی روزمره هم جایگاه و اثر داشته است. مراسم پژوهشی در موسیقی نواحی شرق استان‌کرمان در‌‌حالی با نگاهی پژوهشی به این حوزه و با حضور گسترده علاقه‌مندان و هنرمندان محلی همراه شده بود که خیلی‌ها آمده بودند تا در مراسم تجلیل از استاد سید‌فواد توحیدی موسیقی‌دان و پژوهشگر مطرح موسیقی‌نواحی کشور که اهل استان کرمان است نیز حضور داشته باشند.  صرف‌نظر از ابعاد‌پژوهشی این برنامه فرهنگی‌و‌هنری که به جنبه‌های تاریخی،شناختی و نیز معرفی موسیقی،سازها و موسیقی‌دانان و خوانندگان محلی این خطه پرداخت،این مراسم به محلی برای اجرای کارهای هنری نیز تبدیل شده بود. گروه‌های مختلفی همچون امید،نواحی افشاری و گروه موسیقی حاجی‌سازی به اجرای موسیقی محلی و نواحی منطقه پرداختند و اینجا بود که سرپنجه هنرمندان این خطه بر روی سازهای محلی شرق‌کرمان حال و هوای خاصی را به مراسم در میان نخلستان‌های سرسبز و پربار باغ راز شهر بم داده بود. اجرای استاد توحیدی نیز از دیگر جلوه‌های این مراسم بود که نگاه هنرمندان محلی منطقه را به خود جلب کرد.در واقع در نزدیکی ارگ قدیم بم، بزرگترین شهر خشتی جهان که ثبت جهانی نیز هست، در یک نخلستان شخصی، معروف به باغ‌راز هنرمندان و برخی مدیران دور هم جمع شدند و درباره ضرورت‌های پاسداشت موسیقی محلی شرق استان و ویژگی‌های منحصر به فرد آن تبادل نظر کردند. برگزاری این مراسم به‌عنوان برنامه‌ای پژوهشی با همکاری موسسه فرهنگی هنری داوودیه بم همراه بود که در کنار اجرای گروه‌های موسیقی،خانم پروین غلامشاهی خواننده لالایی در فیلم شیار۱۴۳ که اهل همین خطه است نیز به اجرای برنامه پرداخت. اهالی فرهنگ،هنر و موسیقی‌شرق استان نیز در بخشی از این مراسم به پاس سال‌ها خدمت استاد توحیدی به موسیقی نواحی استان کرمان با اهدای لوح سپاس از وی تجلیل به عمل آوردند. در کنار همه فعالیت‌ها و آثار توحیدی، نتیجه دستکم ۲ دهه تحقیق او درباره موسیقی نواحی کرمان به انتشار کتاب مرجع و مهم «نگاهی به موسیقی نواحی کرمان» در سال ۱۳۹۷ و با مقدمه‌ای از محمدرضا درویشی (مولف دایره‌المعارف سازهای ایران‌زاده شیراز) توسط انتشارات سوره مهر حوزه هنری انجامیده است.

انواع سازهای شرق استان

توحیدی همه ریزوبم مسائل مربوط به موسیقی نواحی به‌ویژه استان کرمان را می‌شناسد؛شاید بهتر از خیلی از هنرمندان شرق کرمان خاستگاه انواع سازها، کارکردها و جزییات آنها را بداند و نتیجه تلاش‌ها و پژوهش‌هایش را در کتابی ارزشمند عرضه کرده است.  شمار انواع سازهای موسیقی در استان‌کرمان به حدود ۳۵ ساز می‌رسد که دستکم ۱۰ مورد آنها متعلق به شرق این استان است آن‌طور که توحیدی درباره سایر آیین‌های مرتبط با موسیقی نواحی کرمان بیان می‌کند این استان در تنوع رقص نیز با ۴۰ نوع رقص محلی رتبه اول را دارد و کردستان با ۱۲ رقص در رتبه بعدی است. سازهای منحصر به فردی مانند چوغِرو، دایره روده‌ای، جاریک، سورنای نرماشیر، دهل، نی، نی‌انبان، تنبک و غیره در منطقه شرق‌استان‌کرمان وجود دارد که باید امیدوار بود روز به روز بیشتر معرفی شوند و مورد بهره‌برداری قرار‌گیرند.

ضرورت پاسداشت سرمایه‌های معنوی

در این مراسم البته در کنار هنرمندان مسئولان شهرستان نیز حاضر بودند؛ از جمله محمد برزنگ سرپرست‌فرمانداری‌بم که به‌تازگی در دولت‌سیزدهم در این مسئولیت منصوب شده و در این مراسم گفت: بزرگ‌ترین سرمایه هر منطقه، برجستگان هنری و علمی آن منطقه هستند زیرا هیچ‌کدام از سرمایه‌های مادی به پای سرمایه‌های انسانی و هنری نمی‌رسد. او بیان‌کرد: آنچه مردم دنبال آن هستند هنر است،چه هنر منظوم شعر و شاعری چه هنر موسیقی اصیل. برزنگ افزود: موسیقی با فطرت بشر سازگاری دارد و هر چیزی در دنیا اگر با فطرت انسان سازگاری داشته باشد ماندگار است. سرپرست فرمانداری بم ادامه‌داد: یکی از رموز ماندگاری کتاب مقدس ما که تنها معجزه انبیای گذشته است، کلام موسیقیایی آن است؛ هیچ کتابی را نمی‌توان مانند قرآن تلاوت کرد زیرا از جنبه‌های مختلف معجزه است.

مختصات خاص موسیقی شرق کرمان

از جمله دیگر سخنرانان این مراسم نیز توحیدی موسیقیدان و پژوهشگر این حوزه بود که خودش اهل استان‌کرمان است و در کنار دیگر برادرانش در عرصه موسیقی فعالیت دارند. او درباره انواع ساز در شرق‌استان‌کرمان تاکیدکرد: سازهای منحصر به‌فردی در بم و دیگر مناطق شرق استان کرمان وجود دارند که در دنیا بی‌نظیر هستند به طور مثال ساز چوغِرو که خاستگاه آن در بیدخون‌مرغک‌بم است تنها ساز چهارگوش دوطرفه دنیاست که نظیر این ساز در دنیا وجود ندارد و فقط اسکیموها یک مدل از این ساز دارند که آن هم یک طرفه است. او درباره سورنا یکی دیگر از سازهای مخصوص شرق‌استان‌کرمان نیز اظهار‌داشت سور‌نای نرماشیر که سرنای نرلاس مضاعف نیز  به آن می‌گویند کاملترین نوع سورنا در دنیاست. به گفته توحیدی ۳۵ نوع ساز محلی در استان کرمان وجود دارد که حدود ۱۰ ساز متعلق به شرق این استان است. او خاطرنشان کرد: استان‌کرمان در تنوع رقص نیز با ۴۰ نوع رقص محلی رتبه اول را دارد و کردستان با ۱۲ رقص در رتبه دوم قرار دارد. این پژوهشگر موسیقی ادامه‌داد: موسیقی‌شرق استان کرمان چه در زمینه موسیقی‌نواحی یا موسیقی‌کلاسیک بسیار غنی است.

یکی از مشکلات بم کار انفرادی است

او می‌گوید در هیچ جای دنیا نمی‌توانیم خواننده‌هایی مانند کورس سرهنگ‌زاده، داریوش رفیعی، مهدی بهزادپور و ایرج بسطامی پیدا کنیم که روایت شخصی از موسیقی دارند. توحیدی گفت: بنده با اینکه از‌ بم دور هستم اما شرایط آن را از خود بمی‌ها بهتر می‌دانم و به دلیل تعصب خاصی که به روی شهر و استانم دارم همیشه موسیقی شهرم را رصد کنم. به گفته او یکی از مشکلاتی که در بم وجود دارد اینکه همه به صورت انفرادی کار می‌کنند و کار جمعی بسیار کم دیده می‌شود. این نوازنده موسیقی تصریح‌کرد: اگر در هنر همگی دست به دست هم دهند می‌توانند جریان‌ساز شوند و این موضوع مخصوص هنر موسیقی به‌تنهایی نیست و لازمه آن این است که همگی فکر کنیم یک واحد هستیم.

پاتوق هنری در بم نیست

این پژوهشگر موسیقی در زمینه آسیب‌شناسی موسیقی بم نیز عنوان‌کرد:ب اید پاتوق‌های هنری و کنسرت‌های کوچک ۴۰ یا ۵۰ نفره به صورت هفتگی برگزار کنیم و همچنین سطح موسیقی را با دعوت از اساتید برجسته در زمینه موسیقی‌کلاسیک یا بومی بالا ببریم. استاد توحیدی اضافه‌کرد: شرق‌استان‌کرمان دارای موسیقی‌غنی است که اندکی البته در برخی مناطق آن تحت تاثیر موسیقی استان‌های دیگر قرار گرفته اما در سایر نقاط با چنین شرایطی مواجه نیستیم. او افزود: نقدی که بر موسیقی‌نواحی شرق‌استان‌کرمان وارد است اینکه موسیقی برخی مناطق دیگر را هم اجرا می‌کنند؛ لذا ضرورت دارد بیشتر روی فرهنگ همین منطقه متمرکز شوند. این پژوهشگر موسیقی‌نواحی همچنین ضمن تشریح کارکردهای موسیقی‌نواحی در ابعاد مختلف زندگی شهروندان گفت که جا دارد برای احیای این نوع کارکردها تلاش‌های لازم به کار‌گرفته نشود؛ به طور مثال در ماه رمضان از موسیقی با سفید‌مهره استفاده می‌شده که اینک همه ما با زنگ گوشی تلفن بیدار می‌شویم.  این مراسم ضمن اینکه محلی برای بیان رویکردهای پژوهشی به موسیقی نواحی بود به فرصتی برای بیان ضرورت‌ها و تاکیدها درباره لزوم صیانت و معرفی انواع سازها، موسیقی و هنرمندان این عرصه نیز تبدیل شده بود تا به عنوان بخشی از فرهنگ غنی این سرزمین، قوام بخش دیگر ابعاد فرهنگی جامعه باشد.